Η μοναξιά ορίζεται ως η “αντιλαμβανόμενη αίσθηση αποσύνδεσης από τους άλλους”. Η μοναξιά είναι δυσάρεστη συναισθηματική απάντηση στην αντιληπτή απομόνωση. Η μοναξιά περιγράφεται επίσης ως ένας ψυχολογικός μηχανισμός που παρακινεί τα άτομα να αναζητήσουν κοινωνικές συνδέσεις. Συχνά συνδέεται με μια ανεπιθύμητη έλλειψη σύνδεσης και οικειότητας. Ως συναίσθημα, μπορεί να γίνει αισθητή ακόμη και όταν περιβάλλεται από άλλους ανθρώπους. Τα αίτια της μοναξιάς είναι ποικίλα. Περιλαμβάνουν κοινωνικούς, ψυχικούς, συναισθηματικούς, ακόμα και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Δεν μου είναι άγνωστο το αίσθημα της μοναξιάς – ζω 600 μίλια μακριά από την οικογένειά και αρκετούς από τους φίλους μου – αλλά καθώς ξέρω ότι οι δικοί μου άνθρωποι είναι εκεί για μένα (αν και μακριά), δεν πιάνω τον εαυτό μου να αισθάνεται μοναξιά. Τον περασμένο μήνα, ωστόσο, ο σύντροφός μου ήταν καλεσμένος σε ένα εορταστικό δείπνο στο σπίτι ενός φίλου. Εγώ δεν ήμουν καλεσμένη, και αυτό με ενόχλησε μόνο όταν έμαθα ότι εκτός από μερικούς εργένηδες, στο δείπνο ήταν καλεσμένα και μερικά ζευγάρια. Επειδή οι προσδοκίες μου (να προσκληθώ) δεν ανταποκρίθηκαν στην πραγματικότητα (με το να μην προσκληθώ), ένιωσα αποκλεισμένη και έμεινα στο σπίτι, νιώθοντας μοναξιά.
Η μοναξιά είναι κάτι περισσότερο από ένα θλιβερό συναίσθημα – έχει βαθιές και αρνητικές επιπτώσεις στην ατομική και κοινωνική υγεία. Η χρόνια μοναξιά αποτελεί μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο θανάτου ενός ατόμου κατά 45% – περισσότερο από την ατμοσφαιρική ρύπανση, την παχυσαρκία, το κάπνισμα ή την κατάχρηση αλκοόλ. Η σχετική βιβλιογραφία είναι σαφής: «η μοναξιά έχει συσχετιστεί με μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, άνοιας, εγκεφαλικού επεισοδίου, κατάθλιψης, άγχους και πρόωρου θανάτου». Μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η μοναξιά έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στην υγεία από την παχυσαρκία ή τη σωματική αδράνεια, ενώ μια μελέτη έδειξε ότι το αίσθημα της κοινωνικής αποσύνδεσης έχει παρόμοιο αντίκτυπο στην υγεία με το κάπνισμα έως και 15 τσιγάρων την ημέρα.
Καθώς η μοναξιά προβλέπει αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία, είναι σημαντικό για τους επαγγελματίες υγείας και τα άτομα να εντοπίζουν τους παράγοντες κινδύνου για τη μοναξιά. Πιστεύω, ωστόσο, ότι είναι ακόμη πιο σημαντικό να εντοπίζονται οι προστατευτικοί παράγοντες για τη μοναξιά. Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε ισχυρές και ποικίλες στρατηγικές που να προστατεύουν τους ανθρώπους από το να αισθάνονται μοναξιά εξαρχής.
Το να βρίσκομαι κοντά στη φύση, και ειδικότερα στα φυτά, είναι κάτι που κάνω εδώ και καιρό για να καταπραΰνω τα συναισθήματα θλίψης και μοναξιάς. Πριν από χρόνια βρήκα μια καρτ-ποστάλ σε ένα παλαιοπωλείο στο Ψυρρή που έγραφε: «Σας στέλνω τα δέντρα και το δάσος». Την αγόρασα, την έβγαλα μερικές φωτοτυπίες και ενίοτε είτε την χαρίζω, είτε την στέλνω σε φίλους που ζορίζονται και έχουν ανάγκη από φροντίδα και συναισθηματική στήριξη – για μένα, το να στέλνεις σε κάποιον «τα δέντρα και το δάσος» έχει την ίδια αξία με την παρηγορητική δύναμη μιας μεγάλης ζεστής αγκαλιάς.
Κάτι που επιβεβαιώνει και η επιστήμη. Το 2021 δημοσιεύθηκε στο International Journal of Epidemiology μια τετραετής μελέτη σε 8.049 κατοίκους της Αυστραλίας. Οι ερευνητές παρατήρησαν χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης μοναξιάς μεταξύ των ανθρώπων που είχαν πρόσβαση σε πράσινο σε απόσταση ενός μιλίου από το σπίτι τους, ειδικά για τους ανθρώπους που ζούσαν μόνοι τους. Η μελέτη αυτή υπέδειξε επίσης ότι η επίτευξη κάλυψης αστικού πρασίνου σε ποσοστό 30% της συνολικής έκτασης θα μπορούσε να μειώσει τα επίπεδα μοναξιάς έως και 26%.
Έρευνες σχετικά με το πράσινο και τη μοναξιά τείνουν να επικεντρώνονται στα πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους πρασίνου ως μηχανισμούς που επιτρέπουν την κοινωνική σύνδεση, τις τυχαίες συναντήσεις και τις αλληλεπιδράσεις που ενισχύουν την αίσθηση του ανήκειν. Οι χώροι πρασίνου μπορούν επίσης να προσφέρουν μια αισθητική εμπειρία (με άλλα λόγια: είναι όμορφοι και το να βρίσκεσαι γύρω από όμορφα πράγματα δημιουργεί αυτόματα κι ένα ωραίο συναίσθημα) και μια φυγή από τα προβλήματα και τις απαιτήσεις της ζωής, γεγονός που βελτιώνει τη διάθεση. Αυτοί οι ίδιοι χώροι μπορούν να λειτουργήσουν αναζωογονητικά – τόσο ψυχικά, όσο και σωματικά, καθώς και ανασταλτικά για τις βλαβερές επαναλαμβανόμενες σκέψεις που μπορούν να οδηγήσουν στο σκοτεινό υπόγειο της κατάθλιψης.
Στο πλαίσιο μιας άλλης έρευνας για την αστική φύση και την ψυχική υγεία, υπάρχουν δεκάδες καταγραφές από κηπουρούς που μιλάνε για το πώς η φροντίδα των φυτών τους δίνει την αίσθηση μιας ευθύνης: οι κηπουροί αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως γονέα και τα φυτά ως παιδιά τους. Η διαδικασία της φροντίδας των φυτών δεν είναι εύκολη υπόθεση, για τους κηπουρούς είναι ωστόσο ανταποδοτική, ικανοποιητική και ευχάριστη.
Η καλλιέργεια μιας “περιβαλλοντικής αίσθησης του τόπου” πάει να πει ότι κάποιος ασχολείται με τη διαμόρφωση του τόπου μέσα από ένα φακό που βασίζεται στη φύση. Η έννοια αυτή, που ονομάζεται επίσης οικολογική νοηματοδότηση τόπου, τοποθετεί τα οικοσυστήματα, τα δέντρα, τα πάρκα, τα φυτά, τους χώρους πρασίνου ή οτιδήποτε σχετίζεται με τη φύση στο επίκεντρο του γιατί βρίσκουμε νόημα σε έναν τόπο ή τον συνδέουμε με συναισθήματα, ανθρώπους κι αναμνήσεις.
Περνάω από αυτά τα δέντρα πολλές φορές την ημέρα. Καθ’ οδόν για τη δουλειά, για το μανάβικο, για να βρω φίλους, όταν περπατάω μόνη μου, κατά την περίοδο της πανδημίας, και μετά από χωρισμούς ή σε περιόδους χαράς και ξεγνοιασιάς. Θα με πιστεύατε όμως αν σας έλεγα αυτοί οι φοίνικες δεν βρίσκονται στο δρόμο μου για κανένα από αυτά τα μέρη; Ότι ουσιαστικά βγαίνω από το δρόμο μου (έστω και λίγο) ώστε να αδράξω την ευκαιρία να κοιτάξω αυτές τις πανέμορφες γιγαντιαίες Ουασινγκτόνιες που βρίσκονται στην είσοδο του Εθνικού Κήπου; Αγαπώ αυτά τα δέντρα, γιατί από τη μια, η ανατολίτικη μαγεία τους μου θυμίζει την πόλη που μεγάλωσα – τη Λευκωσία, και, από την άλλη, η παρουσία τους, έχει εμβαθύνει τη σύνδεσή μου με την Αθήνα, καθώς και με τη γειτονιά μου και τη φύση γενικότερα.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι πράσινες υποδομές, όπως τα δέντρα και οι κήποι, μπορούν να λειτουργήσουν ανακουφιστικά και παρηγορητικά. Ομοίως, τα φυτά και άλλα φυσικά στοιχεία μπορούν επίσης να προσφέρουν «εμπειρίες που προσφέρουν ζωή» ή ακόμη (και μου αρέσει πολύ αυτή η διατύπωση) «τη χαρά μιας ζεστής αγκαλιάς».
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μπορεί κανείς να βιώσει τα ψυχολογικά οφέλη που προσφέρουν τα φυτά και η φύση και μέσα στο σπίτι, είτε κοιτάζοντας από το παράθυρο ένα πάρκο ή ένα πράσινο μπαλκόνι είτε ακόμη και φροντίζοντας φυτά εσωτερικού χώρου.
Ανεξάρτητα από το μέσο, η καλλιέργεια μιας βαθύτερης σχέσης με τη φύση μπορεί να καταπολεμήσει τη μοναξιά, να μετριάσει την κοινωνική απομόνωση και να προάγει τη συνολική ευεξία. Βρείτε λοιπόν ένα δέντρο στη γειτονιά σας ή επενδύστε σε ένα φυτό εσωτερικού χώρου και παρέχετέ του φροντίδα. Παρακολουθήστε το να μεγαλώνει και να αλλάζει στην πάροδο του χρόνου. Αντιμετωπίστε το σαν φίλο ή σαν παιδί σας και δώστε του αγάπη. Σας υπόσχομαι ότι ως αντάλλαγμα, θα σας αγαπήσει κι αυτό.
✥ Δείτε επίσης: Τα φυτά «τα λένε» μεταξύ τους όταν δεν είμαστε μπροστά
Η μοναξιά ορίζεται ως η “αντιλαμβανόμενη αίσθηση αποσύνδεσης από τους άλλους”. Η μοναξιά είναι δυσάρεστη συναισθηματική απάντηση στην αντιληπτή απομόνωση. Η μοναξιά περιγράφεται επίσης ως ένας ψυχολογικός μηχανισμός που παρακινεί τα άτομα να αναζητήσουν κοινωνικές συνδέσεις. Συχνά συνδέεται με μια ανεπιθύμητη έλλειψη σύνδεσης και οικειότητας. Ως συναίσθημα, μπορεί να γίνει αισθητή ακόμη και όταν περιβάλλεται από άλλους ανθρώπους. Τα αίτια της μοναξιάς είναι ποικίλα. Περιλαμβάνουν κοινωνικούς, ψυχικούς, συναισθηματικούς, ακόμα και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Δεν μου είναι άγνωστο το αίσθημα της μοναξιάς – ζω 600 μίλια μακριά από την οικογένειά και αρκετούς από τους φίλους μου – αλλά καθώς ξέρω ότι οι δικοί μου άνθρωποι είναι εκεί για μένα (αν και μακριά), δεν πιάνω τον εαυτό μου να αισθάνεται μοναξιά. Τον περασμένο μήνα, ωστόσο, ο σύντροφός μου ήταν καλεσμένος σε ένα εορταστικό δείπνο στο σπίτι ενός φίλου. Εγώ δεν ήμουν καλεσμένη, και αυτό με ενόχλησε μόνο όταν έμαθα ότι εκτός από μερικούς εργένηδες, στο δείπνο ήταν καλεσμένα και μερικά ζευγάρια. Επειδή οι προσδοκίες μου (να προσκληθώ) δεν ανταποκρίθηκαν στην πραγματικότητα (με το να μην προσκληθώ), ένιωσα αποκλεισμένη και έμεινα στο σπίτι, νιώθοντας μοναξιά.
Η μοναξιά είναι κάτι περισσότερο από ένα θλιβερό συναίσθημα – έχει βαθιές και αρνητικές επιπτώσεις στην ατομική και κοινωνική υγεία. Η χρόνια μοναξιά αποτελεί μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο θανάτου ενός ατόμου κατά 45% – περισσότερο από την ατμοσφαιρική ρύπανση, την παχυσαρκία, το κάπνισμα ή την κατάχρηση αλκοόλ. Η σχετική βιβλιογραφία είναι σαφής: «η μοναξιά έχει συσχετιστεί με μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, άνοιας, εγκεφαλικού επεισοδίου, κατάθλιψης, άγχους και πρόωρου θανάτου». Μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η μοναξιά έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στην υγεία από την παχυσαρκία ή τη σωματική αδράνεια, ενώ μια μελέτη έδειξε ότι το αίσθημα της κοινωνικής αποσύνδεσης έχει παρόμοιο αντίκτυπο στην υγεία με το κάπνισμα έως και 15 τσιγάρων την ημέρα.
Καθώς η μοναξιά προβλέπει αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία, είναι σημαντικό για τους επαγγελματίες υγείας και τα άτομα να εντοπίζουν τους παράγοντες κινδύνου για τη μοναξιά. Πιστεύω, ωστόσο, ότι είναι ακόμη πιο σημαντικό να εντοπίζονται οι προστατευτικοί παράγοντες για τη μοναξιά. Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε ισχυρές και ποικίλες στρατηγικές που να προστατεύουν τους ανθρώπους από το να αισθάνονται μοναξιά εξαρχής.
Το να βρίσκομαι κοντά στη φύση, και ειδικότερα στα φυτά, είναι κάτι που κάνω εδώ και καιρό για να καταπραΰνω τα συναισθήματα θλίψης και μοναξιάς. Πριν από χρόνια βρήκα μια καρτ-ποστάλ σε ένα παλαιοπωλείο στο Ψυρρή που έγραφε: «Σας στέλνω τα δέντρα και το δάσος». Την αγόρασα, την έβγαλα μερικές φωτοτυπίες και ενίοτε είτε την χαρίζω, είτε την στέλνω σε φίλους που ζορίζονται και έχουν ανάγκη από φροντίδα και συναισθηματική στήριξη – για μένα, το να στέλνεις σε κάποιον «τα δέντρα και το δάσος» έχει την ίδια αξία με την παρηγορητική δύναμη μιας μεγάλης ζεστής αγκαλιάς.
Κάτι που επιβεβαιώνει και η επιστήμη. Το 2021 δημοσιεύθηκε στο International Journal of Epidemiology μια τετραετής μελέτη σε 8.049 κατοίκους της Αυστραλίας. Οι ερευνητές παρατήρησαν χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης μοναξιάς μεταξύ των ανθρώπων που είχαν πρόσβαση σε πράσινο σε απόσταση ενός μιλίου από το σπίτι τους, ειδικά για τους ανθρώπους που ζούσαν μόνοι τους. Η μελέτη αυτή υπέδειξε επίσης ότι η επίτευξη κάλυψης αστικού πρασίνου σε ποσοστό 30% της συνολικής έκτασης θα μπορούσε να μειώσει τα επίπεδα μοναξιάς έως και 26%.
Έρευνες σχετικά με το πράσινο και τη μοναξιά τείνουν να επικεντρώνονται στα πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους πρασίνου ως μηχανισμούς που επιτρέπουν την κοινωνική σύνδεση, τις τυχαίες συναντήσεις και τις αλληλεπιδράσεις που ενισχύουν την αίσθηση του ανήκειν. Οι χώροι πρασίνου μπορούν επίσης να προσφέρουν μια αισθητική εμπειρία (με άλλα λόγια: είναι όμορφοι και το να βρίσκεσαι γύρω από όμορφα πράγματα δημιουργεί αυτόματα κι ένα ωραίο συναίσθημα) και μια φυγή από τα προβλήματα και τις απαιτήσεις της ζωής, γεγονός που βελτιώνει τη διάθεση. Αυτοί οι ίδιοι χώροι μπορούν να λειτουργήσουν αναζωογονητικά – τόσο ψυχικά, όσο και σωματικά, καθώς και ανασταλτικά για τις βλαβερές επαναλαμβανόμενες σκέψεις που μπορούν να οδηγήσουν στο σκοτεινό υπόγειο της κατάθλιψης.
Στο πλαίσιο μιας άλλης έρευνας για την αστική φύση και την ψυχική υγεία, υπάρχουν δεκάδες καταγραφές από κηπουρούς που μιλάνε για το πώς η φροντίδα των φυτών τους δίνει την αίσθηση μιας ευθύνης: οι κηπουροί αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως γονέα και τα φυτά ως παιδιά τους. Η διαδικασία της φροντίδας των φυτών δεν είναι εύκολη υπόθεση, για τους κηπουρούς είναι ωστόσο ανταποδοτική, ικανοποιητική και ευχάριστη.
Η καλλιέργεια μιας “περιβαλλοντικής αίσθησης του τόπου” πάει να πει ότι κάποιος ασχολείται με τη διαμόρφωση του τόπου μέσα από ένα φακό που βασίζεται στη φύση. Η έννοια αυτή, που ονομάζεται επίσης οικολογική νοηματοδότηση τόπου, τοποθετεί τα οικοσυστήματα, τα δέντρα, τα πάρκα, τα φυτά, τους χώρους πρασίνου ή οτιδήποτε σχετίζεται με τη φύση στο επίκεντρο του γιατί βρίσκουμε νόημα σε έναν τόπο ή τον συνδέουμε με συναισθήματα, ανθρώπους κι αναμνήσεις.
Περνάω από αυτά τα δέντρα πολλές φορές την ημέρα. Καθ’ οδόν για τη δουλειά, για το μανάβικο, για να βρω φίλους, όταν περπατάω μόνη μου, κατά την περίοδο της πανδημίας, και μετά από χωρισμούς ή σε περιόδους χαράς και ξεγνοιασιάς. Θα με πιστεύατε όμως αν σας έλεγα αυτοί οι φοίνικες δεν βρίσκονται στο δρόμο μου για κανένα από αυτά τα μέρη; Ότι ουσιαστικά βγαίνω από το δρόμο μου (έστω και λίγο) ώστε να αδράξω την ευκαιρία να κοιτάξω αυτές τις πανέμορφες γιγαντιαίες Ουασινγκτόνιες που βρίσκονται στην είσοδο του Εθνικού Κήπου; Αγαπώ αυτά τα δέντρα, γιατί από τη μια, η ανατολίτικη μαγεία τους μου θυμίζει την πόλη που μεγάλωσα – τη Λευκωσία, και, από την άλλη, η παρουσία τους, έχει εμβαθύνει τη σύνδεσή μου με την Αθήνα, καθώς και με τη γειτονιά μου και τη φύση γενικότερα.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι πράσινες υποδομές, όπως τα δέντρα και οι κήποι, μπορούν να λειτουργήσουν ανακουφιστικά και παρηγορητικά. Ομοίως, τα φυτά και άλλα φυσικά στοιχεία μπορούν επίσης να προσφέρουν «εμπειρίες που προσφέρουν ζωή» ή ακόμη (και μου αρέσει πολύ αυτή η διατύπωση) «τη χαρά μιας ζεστής αγκαλιάς».
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μπορεί κανείς να βιώσει τα ψυχολογικά οφέλη που προσφέρουν τα φυτά και η φύση και μέσα στο σπίτι, είτε κοιτάζοντας από το παράθυρο ένα πάρκο ή ένα πράσινο μπαλκόνι είτε ακόμη και φροντίζοντας φυτά εσωτερικού χώρου.
Ανεξάρτητα από το μέσο, η καλλιέργεια μιας βαθύτερης σχέσης με τη φύση μπορεί να καταπολεμήσει τη μοναξιά, να μετριάσει την κοινωνική απομόνωση και να προάγει τη συνολική ευεξία. Βρείτε λοιπόν ένα δέντρο στη γειτονιά σας ή επενδύστε σε ένα φυτό εσωτερικού χώρου και παρέχετέ του φροντίδα. Παρακολουθήστε το να μεγαλώνει και να αλλάζει στην πάροδο του χρόνου. Αντιμετωπίστε το σαν φίλο ή σαν παιδί σας και δώστε του αγάπη. Σας υπόσχομαι ότι ως αντάλλαγμα, θα σας αγαπήσει κι αυτό.
