Διαλογισμός, mindfulness (ενσυνειδητότητα), πνευματική φώτιση, life coaches, θετική ενέργεια, προτάσεις για μία πιο χαρούμενη καθημερινότητα, συμβουλές καλής ζωής και μόνιμης αναζήτησης της ευδαιμονίας βομβαρδίζουν καθημερινά τις σελίδες των social media. Λίστες με τρόπους που θα επιτύχουμε την ηρεμία και την ευτυχία στη ζωή μας εμφανίζονται διαρκώς σε sites και κοινωνικά δίκτυα, με στόχο την μείωση του άγχους και την υιοθέτηση μιας πιο ήρεμης και ικανοποιητικής καθημερινότητας.

Δεδομένου ότι ο διαλογισμός είναι κάτι που μπορεί κάποιος να κάνει στο σπίτι δωρεάν, συχνά ακούγεται σαν το τέλειο τονωτικό για το στρες και τα προβλήματα ψυχικής υγείας.

Ενώ τα όρια μεταξύ του κοσμικού και του θρησκευτικού είναι ασαφή, δημοφιλείς τεχνικές διαλογισμού όπως ο Υπερβατικός Διαλογισμός, η Βιπάσανα και η Ενσυνειδητότητα γενικά προωθούνται ως προερχόμενες από ανατολικές θρησκείες, αλλά εγγενώς μη θρησκευτικές, ευθυγραμμισμένες με τη δυτική ψυχολογία και κατάλληλες γιαένα γενικό ακροατήριο.

Για περίπου σαράντα χρόνια, χιλιάδες ερευνητικές μελέτες υποδηλώνουν ότι υπάρχουν πολλά ψυχολογικά και σωματικά οφέλη που σχετίζονται με αυτές τις μορφές διαλογισμού. Ωστόσο, μια μικρή αλλά αυξανόμενη βιβλιογραφία δείχνει ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν και δυσμενείς επιπτώσεις. Στις ανατολικές θρησκευτικές παραδόσεις, οι δυσκολίες που σχετίζονται με τον διαλογισμό αναγνωρίζονται και συνήθως θεωρούνται ορόσημα στην πορεία προς τη φώτιση, αποτέλεσμα ακατάλληλης πρακτικής ή λόγω ατομικών διαφορών.

Η πρώτη καταγεγραμμένη απόδειξη για αυτό, που βρέθηκε στην Ινδία, είναι πάνω από 1.500 ετών. Η Γραφή Διαλογισμού Dharmatrāta, που γράφτηκε από μια κοινότητα Βουδιστών, περιγράφει διάφορες πρακτικές και περιλαμβάνει αναφορές για συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους που μπορεί να εμφανιστούν μετά τον διαλογισμό.  Επίσης, περιγράφει λεπτομερώς τις γνωστικές ανωμαλίες που σχετίζονται με επεισόδια ψύχωσης, αποσύνδεσης και αποπροσωποποίησης (όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι ο κόσμος είναι «εξωπραγματικός»).

Ωστόσο, σε ένα δυτικό κοσμικό πλαίσιο, οι αρνητικές επιπτώσεις που σχετίζονται με τον διαλογισμό έχουν σε μεγάλο βαθμό παραβλεφθεί. Όμως, τα τελευταία μόλις οκτώ χρόνια υπήρξε ένα κύμα επιστημονικής έρευνας σε αυτόν τον τομέα. Αυτές οι μελέτες δείχνουν ότι οι ανεπιθύμητες ενέργειες δεν είναι σπάνιες. 

Μια μελέτη του 2022,  χρησιμοποιώντας ένα δείγμα 953 ατόμων στις ΗΠΑ που έκαναν τακτικά διαλογισμό, έδειξε ότι πάνω από το 10 % των συμμετεχόντων παρουσίασαν ανεπιθύμητες ενέργειες που είχαν σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στην καθημερινότητά τους και διήρκεσαν για τουλάχιστον ένα μήνα.

Σύμφωνα με μια ανασκόπηση 40 χρόνων έρευνας  που δημοσιεύθηκε το 2020, οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι το άγχος και η κατάθλιψη. Αυτά ακολουθούνται από ψυχωτικά ή παραληρηματικά συμπτώματα, αποσύνδεση ή αποπροσωποποίηση και φόβο ή τρόμο. Η έρευνα διαπίστωσε επίσης ότι οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να συμβούν σε άτομα χωρίς προηγούμενα προβλήματα ψυχικής υγείας, σε άτομα που είχαν μόνο μέτρια έκθεση στον διαλογισμό και μπορεί να οδηγήσουν σε μακροχρόνια συμπτώματα.

Ο δυτικός κόσμος έχει επίσης στοιχεία για αυτές τις δυσμενείς επιπτώσεις του mindfulness εδώ και πολύ καιρό.

Το 1976, ο Arnold Lazarus, μια βασική προσωπικότητα στο κίνημα της γνωστικής-συμπεριφορικής επιστήμης, είπε ότι ο διαλογισμός, όταν χρησιμοποιείται αδιάκριτα, θα μπορούσε να προκαλέσει «σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα όπως κατάθλιψη, διέγερση, ακόμη και σχιζοφρενική αντιρρόπηση».

Ο καθηγητής διαχείρισης και διορισμένος βουδιστής δάσκαλος Ronald Purser έγραψε στο βιβλίο του McMindfulness του 2023 ότι η ενσυνειδητότητα έχει γίνει ένα είδος «καπιταλιστικής πνευματικότητας». Μόνο στις ΗΠΑ, ο διαλογισμός αξίζει 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ . Και τα ανώτερα στελέχη της βιομηχανίας ενσυνειδητότητας θα πρέπει να γνωρίζουν τα προβλήματα με τον διαλογισμό. Ο Jon Kabat-Zinn, ένα βασικό πρόσωπο πίσω από το κίνημα της ενσυνειδητότητας, παραδέχτηκε σε μια συνέντευξη του 2017 στον Guardian ότι «το 90% της έρευνας [στις θετικές επιπτώσεις] είναι κατώτερο».

Αλλά υπήρξε μικρή κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης το 2022 για την πιο ακριβή μελέτη στην ιστορία της επιστήμης του διαλογισμού  (πάνω από 8 εκατομμύρια δολάρια που χρηματοδοτήθηκαν από την ερευνητική φιλανθρωπική οργάνωση Wellcome Trust). Η μελέτη εξέτασε περισσότερα από 8.000 παιδιά (ηλικίας 11-14 ετών) σε 84 σχολεία στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 2016 έως το 2018. Τα αποτελέσματά της έδειξαν ότι η ενσυνειδητότητα απέτυχε να βελτιώσει την ψυχική ευημερία των παιδιών σε σύγκριση με μια ομάδα ελέγχου και μπορεί να είχε ακόμη και επιβλαβείς επιπτώσεις σε όσους κινδύνευαν να παρουσιάσουν προβλήματα ψυχικής υγείας.

Πολλοί εκπαιδευτές διαλογισμού και ενσυνειδητότητας πιστεύουν ότι αυτές οι πρακτικές μπορούν να κάνουν μόνο καλό και δεν γνωρίζουν για τις πιθανές δυσμενείς επιπτώσεις. Ο πιο συνηθισμένος απολογισμός που ακούγεται από άτομα που έχουν υποστεί αρνητικές επιπτώσεις στο διαλογισμό είναι ότι οι δάσκαλοι δεν τους πιστεύουν. Συνήθως τους λένε να συνεχίσουν να διαλογίζονται και θα φύγει.

Η έρευνα σχετικά με τον τρόπο ασφαλούς άσκησης του διαλογισμού ξεκίνησε μόλις πρόσφατα, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ακόμη σαφείς συμβουλές για τη σωστή πρακτική και τις απειλές. Υπάρχει ένα ευρύτερο πρόβλημα στο ότι ο διαλογισμός ασχολείται με ασυνήθιστες καταστάσεις συνείδησης και δεν έχουμε ψυχολογικές θεωρίες του νου για να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε αυτές τις καταστάσεις.

Προς το παρόν, εάν ο διαλογισμός πρόκειται να χρησιμοποιηθεί ως ευεξία ή θεραπευτικό εργαλείο, το κοινό πρέπει να ενημερωθεί για τις πιθανότητες βλάβης του.

 

Διαβάστε επίσης: Το μάταιο κυνήγι της υποχρεωτικής ευτυχίας