Το να είσαι μαλάκας λειτουργεί. Έχει αποδειχθεί ότι σου φέρνει περισσότερα χρήματα, προαγωγές και περισσότερο σεξ (τουλάχιστον αν είσαι άντρας). Το να είσαι επιθετικός, χειριστικός και αγενής σημαίνει ότι θα πετυχαίνεις το δικό σου πιο συχνά. Αλλά ενώ το να είσαι μαλάκας μπορεί να οδηγήσει σε προσωπική επιτυχία, μια κοινωνία γεμάτη μαλάκες θα διαλυόταν γρήγορα. Οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον. Ενώ οι μαλάκες μπορεί πετύχουν αρκετά σε μια πρώτη φάση, κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν κοινωνικά εάν κι εφόσον αποκαλυφθεί η πραγματική τους φύση.

Κάποτε γνώρισα έναν τύπο που χωρίς κανένα ίχνος ντροπής ή αξιοπρέπειας, μου είπε: «Δεν περιμένω ποτέ στην ουρά». Αυτό είναι ένα περίεργο πράγμα να λες, πόσο μάλλον να το παραδέχεσαι. Από περιέργεια, τον ρώτησα τι έκανε όταν πήγαινε σε ένα κατάστημα, στο μετρό ή σε κάποια δημόσια υπηρεσία. Εκείνος συνέχισε: «Απλώς κόβω δρόμο. Ο τρόπος που το αντιλαμβάνομαι είναι ο εξής: Ο χρόνος μου είναι πιο σημαντικός από τον χρόνο οποιουδήποτε άλλου. Έτσι, έχω διαπιστώσει ότι αν απλά το κάνεις και το κάνεις με αυτοπεποίθηση και με λίγη επιθετικότητα, τότε οι άνθρωποι δεν θα πουν τίποτα». Τον ρώτησα αν κάποιος τον πίεσε ποτέ και μου απάντησε: «Ίσως μια στο τόσο. Τις περισσότερες φορές όλοι υποχωρούν, αλλά αν καταλάβω ότι τα έχουν «πάρει», τότε ναι, μάλλον θα τους αφήσω να περάσουν πρώτοι».

Γέλασε. Εγώ συνοφρυώθηκα. Δεν μιλάμε πια.

Όμως, το καταθλιπτικό είναι ότι έχει δίκιο. Είναι μια αλήθεια της ανθρώπινης φύσης ότι συχνά αξίζει να είσαι κόπανος. Μπορείς να είσαι όσο καλός, ευγενικός και σεμνός θέλεις, αλλά αν είσαι, τότε εννέα φορές στις δέκα, έρχεσαι σε δεύτερη μοίρα μπροστά σε εκείνο το θυμωμένο, αντιπαθητικό λαμόγιο που είναι έτοιμο να ξεσπάσει. Γιατί;

Υπάρχει ένα κομμάτι της ανθρώπινης ψυχολογίας που θέλει φυσικά να αποκλιμακωθεί. Οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να εξομαλύνουν τις προσκρούσεις και να διορθώσουν τα πράγματα. Ας πούμε ότι λαμβάνετε δύο μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στα εισερχόμενά σας κάθε πρωί. Το ένα είναι γεμάτο από ευγένειες του τύπου «εύχομαι αυτό το μήνυμα να σας βρίσκει καλά» και «θα σας πείραζε αν». Το άλλο είναι το γκρινιάρικο παραλήρημα ενός ατίθασου τσαμπουκαλεμένου πελάτη που σας εξφενδονίζει μόνο απειλές. Σε ποιο απαντάτε πρώτα; Ποιο από τα δύο σκέφτεστε – εμμονικά – περισσότερο;

Οι πρώτοι έσονται έσχατοι

Υπάρχουν διάφορες μελέτες που φαίνεται να υποδηλώνουν μια σχέση μεταξύ της κυριαρχίας, της επιθετικότητας και του μακιαβελισμού και της προσωπικής επιτυχίας. Μια μελέτη από το 2011 σημείωσε ότι όσοι είναι πιο συγκρουσιακοί (όπως εκείνοι που είναι πρόθυμοι να τσακώνονται, να φωνάζουν και να ποδοπατούν ανθρώπους που συναντούν στο δρόμο τους) είναι πιθανότερο να κερδίζουν περισσότερα – ειδικά, αν είναι άντρες. Η μελέτη σημείωσε ότι το να είσαι «συγκρουσιακός» με αυτόν τον τρόπο, ειδικά στον εργασιακό χώρο, αποτελεί μέρος του στερεοτυπικού ρόλου του ανδρικού φύλου.

Όπως το έθεσαν οι συγγραφείς: «Οι συγκρουσιακοί άνδρες αποκομίζουν διπλό όφελος – η συγκρουσιακή συμπεριφορά τους τους βοηθά να μεταφράζουν καλύτερα το ανθρώπινο κεφάλαιό τους σε εισοδηματικό πλεονέκτημα και η ίδια συμπεριφορά ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της «ανδρικής συμπεριφοράς». (Περιέργως, αν οι γυναίκες επιδεικνύουν παρόμοια συγκρουσιακή συμπεριφορά, δεν έχουν τον ίδιο βαθμό οικονομικής επιτυχίας – «ακόμη και οι καλοί τύποι φαίνεται να τα καταφέρνουν πολύ καλύτερα τόσο από τις συνεργατικές, όσο κι από τις συγκρουσιακές γυναίκες».

Οπότε το να είσαι ένας (αρσενικός) κόπανος λειτουργεί. Μια μελέτη, από το 2012, μας διδάσκει ότι οι αυταρχικοί άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να θεωρηθούν ικανοί (ακόμη και όταν δεν είναι). Μια άλλη, από το 2019, υποστηρίζει πώς το να είσαι «τοξικός υπάλληλος» (δηλαδή χειριστικός και εκμεταλλευτής) μπορεί να «διευκολύνει την προαγωγή σε ανώτερες θέσεις, διευθυντικές θέσεις και ηγετικούς ρόλους». Και, ενώ τα «καλά παιδιά» μπορεί να είναι επιθυμητά από τις γυναίκες για μακροχρόνιες ή ουσιαστικές σχέσεις, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι αν μιλάμε μόνο για σεξ, τότε «τα κακά αγόρια τείνουν να είναι πιο επιτυχημένα σεξουαλικά».

Έτσι, το να είσαι κόπανος σε κάνει πλούσιο, σε προωθεί και κάνεις σεξ πιο εύκολα. Το να είσαι κόπανος ακούγεται πολύ ελκυστικό.

Αλλά με ποιο κόστος;

Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι καμία κοινωνία δεν μπορεί να λειτουργήσει αν κάθε μέλος της είναι ένας εγωιστής, εκμεταλλευτής, ναρκισσιστής κόπανος. Οι άνθρωποι είναι σχεδιασμένοι να συνεργάζονται μεταξύ τους. Είμαστε προορισμένοι να εμπιστευόμαστε τον άνθρωπο της διπλανής πόρτας, και έτσι βοηθάμε τους άλλους με την πίστη ότι θα μας βοηθήσουν και εκείνοι ως αντάλλαγμα. Σε αυτό το περιβάλλον, οι μαλάκες θα ανακαλύπτονται και, ιδανικά, θα αποφεύγονται.

Το 2012, ο Robin Dunbar διατύπωσε την άποψη ότι το κουτσομπολιό – το να ψιθυρίζουμε πίσω από τα χέρια μας για το ποιος έκανε το τάδε κακό – είναι ένα είδος κοινωνικής απομόνωσης. Επισημαίνει τους κοινωνικά αποκλίνοντες της αγέλης. Εφιστά την προσοχή σε εκείνους που δεν μπορούν να εμπιστευτούν. Ο εξελικτικός βιολόγος Ντέιβιντ Γουίλσον υποστήριξε ομοίως ότι όσοι είναι μακιαβελικοί θα κάνουν ό,τι μπορούν για να κρύψουν τον μακιαβελισμό τους ακριβώς επειδή γνωρίζουν ότι, αν αποκαλυφθούν, θα τους βγει σε κακό μάτι.

Ενώ οι μαλάκες μπορεί να είναι προσωπικά επιτυχημένοι, γίνονται έτσι εις βάρος όλων των άλλων. Όπως το έθεσε μια μελέτη του 2008, «[οι Μακιαβελικοί] είναι επιρρεπείς στην εμπλοκή σε μια ποικιλία συμπεριφορών που θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν ως αντιπαραγωγικές εργασιακές συμπεριφορές, εθελοντικές ενέργειες που βλάπτουν την ευημερία του οργανισμού». Το έγγραφο επισημαίνει ότι οι ίδιοι μαλάκες είναι πιο πιθανό να κλέψουν και λιγότερο πιθανό να ανταποδώσουν πράξεις καλοσύνης.

Παίρνοντας θέση

Στο επικό μυθιστόρημα του Stephen King, The Stand, μας παρουσιάζεται μια μετα-αποκαλυπτική ερημιά όπου όλοι οι επιζώντες έχουν βρεθεί σε ένα από τα δύο στρατόπεδα. Στην «Ελεύθερη Ζώνη Boulder», με επικεφαλής την καλοπροαίρετη Μητέρα Abigail, υπάρχει κοινότητα, συνεργασία και καλοσύνη. Είναι ένα μέρος δημοκρατίας, εμπιστοσύνης και φροντίδας. Στο Λας Βέγκας, από την άλλη πλευρά, με επικεφαλής τον διαβολικό Ράνταλ Φλαγκ, έχουμε μια κοινωνία ναρκισσιστών. Είναι ένα μέρος χτισμένο πάνω στο χειρότερο της ανθρώπινης φύσης: τον εγωισμό και την μισαλλοδοξία. Αν διαβάσετε το βιβλίο, δεν είναι δύσκολο να καταλάβετε πού θα θέλατε να ζήσετε. Το Λας Βέγκας είναι ένας ολοκληρωτικός εφιάλτης φόβου, καταπίεσης και περιστασιακής βίας. Ο Κινγκ κάνει μια καλή υπόθεση για το πώς μια χώρα γεμάτη μαλάκες δεν είναι ένα διασκεδαστικό μέρος για να ζεις.

Ο λόγος που το να είσαι κόπανος είναι τόσο επιτυχημένο είναι ότι είμαστε προγραμματισμένοι να μην είμαστε κόπανοι. Χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον. Η εμπιστοσύνη και η καλοσύνη είναι ο κανόνας, οπότε απλά υποθέτουμε ότι υπάρχουν και στους άλλους. Όπως το έθεσε ο Rutger Bregman:

«Για πολύ καιρό, η καλοσύνη ήταν αυτό που σε βοηθούσε να επιβιώσεις. Και τώρα φανταστείτε να ζούσατε στην εποχή των παγετώνων, να ήσασταν νομάδες κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, τι θα χρειαζόσασταν περισσότερο; Λοιπόν, χρειαζόσασταν φίλους. Δεν επρόκειτο να επιβιώσετε χωρίς φίλους, γιατί ξέρετε, μπορεί να είχατε μια δύσκολη μέρα, να τραυματιζόσασταν ή κάτι τέτοιο, και τότε χρειαζόσασταν πραγματικά αυτούς τους φίλους. Έτσι, η καλοσύνη ήταν ένα είδος πλεονεκτήματος και εξελικτικής προσαρμογής, και υπήρχε μια πολύ ισχυρή πίεση, μια πίεση επιλογής, έτσι ώστε να γινόμαστε όλο και πιο φιλικοί και πιο φιλικοί και πιο φιλικοί».

Ο παλιός μου φίλος που «τρώει» την ουρά των άλλων είναι ξεκάθαρα λαμόγιο. Αυτό που δείχνουν οι μελέτες είναι ότι είναι πιθανό να είναι πολύ επιτυχημένος εξαιτίας αυτού. Αλλά αν ο Bregman, ο Dunbar και ο Wilson έχουν δίκιο, όταν αποκαλυφθεί – όταν οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν το ποιόν του – τότε θα είναι μόνος και περιθωριοποιημένος. Τα λαμόγια μπορεί να κερδίζουν προσωρινά τη μάχη, αλλά οι καλοί τύποι κερδίζουν τον πόλεμο.