Ήταν η αρχή του πρώτου κύματος της πανδημίας κι ακόμα δε γνωρίζαμε πόσο καιρό θα μείνουμε κλεισμένοι στα σπίτια μας. Banana bread, dalgona coffee, Tiger King και social media. Εκείνη ακριβώς την περίοδο άρχισαν να ξεπηδούν λογαριασμοί στο ίντερνετ αφιερωμένοι στην ψυχική υγεία. Φυσικά, υπήρχαν και από πριν αλλά, ειδικά σε μια τόσο δύσκολη και πρωτόγνωρη περίοδο, όλοι χρειαζόμασταν ένα ψυχολογικό boost. Πέραν των γενικότερων ανησυχιών που αφορούσαν στην καραντίνα, εκείνη την εποχή υπήρξε μια γενικότερη στροφή προς την ευεξία, την ενδοσκόπηση και την αυτοβελτίωση. Ήταν σαν να υπήρχε στον αέρα μια αίσθηση ότι από δω και πέρα, τίποτα δε μπορεί να είναι το ίδιο. Οπότε, γιατί να μην εκμεταλλευτούμε αυτήν την ανάπαυλα -όσο κι αν κρατήσει- ώστε να εντοπίσουμε τι μας εμποδίζει από το να ζήσουμε τη ζωή που θέλουμε κι αξίζουμε;
Τρία χρόνια αργότερα, η «θεραπεία του ίντερνετ» έχει μετατραπεί συλλογικά σε μια ανησυχητική συνήθεια. Ακριβώς όπως η εμμονή μας με την υγιεινή διατροφή έχει βγει εκτός ελέγχου, πολλοί χρήστες ισχυρίζονται ότι έχουν «υπερθεραπευθεί» από «ειδικούς» content creators ψυχικής υγείας και σχέσεων σε TikTok, Instagram, Youtube και podcasts. Πλέον δεν μπορούν να ξεφύγουν από έναν αλγόριθμο που συνεχώς τους «πετάει» στις αρχικές τους θεραπευτές και life coaches. Αυτό που κάποτε ήταν μια ειλικρινής προσπάθεια αυτοβελτίωσης και ενημέρωσης για «red flags», έχει γίνει πια ένα ναρκοπέδιο λανθασμένων διαγνώσεων και παθολογικοποίησης των πάντων. Πλέον, όλο και περισσότεροι χρήστες αναγνωρίζουν τους κινδύνους της αυτο-διάγνωσης.
Σε ένα viral TikTok βίντεο, η Δρ Arianna Brandolini έδωσε μερικές συμβουλές για το πώς να διακόψουμε μια φιλία. «Εκτιμώ το χρόνο που περάσαμε μαζί ως φίλοι, αλλά πλέον κινούμαστε προς διαφορετικές κατευθύνσεις στη ζωή», προτείνει η Brandolini. «Δεν έχω πλέον την ικανότητα να επενδύσω στη φιλία μας». Το βίντεο δέχτηκε αρκετές κριτικές, με μερικούς σχολιαστές να καταδικάζουν την προσέγγιση της Brandolini, αποκαλώντας την «πατροναριστική», «κοινωνιοπαθητική» και «αλαζονική». Ένας χρήστης σχολίασε ειρωνικά: «κι εγώ μιλάω στους φίλους μου σαν να είμαι το τμήμα ανθρώπινου δυναμικού». Η αντίδραση στο βίντεο της Brandolini, ωστόσο, αποτυπώνει εύστοχα την αυξανόμενη αμφιθυμία μας απέναντι στους «ψυχολόγους του ίντερνετ» και την ψηφιακή θεραπεία.
@answeranxiety Here is how you break up with a friend 👍 #mentalhealth #relationships #breakups #friendbreakup #psychology #mentalhealthtips #selfhelptips #psychologist #friendship #healthyrelationships #emotionalhealth #selfesteem #boundaries
Υπερβολικά αποστειρωμένο και υπερ-εξειδικευμένο, το λεξικό που χρησιμοποιούμε στο διαδίκτυο για να μιλήσουμε για τις σχέσεις, έχει σταδιακά μετατοπιστεί για να επικεντρωθεί περισσότερο στην ανάλυση των συμπεριφορών άλλων ανθρώπων και λιγότερο στα απτά βήματα που μπορούμε να ακολουθήσουμε για να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Από την εμπειρία μου, όταν άρχισα να ακολουθώ για πρώτη φορά θεραπευτές και συμβούλους στο ίντερνετ, ήταν αρκετά θεραπευτικό. Με βοήθησαν να συνειδητοποιήσω ότι συμπεριφορές που είχα δεχτεί από το περιβάλλον μου (οικογενειακό, εργασιακό, σχέσεις) δεν ήταν όσο φυσιολογικές θεωρούσα. Για την ακρίβεια πολλές από αυτές ήταν τοξικές και κακοποιητικές. Η συνειδητοποίηση αυτή ήταν ανακουφιστική.
Τίποτα από τα παραπάνω δεν είναι κακό. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν χρησιμοποιούμε τέτοιο περιεχόμενο για να συλλέξουμε συμβουλές αυτο-βελτίωσης, χωρίς ποτέ να πράττουμε. Ή όταν αρνούμαστε να κόψουμε επαφές με τοξικούς ανθρώπους κι αντ’ αυτού προτιμούμε απλά να υπεραναλύουμε τις συμπεριφορές και τα κίνητρά τους, σε μια προσπάθεια να εξηγήσουμε πλήρως την τοξικότητά τους. Το να κοιτάμε στο παρελθόν μας μπορεί να είναι χρήσιμο και διδακτικό, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να προχωρήσουμε και να σταματήσουμε να μηρυκάζουμε συμπεριφορές και περιστατικά. Εν ολίγοις, το περιεχόμενο αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητικό για να εντοπίσουμε λανθάνουσες μορφές κακοποίησης που έχουμε περάσει ή περνάμε. Φυσικά, τις πληροφορίες αυτές θα μπορούσε να μας τις δώσει ένας ειδικός ψυχικής υγείας αλλά δεν έχουν όλοι πρόσβαση σε επαγγελματίες. Εκεί που τα πράγματα θολώνουν, είναι όταν προστίθενται περιττοί ορισμοί και διαγνώσεις για φυσιολογικές -αν και αγενείς- συμπεριφορές. Βλ: «phubbing», η συνήθεια ενός συντρόφου ή φίλου να δίνει περισσότερη προσοχή στο κινητό του από ό,τι σε εμάς. Είναι ενοχλητικό; Σίγουρα. Δεν είναι όμως θέμα που χρήζει ψυχολογικής υπερ-ανάλυσης και ειδικής ταμπέλας.
how to break up with a friend who’s staying with you for the weekend pic.twitter.com/r4g9bAYOAi
— Joe Miciak (@jlmiciak) January 20, 2023
Όπως σημειώνει ένα άρθρο του Insider, τα τελευταία χρόνια όροι όπως «ναρκισσιστής» και «gaslighting» έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται πολύ ελεύθερα, συχνά δε ως προσβολές κατά τη διάρκεια διαδικτυακών διαμάχων. Ως εκ τούτου, ψηφιακές κοινότητες αφιερωμένες στη βοήθεια των θυμάτων κακοποίησης, πλημμύρισαν από νέους χρήστες που (λανθασμένα) διέγνωσαν τους συντρόφους τους ως ναρκισσιστές. Με αυτόν τον τρόπο, η συγκεκριμένη διαταραχή προσωπικότητας υπεραπλουστεύτηκε και μετατράπηκε σε περιστασιακή προσβολή, απορρίπτοντας την πραγματικότητα της κακοποίησης που αντιμετωπίζουν τα θύματα. Ναι, ο πρώην σου, ο νυν σου, η μάνα σου και το αφεντικό σου κάποια στιγμή σου φέρθηκαν άσχημα, ακόμη και τοξικά και σε αδίκησαν. Όχι, δεν μπορεί να είναι όλοι ναρκισσιστές. Μιλάμε για μια διαταραχή που εμφανίζεται μόλις στο 5% του πλανήτη! Όπως διερωτάται η Δρ Lindsay Weisner στο Psychology Today, «μήπως ο λόγος που υπάρχουν περισσότερα hashtags για τους ναρκισσιστές από ό,τι διαγνώσεις ναρκισσισμού είναι γιατί είναι πιο εύκολο να ονοματίσουμε τον “δαίμονα” από το να νιώσουμε τον πόνο;».
View this post on Instagram
Όλες οι άσχημες, άκομψες και αγενείς συμπεριφορές δεν οφείλονται σε κάποια ψυχοπαθολογία. Μερικές φορές οι άνθρωποι απλά πληγώνουν τους γύρω τους. Κάποιες φορές δε χρειάζεται καν να είναι κανείς άδικος ή σκληρός απέναντί μας για να νιώσουμε πληγωμένοι. Ίσως, σε τέτοιες περιπτώσεις, χρειάζεται απλά να κάτσουμε για λίγο με τον πόνο και να βιώσουμε τα συναισθήματά μας, αντί να ψάξουμε για βαθύτερα νοήματα και κίνητρα πίσω από όλο αυτό. Κάποιες φορές πρέπει απλά να νιώσουμε τα συναισθήματά μας, όχι να τα ονοματίσουμε. Ωστόσο ο αλγόριθμος μάλλον δεν βοηθά ιδιαίτερα σε αυτήν την διαδικασία.
@thesituationaltherapist Tik tok should make mental health tik tok creators verify their account! #tiktok #therapytiktok
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης —ιδίως το TikTok— ενισχύουν μια κουλτούρα προώθησης περιεχομένου, με το οποίο οι χρήστες είναι ήδη εξοικιωμένοι. Αν έχετε δείξει ενδιαφέρον στις βίγκαν τούρτες, το πιθανότερο είναι ότι ο αλγόριθμος θα σας τις σερβίρει συχνά στην αρχική σας. Αν κάποια στιγμή μετά από χωρισμό, ο αλγόριθμος σας «πέταξε» ένα βίντεο με ερωτικά ξόρκια, κι εσείς όντας ευάλωτοι το παρακολουθήσατε όλο, το πιθανότερο είναι ότι θα ξαναδείτε βίντεο μαύρης μαγείας στην οθόνη σας. Έτσι ακριβώς, τα βίντεο των «ψυχολόγων του ίντερνετ» βρήκαν έναν τρόπο να στοιχειώνουν συνεχώς εκείνους που θέλουν απλά να βελτιώσουν τη ζωή τους.
H Δρ Inna Kanevsky έχει λογιαριασμό στο TikTok στο οποίο κάνει debunking σε όλους αυτούς τους μύθους, την παραπληροφόρηση και τις αστήρικτες συμβουλές ψυχολογίας που κυκλοφορούν στα social media (πχ: «τα μαύρα ρούχα προκαλούν κατάθλιψη» και «οι μόνοι πραγματικοί φόβοι είναι αυτός της πτώσης και των δυνατών θορύβων»). Μέσα από το περιεχόμενό της, η Kanevsky εξηγεί ότι όταν η ψυχολογία εκλαϊκεύεται, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος οι πληροφορίες που φτάνουν στις οθόνες μας να είναι από υπεραπλουστευμένες μέχρι εντελώς αβάσιμες.
@dr_inna #stitch with @maxklymenko I happen to personally like Max. He’s from my hometown. But claiming “science says” like this has to stop.
Η ψυχοθεραπεύτρια, Gin Lalli εξηγεί ότι: «Η εμμονική προσήλωση σε κάτι, οτιδήποτε κι αν είναι αυτό, πρόκειται για απόκριση του πρωτόγονου μέρους του εγκεφάλου μας. Το να τσεκάρεις συνεχώς κάτι, ξεγελάει τον εγκέφαλο και σε κάνει να νιώθεις ασφαλής». «Σε αυτή την περίπτωση, το να παρατηρούμε διαρκώς τις συμπεριφορές των άλλων είναι μια ελεγκτική απόκριση. Αγνοώντας τα δικά μας προβλήματα, μετατοπίζουμε την εστίαση μακριά από την αντιληπτή απειλή. Είναι απλώς ένας μηχανισμός ασφάλειας του εγκεφάλου».
Και τότε, πώς μπορούμε να σπάσουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο; Η Lalli προτείνει να κάνουμε τη συνειδητή επιλογή να σταματήσουμε να παρακολουθούμε περιεχόμενο που προκαλεί αρνητικά συναισθήματα για τους πρώην, τους συνεργάτες, τους φίλους και την οικογένειά μας. Αντίθετα, θα ήταν προτιμότερο να αφιερώσουμε χρόνο στην θεραπεία, την αναγνώριση των τραυμάτων μας και την βελτίωση της ζωής μας, με έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Αν και η προσβασιμότητα και η αναγκαιότητα του περιεχομένου αυτοβελτίωσης στο ίντερνετ είναι για πολλούς ανεκτίμητη, απαιτούνται αυστηρά όρια. Είναι πραγματικά απαραίτητο να διαγνώσουμε τους πάντες με περίπλοκες παθήσεις ψυχικής υγείας και να ψυχαναλύσουμε όσους μας πλήγωσαν; Όσο ικανοποιητικό κι αν είναι να κατηγορούμε την παθολογία κάποιου άλλου για τον πόνο μας, η συνεχής επανεξέταση σπάνια μας επιτρέπει να κάνουμε βήματα μπροστά. Όσο άβολο κι αν είναι, κάποιες φορές χρειάζεται να καθίσουμε με τα συναισθήματά μας, ενώ άλλες πρέπει απλά να αφήσουμε πίσω μας τους ανθρώπους που μας πλήγωσαν – χωρίς να παθολογικοποιούμε τις συμπεριφορές τους και χωρίς να τους μιλάμε σαν υπηρεσία ανθρώπινου δυναμικού.
