Από την αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης τα άτομα επιδιώκουν σταθερά την ένταξη έναντι του αποκλεισμού, τη συμπερίληψη έναντι της απομόνωσης και την αποδοχή έναντι της απόρριψης.

Οι ψυχολόγοι μελετούν ομάδες επειδή σχεδόν όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες – εργασία, μάθηση, λατρεία, χαλάρωση, παιχνίδι, ακόμη και ύπνος – συμβαίνουν σε κοινωνικές ομάδες. Οι περισσότεροι από εμάς ζούμε τη ζωή μας σε ομάδες και αυτές οι ομάδες έχουν βαθύ αντίκτυπο στις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις μας. Πολλοί ψυχολόγοι εστιάζουν την προσοχή τους σε μεμονωμένα άτομα, αλλά οι κοινωνικοί ψυχολόγοι επεκτείνουν την ανάλυσή τους για να συμπεριλάβουν ομάδες, οργανισμούς, κοινότητες, ακόμη και πολιτισμούς.

Αφιερώστε ένα λεπτό για να σκεφτείτε μερικές από τις κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκετε—ομάδες με βάση τη βιολογία (φύλο και ηλικία, για παράδειγμα), το οικογενειακό ιστορικό (θρησκεία, ίσως και εθνότητα) ή προσωπική επιλογή (επάγγελμα, τόπος διαμονής, ή πολιτικό κόμμα). Οι ομάδες καλύπτουν βασικές, προσωπικές ανάγκες για τον καθένα από εμάς, γι’ αυτό τις παίρνουμε τόσο σοβαρά και δενόμαστε συναισθηματικά μαζί τους.

Οι κοινωνικές ομάδες είναι ομάδες ατόμων που παρουσιάζουν ορισμένο βαθμό συνοχής, ότι τα κοινά στοιχεία που ενώνουν τα μέλη της είναι σημαντικά για την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του καθενός. Μια ομάδα ανθρώπων που περιμένουν στη ουρά σε μία δημόσια υπηρεσία δεν αποτελεί κοινωνική ομάδα, αλλά ένα σύνολο ατόμων επειδή το στοιχείο που τα ενώνει δεν είναι σημαντικό.

Σύμφωνα με τη θεωρία των Tajfel και Turner (1979), η κοινωνική ταυτότητα αποτελείται από εκείνες τις όψεις της αυτοεικόνας ενός ατόμου που προέρχονται από τις κοινωνικές κατηγορίες ή ομάδες στις οποίες θεωρεί το άτομο ότι ανήκει.

Οι άνθρωποι αυτοπροσδιοριζόμαστε από την ομάδα στην οποία ανήκουμε και θέλουμε να έχουμε θετική εικόνα για την ομάδα και άρα για εμάς, επομένως θεωρούμε ότι τα άτομά της έχουν κυρίως θετικά στοιχεία, καλλιεργώντας μία ψευδαίσθηση υπεροχής.

Το να είσαι συνδεδεμένος με κοινωνικές ομάδες προάγει ακόμη και τη σωματική υγεία, αυτό που ορισμένοι ερευνητές αποκαλούν «κοινωνική θεραπεία». Γιατί; Σύμφωνα με την Katharine Greenaway και τους συνεργάτες της, οι κοινωνικές ομάδες μας βοηθούν να νιώθουμε υποστήριξη και εκτίμηση, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά μας βοηθούν επίσης να νιώθουμε ικανοί. Με την υποστήριξη και την εκτίμηση έρχεται μια ισχυρότερη αίσθηση προσωπικού ελέγχου στη ζωή μας.

Η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας υποστηρίζει ότι υπάρχει μια διαφορά μεταξύ του εαυτού ως ατόμου (ατομική ταυτότητα) και του εαυτού ως μέλους μιας ομάδας (κοινωνική ταυτότητα).

Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται αρνητικά όταν η ανάγκη τους να ανήκουν δεν εκπληρώνεται. Για παράδειγμα, οι φοιτητές αισθάνονται συχνά νοσταλγία και μοναξιά όταν ξεκινούν για πρώτη φορά το πανεπιστήμιο, αλλά όχι εάν ανήκουν σε μια συνεκτική, κοινωνικά ικανοποιητική ομάδα. Τα άτομα που είναι αποδεκτά μέλη μιας ομάδας τείνουν να αισθάνονται πιο ευτυχισμένα και πιο ικανοποιημένα. Αν όμως απορριφθούν από μια ομάδα, νιώθουν δυστυχισμένα, αβοήθητα και καταθλιπτικά. Μελέτες για τον σκόπιμο αποκλεισμό από ομάδες- υποδεικνύουν ότι αυτή η εμπειρία είναι πολύ αγχωτική και μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, μπερδεμένη σκέψη, ακόμη και επιθετικότητα.

Γιατί κάποιες κοινωνικές ομάδες είναι πιο σημαντικές για εμάς από άλλες;

Φυσικά ανήκουμε σε πολλές διαφορετικές ομάδες. Γιατί κάποιες ομάδες είναι πιο σημαντικές για εμάς από άλλες; Μέρος του έχει να κάνει με το ποιες ομάδες καθορίζουν περισσότερο τις εμπειρίες της ζωής μας.

Κατά κανόνα, το να είμαστε μέλος μιας μειονοτικής ομάδας έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο σε εμάς από το να είμαστε μέρος μιας πλειοψηφικής ομάδας. Είναι και πιο κοινωνικά διακριτικό και πιο πιθανό να επηρεάσει τις εμπειρίες της ζωής μας. Ακριβώς επειδή αποτελούμε μειωνότητα, αισθανόμαστε ότι είμαστε πιο ιδιαίτεροι και πιο διαφορετικοί.

Σε μια συνέντευξη το Φεβρουάριο του 2007 στο National Public Radio, ο τότε γερουσιαστής Barack Obama ρωτήθηκε εάν η εμπειρία του ως Αφροαμερικανός θα τον έκανε διαφορετικό είδος προέδρου από ό,τι αν ήταν ο Λευκός. Η απάντησή του αντανακλούσε μια έντονη αίσθηση κοινωνικής ταυτότητας και πώς βιώνεται:

«Υπάρχουν ορισμένα ένστικτα που έχω που μπορεί να είναι πιο δυνατά λόγω των εμπειριών μου ως Αφροαμερικανός. Δεν νομίζω ότι είναι αποκλειστικά για Αφροαμερικανούς, αλλά νομίζω ότι ίσως τα νιώθω πιο έντονα. Νομίζω ότι θα με ενδιέφερε πολύ να υπάρχει ένα τμήμα πολιτικών δικαιωμάτων που θα ασχολείται σοβαρά με την επιβολή των νόμων για τα πολιτικά δικαιώματα.

Νομίζω ότι όταν πρόκειται για ένα θέμα όπως η εκπαίδευση, για παράδειγμα, αισθάνομαι μεγάλο πόνο γνωρίζοντας ότι υπάρχουν παιδιά σε πολλά σχολεία στην Αμερική που δεν έχουν τίποτα κοντά στο είδος της εκπαίδευσης που θα τους επιτρέψει να ανταγωνιστούν. Και νομίζω ότι πολλοί υποψήφιοι, Ρεπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί, ανησυχούν για αυτό.

Αλλά όταν ξέρω ότι πολλά από αυτά τα παιδιά μοιάζουν με τις κόρες μου, ίσως είναι πιο δύσκολο για μένα να αποχωριστώ τον εαυτό μου από την πραγματικότητά τους. Κάθε φορά που βλέπω αυτά τα παιδιά, τα νιώθω ως μέρος του εαυτού μου».

Διαφορετικά είδη ομάδων, όπως αποδεικνύεται, καλύπτουν διαφορετικά είδη αναγκών. Σε μια ερευνητική μελέτη, φοιτητές από τις ΗΠΑ, την Αγγλία και την Πορτογαλία απέδωσαν διαφορετικά είδη λειτουργιών σε διαφορετικά είδη ομάδων . Έδειξαν ότι ομάδες όπως «οικογένεια, φίλοι, ρομαντικοί σύντροφοι και οποιαδήποτε άλλη πολύ στενή ομάδα ανθρώπων» μας κάνουν να νιώθουμε αποδεκτοί, συνδεδεμένοι με άλλους, προστατευμένοι από την άνεση και την υποστήριξή τους.

Οι ομάδες εργασίας μας βοηθούν να πετύχουμε τους στόχους μας, παρέχοντας μια αίσθηση ολοκλήρωσης και κυριαρχίας.

Ωστόσο, είναι οι ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, όπως η «εθνικότητα, η θρησκεία, η φυλή ή η ηλικία» που μας παρέχουν μια αίσθηση ταυτότητας. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ακόμη ότι οι μαθητές που απλώς εκτέθηκαν σε φράσεις όπως «κατάλαβε ποιος είσαι» ήταν πιο πιθανό αργότερα να σκεφτούν αυθόρμητα κοινωνικές ομάδες όπως η φυλή και η θρησκεία όταν έκαναν μια διαφορετική (φαινομενικά άσχετη) εργασία. Οι συνδέσεις είναι βαθιές και ασυνείδητες.

 Οι ευρείες κοινωνικές ομάδες – κατά ειρωνικό τρόπο, που αποτελούνται εξ ορισμού κυρίως από άτομα που δεν γνωρίζουμε καν – είναι η κύρια πηγή της αίσθησης της προσωπικής μας μοναδικότητας, ιδιαιτερότητας και ατομικότητας.

Αυτό είναι αλήθεια, εν μέρει, επειδή το να μοιάζουμε με μερικούς ανθρώπους μας κάνει διαφορετικούς από άλλους. Και το «εμείς» και το «αυτοί» είναι απαραίτητα για τον αυτοπροσδιορισμό μας.

Ο εαυτός, ο οποίος γίνεται αντιληπτός στους ατομικιστικούς δυτικούς πολιτισμούς ως ιδιωτικός, μοναδικός και ξεχωριστός, αποδεικνύεται ότι είναι εγγενώς κοινωνικός, αλληλεξαρτώμενος με τους άλλους με μυριάδες τρόπους. Μοιραζόμαστε έναν δεσμό με άλλα μέλη της ομάδας, τα περισσότερα από τα οποία δεν γνωρίζουμε, αλλά με τα οποία είμαστε συναισθηματικά συνδεδεμένοι. Μας βοηθούν να καταλάβουμε ποιοι είμαστε, επειδή οι εμπειρίες τους συχνά είναι τόσο παρόμοιες με τις δικές μας.

Η κοινωνική ταυτότητα στηρίζεται σε συγκρίσεις που γίνονται ανάμεσα στην ομάδα που ανήκει κάποιος και σε άλλες ομάδες. Το αποτέλεσμα της σύγκρισης καθορίζει αν η ταυτότητα είναι θετική ή όχι. Η εύνοια των μελών της ομάδας κάποιου είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η εξύψωση της κοινωνικής ταυτότητας κάποιου.

Όσοι βρίσκονται εκτός ομάδας μας διαμορφώνουν επίσης την ταυτότητά μας, επειδή οι εμπειρίες και οι προοπτικές τους ενισχύουν τη δική μας αντίθεση. Όπως σημείωσε η Κοινωνική Ψυχολόγος Marilyn Brewer πριν από τρεις δεκαετίες, η εξωομάδα είναι εξίσου σημαντική για την αίσθηση του εαυτού μας με την εσωτερική ομάδα, ακριβώς με τον αντίθετο τρόπο: είμαστε αυτοί που είμαστε επειδή είναι αυτοί που δεν είμαστε.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους που απαντάμε τόσο δυναμικά, τόσο συναισθηματικά, σε φυλετικά ερωτήματα. Λογικά, μπορεί να μην το καταλαβαίνουμε. Υπάρχει μία βαθιά ψυχολογική αιτία, ένα δέσιμο ισχυρό.

Αυτό που πιστεύω για τις κοινωνικές μου ομάδες επηρεάζει αυτό που πιστεύω για τον εαυτό μου. Το πώς νιώθω για τις κοινωνικές μου ομάδες επηρεάζει το πώς αισθάνομαι για τον εαυτό μου.
Τα άτομα επιδιώκουν να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μια θετική κοινωνική ταυτότητα η οποία συμβάλλει θετικά στην αυτοεκτίμησή τους.

Υπάρχει σημαντική επικάλυψη μεταξύ των τμημάτων του εγκεφάλου που επεξεργάζονται πληροφορίες για εμένα και των τμημάτων που επεξεργάζονται πληροφορίες για εμάς. Ο εαυτός είναι βαθιά, θεμελιωδώς κοινωνικός, και σε ένα βαθμό συχνά αδυνατούμε να το παρατηρήσουμε σε αυτήν την κουλτούρα που εστιάζει και εξυμνεί το άτομο.