Τι να κάνει τους ανθρώπους να υποχωρούν από την άποψή τους και να συμφωνούν με τους υπόλοιπους; Κατά πόσο το έχουν πραγματικά ανάγκη; Συγκαταλέγεται σε κάποια νόρμα ή μπορεί να θεωρηθεί πλεονέκτημα; Σημαντικές έρευνες, ξεκινώντας από τα πειράματα γραμμικής κρίσης του Solomon Asch, έχουν διεξαχθεί τις τελευταίες επτά δεκαετίες για να καταλήξουν σε πιθανές εξηγήσεις για την παρόρμηση των ανθρώπων να συμμορφωθούν με την πλειοψηφία, αγνοώντας παράλληλα την αδιαμφισβήτητη ατομική αντιληπτική κρίση τους.

Η διερεύνηση των κοινωνικών, ψυχολογικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών της συμμόρφωσης είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του βαθμού στον οποίο η πίεση της ομάδας μπορεί να τροποποιήσει και να διαστρεβλώσει την ατομική κρίση και τη λήψη αποφάσεων. Σε πείραμα που διεξήχθη ανάμεσα σε 8 συμμετέχοντες, οι οποίοι βρίσκονταν όλοι στο ίδιο δωμάτιο, διαπιστώθηκε ότι το μεγαλύτερο ποσόστο συμμορφώθηκε από τους υπόλοιπους.

Σε συνέντευξη που δόθηκε μετά το πείραμα, οι συμμετέχοντες που συμφώνησαν με τους υπόλοιπους, ανέφεραν ότι υπήρξε έλλειψη εμπιστοσύνης στο ένστικό τους, ενώ είχαν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους ισχυρισμούς που έκαναν οι άλλοι. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι κάποιοι υπέκυψαν στην πλειοψηφία παρά το γεγονός ότι πίστευαν με βεβαιότητα ότι η πλειοψηφία που διαφωνούσε ήταν λανθασμένη.

Η πιο συχνή κοινωνική συμμόρφωση (Conformity) γίνεται ανάμεσα σε στενούς κύκλους, όπως είναι η οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον. Πρόκειται για τους ανθρώπους που ασκούν τη μεγαλύτερη επιρροή, λόγω της στενής σχέσης, του σεβασμού και της εκτίμησης που έχουν αναπτυχθεί. Το περιβάλλον της δουλειάς είναι εξίσου επιδραστικό, όπως συμβαίνει και σε μία ομάδα στην οποία υπάρχει μεγάλη συναναστροφή.

Η συμμόρφωση του Asch σε κοινωνικά πλαίσια

Πολύ συχνό φαινόμενο είναι αυτού του είδους η συμμόρφωση που συναντάται στο κοινωνικό πλαίσιο. Εν αρχή, η οικογένεια επηρεάζει το παιδί από τα πρώτα του βήματα μέχρι την ενήλικη στη ζωή, στις αποφάσεις του και στην διαμόρφωση της γνώμης. Η επιλογή του αντικείμενου σπουδών και αργότερα της εργασίας, φαίνεται να είναι αποτέλεσμα συμμόρφωσης κάποιες φορές. Το άτομο που συμμορφώνεται δεν επιθυμεί να ακολουθήσει τις απόψεις των γονιών του. Ωστόσο, το κάνει για να μην δημιουργήσει προστριβές, ενώ πιστεύει την κρίση τους περισσότερο από τη δική του. Η εμπειρία και η πείρα έρχονται μπροστά, ως επιχειρήματα, ενώ δεν λαμβάνεται υπόψιν η κλίση και τα ερεθίσματα του ίδιου.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι είναι η ψήφος του ατόμου στις εκλογές. Ιδεολογικά και κοινωνικά μπορεί να επιθυμεί να ψηφίσει κάποιο κόμμα το οποίο καλύπτει τις προσωπικές του προδιαγραφές, ωστόσο η οικογενειακός του περίγυρος μπορεί να καταφέρει να τον συμμορφώσει.

Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να νιώσει έλλειψη αυτοπεποίθησης για τις γνώσεις του, οι οποίες δεν μπορούν να αντικρούσουν τα επιχειρήματά τους. Ακόμα και αν δεν έχει πεισθεί, τελικά συμφωνεί, αφού νιώθει μειονεκτικά σε σχέση με τις πολιτικές γνώσεις τους και τις εμπειρίες που έχουν συλλέξει και βιώσει ανά τα χρόνια. Η άποψή του για την οικογένεια δεν έχει σημασία, γιατί δεν έχει την εμπειρία να κρίνει σωστά.

Πρόκειται για συμμόρφωση ή για κατεύθυνση της άποψης; Αυτό θα το απαντήσετε μόνοι σας. Αυτό που πρέπει να γνωρίζετε, όμως, είναι ότι στην πορεία της ζωής του, το άτομο θα φοβάται ολοένα και περισσότερο να εκφράσει την άποψη του και η χαμηλή αυτοπεποίθηση θα γίνει βασικό χαρακτηριστικό του χαρακτήρα του.

συμμόρφωση
Φωτ.: viktor-forgacs / Unsplash

Η συμμόρφωση σταματάει όταν δεν υπάρχουν ομαδικές πιέσεις για συμμόρφωση και είναι, επομένως, μια προσωρινή αλλαγή συμπεριφοράς.

Ο Asch συνέχισε να διεξάγει περαιτέρω πειράματα προκειμένου να προσδιορίσει ποιοι παράγοντες επηρέασαν το πώς και πότε οι άνθρωποι συμμορφώνονται. Βρήκε ότι:

Η συμμόρφωση τείνει να αυξάνεται όταν υπάρχουν περισσότερα άτομα. Ωστόσο, υπάρχει μικρή αλλαγή όταν το μέγεθος της ομάδας υπερβεί τα τέσσερα ή τα πέντε άτομα.

Η συμμόρφωση αυξάνεται επίσης όταν η εργασία γίνεται πιο δύσκολη. Μπροστά στην αβεβαιότητα, οι άνθρωποι στρέφονται σε άλλους για πληροφορίες σχετικά με το πώς να ανταποκριθούν.

Η συμμόρφωση αυξάνεται όταν τα άλλα μέλη της ομάδας έχουν υψηλότερη κοινωνική θέση. Όταν οι άνθρωποι βλέπουν τους άλλους στην ομάδα ως πιο ισχυρούς, με επιρροή ή γνώσεις από τους ίδιους, είναι πιο πιθανό να ακολουθήσουν την ομάδα.

Ωστόσο, η συμμόρφωση τείνει να μειώνεται όταν οι άνθρωποι μπορούν να ανταποκριθούν ιδιωτικά. Η έρευνα έχει επίσης δείξει ότι η συμμόρφωση μειώνεται εάν οι άνθρωποι έχουν υποστήριξη από τουλάχιστον ένα άλλο άτομο σε μια ομάδα.

Εσωτερίκευση, γνήσια αποδοχή των κανόνων μίας ομάδας

Η εσωτερίκευση (Internalization), περιλαμβάνει πάντα δημόσια και ιδιωτική συμμόρφωση. Ένα άτομο αλλάζει δημόσια τη συμπεριφορά του για να προσαρμοστεί στην ομάδα, ενώ παράλληλα συμφωνεί μαζί της ιδιωτικά. Αυτό είναι το βαθύτερο επίπεδο συμμόρφωσης, όπου οι πεποιθήσεις της ομάδας γίνονται μέρος του συστήματος πεποιθήσεων του ίδιου του ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι η αλλαγή στη συμπεριφορά είναι μόνιμη.

Αυτό είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν η πλειοψηφία έχει μεγαλύτερη γνώση και τα μέλη της μειοψηφίας έχουν λίγες γνώσεις για να αμφισβητήσουν τη θέση της πλειοψηφίας.

Η εσωτερίκευση συμβαίνει πιο συχνά στα πλαίσια εργασίας, ενός project ή μίας στρατηγικής γραμμής. Σε ένα meeting μπορεί να προκύψει μία ιδέα, η οποία μπορεί στην αρχή να μην είναι καθολικά αποδεκτή, όμως στη συνέχεια να συμφωνήσουν όλα τα μέλη, να την ενστερνιστούν και να δουλέψουν συλλογικά πάνω σε αυτή.

Τα περιβαλλοντικά ζητήματα, τίθονται επίσης στο πλαίσιο της εσωτερίκευσης. Η ανακύκλωση, το second hand και ο βιώσιμος τρόπος μετακίνησης είναι μόνο μερικά τέτοια παραδείγματα. Οι περιβαλλοντικές πράξεις που έχουν θετικό πρόσιμο, είναι ηθικές πράξεις οι οποίες έχουν γίνει μέρος της συμπεριφοράς, της ιδεολογίας και της ζωής του κάθε ατόμου που τις έχει ενσωματώσει.

Αναγκαστική κοινωνική συμμόρφωση

Οι κοινωνικές υποχρεώσεις είναι ο κατεξοχήν τρόπος συμμόρφωσης των μελών της κοινωνίας, ώστε συνυρπάξουν αρμονικά. Ο Cooter, επικεντρώθηκε σε μία καίρια παρατήρηση: η εσωτερίκευση είναι μια αξιοσημείωτη διαδικασία μέσω της οποίας οι επιβαλλόμενες υποχρεώσεις (η συμμόρφωση με τις οποίες πρέπει να εξαναγκαστεί ή να πληρωθεί) γίνονται επιθυμίες.

Οι εξωτερικά επιβαλλόμενοι κανόνες, εσωτερικεύονται από το εκάστοτε άτομο, υποσυνείδητα σύμφωνα με τις κοινωνικές επιταγές. Οι συγκεκριμένοι κανόνες συγκαταλέγονται σε ένα πλαίσιο παρατήρησης και μίμησης, το οποίο αφομιώνεται μηχανικά από τους αποδέκτες.

Η προβληματική της συμμόρφωσης

Ναι, η συμμόρφωση διαμορφώνει τη συμπεριφορά ενός ατόμου και τις αποφάσεις που καλείται να πάρει κάθε φορά. Μήπως η συμμόρφωση βλάπτει τη σκέψη του ατόμου; Ποιος είναι ο στόχος της; Η συμμόρφωση επιδιώκει τον περιορισμό και την ένταξή του σε συγκεκριμένα πλαίσια τα οποία είναι επιθυμητά από μία μερίδα ανθρώπων. Η προβληματική στο ζήτημα είναι ότι πολλές φορές τα άτομα συμμορφώνονται, επειδή δεν αντέχουν ή απλά θέλου να αποφύγουν οποιαδήποτε σύγκρουση.

Ουσιαστικά συμφωνούν, ακόμα και όταν έχουν αντίθετη άποψη επειδή έχουν μικρή ανθεκτικότητα στις προστριβές. Προτιμούν να διαφυλάξουν τη ψυχική τους ηρεμία παρά να προχωρήσουν σε οποιαδήποτε αντιπαράθεση, ακόμα και αν το αποτέλεσμα μπορεί να αποδειχθεί υπέρ τους. Η ηθική και η ιδεολογία, παραδίδεται σα να μην έχουν καμία αξία. Η ανατροπή αυτής της τακτικής μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη και δαιδαλώδης.

Η σαφής οριοθέτηση πρέπει να βρίσκεται σε πρώτο επίπεδο και να επανεξετάζεται ξανά και ξανά. Η συμμόρφωση είναι οφέλιμη, όταν έγκειται στα πλαίσια της εσωτερίκευσης, σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση μπορεί να αποδειχθεί αγκάθι στη διαμόρφωση του εαυτού και στις κοινωνικές σχέσεις.