Τις τελευταίες ημέρες ονειρεύεστε όλο και πιο έντονα τις επικείμενες καλοκαιρινές σας διακοπές. Και η αλήθεια είναι ότι τα οφέλη των καλών διακοπών μπορούν να γίνουν αισθητά ακόμη και πριν από την έναρξη του ταξιδιού. Επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η απλή προσμονή μιας μελλοντικής ανταμοιβής μπορεί να είναι πιο ικανοποιητική ακόμη και από την ίδια την ανταμοιβή. Αυτό συμβαίνει χάρη σε ένα μικρό μόριο που ονομάζεται ντοπαμίνη, για το οποίο θα μιλήσουμε λίγο αργότερα σε αυτό το άρθρο.
Αλλά, πριν συνεχίσουμε, ας θέσουμε μερικές ερωτήσεις. Είναι πραγματικά απαραίτητες οι διακοπές; Γιατί τις χρειαζόμαστε; Και, πάνω απ’ όλα, ποια είναι τα οφέλη μερικών ημερών σχόλης;
Η ξεκούραση αυξάνει τη γνωστική ευελιξία
Αν και μπορεί να σας ακουστεί απίστευτο, ελάχιστες έρευνες έχουν ασχοληθεί με τα άμεσα οφέλη των διακοπών στον εγκέφαλό μας. Αυτό που σίγουρα είναι αδιαμφισβήτητο είναι το γεγονός ότι είναι απαραίτητες. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε μια μελέτη του 2016 στην οποία συμμετείχαν 46 εργαζόμενοι από μια ολλανδική εταιρεία.
Οι εργαζόμενοι κλήθηκαν να υποβληθούν σε μια δοκιμασία κατά την οποία τους δόθηκαν αντικείμενα (π.χ. ένα σφυρί) και τους ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουν αυτά τα αντικείμενά όσες φορές προλάβουν στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα σε συνδυασμό με άλλα αντικείμενα (κατασκευαστικό εργαλείο, όπλο, βαρίδι για χαρτί κ.λπ.). Αυτό που παρατήρησαν οι ερευνητές είναι ότι, μετά από δύο ή τρεις εβδομάδες διακοπών, οι εργαζόμενοι είχαν μεγαλύτερη γνωστική ευελιξία. Ή, για να το θέσουμε αλλιώς, ήταν σε θέση να σκεφτούν μεγαλύτερο αριθμό χρήσεων για τα αντικείμενα σε σύγκριση με τα αποτελέσματα που προέκυψαν μερικές εβδομάδες πριν από τις διακοπές.
Οι περισσότερες μελέτες συμφωνούν ότι, από βιολογική άποψη, ένας από τους κύριους λόγους για αυτή την αύξηση της γνωστικής ευελιξίας -και για τα οφέλη των διακοπών γενικότερα- είναι η μείωση του στρες.
Όλοι θα συμφωνήσουμε ότι η εργασία δημιουργεί άγχος. Αλλά πρέπει να κάνουμε μια μικρή διάκριση εδώ: το άγχος από μόνο του δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό. Όταν είναι σποραδικό, είναι ακόμη και ευεργετικό, επειδή ενεργοποιεί μηχανισμούς που μας βοηθούν να φέρουμε εις πέρας τις καθημερινές ενέργειες της εργασίας μας, όπως η τήρηση μιας προθεσμίας (η συντάκτρια αυτού του άρθρου το βιώνει αυτό αυτό αυτή τη στιγμή).
Το «άλλο στρες» -αυτό που έχει αρνητική χροιά για όλους- είναι το χρόνιο στρες. Εμφανίζεται όταν παρατείνεται με την πάροδο του χρόνου, είτε επειδή βρισκόμαστε υπό συνεχή πίεση είτε λόγω καταστάσεων που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε. Δημιουργεί κόπωση, υψηλότερα επίπεδα άγχους, ευερεθιστότητα και θυμό. Και ναι, είναι σίγουρα κακό.
Φωτομικρογραφία των νευρώνων από την substantia nigra που απελευθερώνουν ντοπαμίνη όταν έρχονται αντιμέτωποι με νέες καταστάσεις και ανταμοιβές, δημιουργώντας ένα ευχάριστο συναίσθημα.
Συνταγή για διακοπές που θα «γεμίσουν» τις μπαταρίες σας
Το κυριότερο πράγμα που μπορούν να επιτύχουν οι καλές διακοπές για την ψυχική μας υγεία είναι ακριβώς η μείωση των χρόνιων επιπέδων στρες. Όταν είμαστε αδρανείς, ο εγκέφαλός μας είναι σε θέση να αντιστρέψει -τουλάχιστον προσωρινά- τις αρνητικές συνέπειες του στρες. Και εδώ έρχεται το κλειδί: για να είναι οι διακοπές πραγματικά αποτελεσματικές, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι μας απαλλάσσουν από το άγχος της δουλειάς μας. Δηλαδή, πρέπει να αποφεύγουμε να συνεχίζουμε να ασχολούμαστε με εκκρεμότητες, να απαντάμε σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σχετικά με τη δουλειά κ.λπ.
Ένα άλλο κλειδί είναι να απολαμβάνουμε την αναμονή. Γιατί η φαινομενικά απλή πράξη της αναμονής των διακοπών μας μπορεί να μας κάνει ευτυχισμένους; Μερικές παραγράφους πιο πάνω αναφερθήκαμε στη ντοπαμίνη, η οποία παράγεται στους νευρώνες δύο περιοχών του εγκεφάλου που είναι γνωστές ως substantia nigra (λόγω του σκούρου χρώματός της στο μικροσκόπιο) και η κοιλιακή τμηματική περιοχή (βρίσκεται στο κέντρο του εγκεφάλου μας, λίγο πολύ πίσω από τα αυτιά).
Και οι δύο περιοχές, οι οποίες φιλοξενούν 400.000 έως 600.000 νευρώνες στον άνθρωπο, στέλνουν άξονες σε πολυάριθμες περιοχές του εγκεφάλου. Μέσω της απελευθέρωσης ντοπαμίνης, παίζουν βασικό ρόλο στα ευχάριστα συναισθήματα που προκαλούν οι νέες εμπειρίες και οι ανταμοιβές. Επομένως, η γνώση ότι έρχονται οι διακοπές μας αυξάνει τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλό μας και μας δίνει αυτό το αίσθημα ευχαρίστησης.
Ομοίως, οι καλύτερες διακοπές είναι εκείνες στις οποίες απολαμβάνουμε νέες εμπειρίες (όπως η εξερεύνηση διαφορετικών τόπων) και ανταμοιβές (όπως εκείνη η πιατέλα με τα θαλασσινά που περιμέναμε όλο το χρόνο). Φυσικά, το τι θεωρεί κανείς ανταμοιβή είναι εντελώς υποκειμενικό και αυτό που είναι ευχάριστο για ένα άτομο μπορεί να προκαλέσει άγχος σε άλλους.
Να απολαμβάνετε ή να μην απολαμβάνετε
Αυτό το σύστημα που παράγει ευχαρίστηση επηρεάζεται επίσης κατά τη διάρκεια του χρόνιου στρες. Η επιστήμη δείχνει ότι τα υψηλά ή χρόνια επίπεδα στρες, όπως αυτά στα οποία υποβαλλόμαστε καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας, είναι ικανά να προκαλέσουν μείωση της ποσότητας της ντοπαμίνης που απελευθερώνεται ή/και αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο μεταβολίζεται.
Το χειρότερο είναι ότι οι αλλαγές αυτές δεν συμβαίνουν μόνο στην substantia nigra ή στην κοιλιακή τμηματική περιοχή. Έχει διαπιστωθεί ότι το χρόνιο στρες είναι ικανό να αλλάξει ακόμη και τον αριθμό των υποδοχέων ντοπαμίνης στις περιοχές που δέχονται αυτές τις προβολές. Όταν συμβαίνει αυτό, συχνά αναπτύσσονται καταθλιπτικές συμπεριφορές. Επομένως, οι διακοπές που μας απαλλάσσουν από το άγχος θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση της ισορροπίας του ντοπαμινεργικού συστήματος.
Αυτό που δεν είναι ακόμη απολύτως σαφές είναι αν οι διακοπές για μεγάλο χρονικό διάστημα παρέχουν καλύτερα αποτελέσματα από τις διακεκομμένες σε μικρότερες περιόδους διακοπές.
Όπως και να έχει, οι καλές διακοπές κάνουν καλό. Έτσι, ενθαρρύνουμε τους αναγνώστες μας να βρουν δραστηριότητες που τους κάνουν να αισθάνονται καλά, να επαναφορτίζουν την ενέργειά τους και να μειώνουν το άγχος τους, ώστε να επανεκκινήσουν το ντοπαμινεργικό τους σύστημα.
Καλές διακοπές!
Διαβάστε επίσης: Όσα είδα και έμαθα από τις διακοπές στον Πόρο με την κόρη μου
