Σε έναν κόσμο γεμάτο από life coaches, βιβλία και πρακτικές αυτοβελτίωσης, post ενδυνάμωσης στα social media και χείμαρρο συμβουλών από τηλεπερσόνες και φίλους, υπάρχουν φιλοσοφίες που “καίγονται” καθώς στην εποχή της υπερπληροφόρησης όλα μοιάζουν το ίδιο. Πώς να ξεχωρίσεις αν μια συμβουλή προκύπτει μέσα από τον στωικισμό, τον ινδουισμό ή την εμπειρική πορεία ενός ατόμου; Δύσκολα.

Και εμείς εδώ, στο Olafaq, έχουμε καταγράψει κάποιες συμβουλές οι οποίες μπορούν να βελτιώσουν την καθημερινότητά σας και να συμβάλλουν στην προσωπική σας εξέλιξη προς την ανακάλυψη του εαυτού και την ευημερία -όλα θα τα βρείτε στον “Τρόπο Ζωής”-, ωστόσο, στο παρών κείμενο θα εστιάσουμε σε στωικές συμβουλές οι οποίες είναι χρήσιμες στον οποιονδήποτε και σε οποιαδήποτε περίσταση. Είτε αντιμετωπίζετε συναισθηματικά και προσωπικά αδιέξοδα είτε βρίσκεται σε επαγγελματικό τέλμα, πάντα υπάρχει κάτι που μπορείτε να κερδίσετε μέσα από τη φιλοσοφία.

Τι είναι στωικισμός

Ο στωικισμός είναι μια φιλοσοφική σχολή που ιδρύθηκε από τον Ζήνωνα της Κιτιέας στην Αθήνα τον 3ο αιώνα π.Χ. Η στωική φιλοσοφία βασίζεται στην ιδέα ότι το μόνο που είναι σημαντικό είναι αυτό που βρίσκεται υπό τον έλεγχό μας, και ότι πρέπει να επικεντρωθούμε στην αρετή και τη λογική για να επιτύχουμε την ευτυχία.

Οι στωικοί πίστευαν ότι ο κόσμος είναι οργανωμένος σύμφωνα με ένα λογικό σχέδιο, και ότι η αρετή είναι η μόνη πηγή αληθινής ευτυχίας. Πίστευαν επίσης ότι πρέπει να αποδεχθούμε τις καταστάσεις που δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχό μας, και ότι πρέπει να επικεντρωθούμε στη δική μας εσωτερική γαλήνη.

Οι στωικές ιδέες έχουν επηρεάσει πολλούς ανθρώπους στη διάρκεια των αιώνων, και συνεχίζουν να είναι επίκαιρες σήμερα. Οι στωικοί συγγραφείς, όπως ο Σενέκας, ο Επίκτητος και ο Μάρκος Αυρήλιος, έχουν γράψει πολλά βιβλία και δοκίμια που εξηγούν τις αρχές της στωικής φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία των μεγάλων στωικών ενσωματώνεται ακόμη και σε ορισμένες μορφές ψυχοθεραπείας. Ενώ υπάρχουν πολλά που μπορείτε να κάνετε για να αλλάξετε τη ζωή σας, μερικές φορές η καλύτερη αλλαγή έρχεται από το να μην κάνετε απολύτως τίποτα.

Ακολουθούν περιληπτικά 7 πράγματα που οι μεγάλοι στωικοί συμβούλευαν να μην κάνουμε:

Εστιάζουμε σε καταστάσεις που δεν μπορούμε να ελέγξουμε

Οι άνθρωποι πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχουν πτυχές της ύπαρξής τους και στοιχεία της καθημερινότητά τους τα οποία δεν μπορούν να ελέγξουν. Μας συμβαίνουν πράγματα που είναι πέρα από τον έλεγχό μας κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τι έχει συμβεί στο παρελθόν, τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον ή να επηρεάσουμε εις βάθος τις απόψεις και τις πράξεις των άλλων, όσο σκληρά και αν προσπαθούμε, ακόμη και αν έχουμε χιλιάδες followers.

Οι μεγάλοι φιλόσοφοι του στωικισμού αναγνώριζαν ότι οι άνθρωποι έχουν περιορισμένο βαθμό ελέγχου της ζωής τους. Για να είναι πιο ευτυχισμένοι, οι Στωικοί πίστευαν ότι τα άτομα θα έπρεπε να αποφεύγουν να εστιάζουν σε θέματα για τα οποία δεν είχαν κανέναν έλεγχο και, αντ’ αυτού, συμβούλευαν οι άνθρωποι να επικεντρώνονται σε αυτά που μπορούσαν να ελέγξουν.

Ο Επίκτητος, για παράδειγμα, ήταν ένας στωικός με ελάχιστο έλεγχο σε ορισμένες πτυχές της ζωής του. Γεννήθηκε σκλάβος, είχε ένα πόδι ανάπηρο, αντιμετώπισε την εξορία από τη Ρώμη στην Ελλάδα και έζησε σε συνθήκες φτώχειας. Παρά τις κακουχίες του, ο Επίκτητος είχε θετική προοπτική και στάση απέναντι στη ζωή. Πίστευε ότι, αν και δεν μπορούσε να ελέγξει τις εξωτερικές συνθήκες, το μυαλό του, οι απόψεις και οι επιθυμίες του ήταν δικές του για να τις ελέγξει. Σύμφωνα με τον Επίκτητο, είναι στο χέρι μας να διατηρήσουμε τη δική μας ψυχική ηρεμία παρά τα όποια γεγονότα συμβαίνουν γύρω μας.

Αφήνουμε το μυαλό μας να “ξεφύγει”

Οι Στωικοί πίστευαν στην πνευματική εκπαίδευση. Αν και αυτό μπορεί να φαίνεται σε κάποιους ασήμαντο και χάσιμο χρόνου, οι Στωικοί θεωρούσαν ότι είναι σημαντικό να μην αφήνουμε την προσοχή μας να περιπλανιέται. Η εκπαίδευση του νου προϋποθέτει αυτοπειθαρχία και αποφασιστικότητα. Ο Σενέκας συμβούλευε να κρατάμε ένα ημερολόγιο στο τέλος κάθε ημέρας και συνιστούσε να σημειώνουμε κάθε φορά κάτι που μας ενόχλησε ή όταν ενεργούμε σκληρά έναντι κάποιου άλλου. Ο Σενέκας πίστευε ότι με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να κάνουμε απολογισμό της κάθε ημέρας και έτσι την επόμενη μέρα μπορεί τα πράγματα να πάνε καλύτερα.

Ο Μάρκος Αυρήλιος επίσης χρησιμοποίησε μια μοναδική μέθοδο για να αναπτύξει τη διάνοιά του. Κάθε πρωί υπενθύμιζε στον εαυτό του ότι ήταν πιθανό να αντιμετωπίσει δυσάρεστα άτομα και αντίστοιχες καταστάσεις. Με τον τρόπο αυτό προετοίμαζε τον εαυτό του για την επόμενη ημέρα και έτσι είχε λιγότερη διάθεση να αντιδράσει με μη βοηθητικό τρόπο για τον ίδιο. Οι στωικοί πίστευαν ότι μέσω της εκπαίδευσης του νου και της αυτογνωσίας, οι άνθρωποι μπορούν να επιλέγουν τις αντιδράσεις τους στα γεγονότα.

Ξεχνάμε το “μέτρο”

Η εγκράτεια είναι μια βασική αρετή που αρκετές φορές παραβλέπεται. Επιπλέον, η εγκράτεια είναι μια στωική αρετή που σχετίζεται με τη μετριοπάθεια και η μετριοπάθεια είναι απαραίτητη για μια ισορροπημένη ζωή. Όταν οι άνθρωποι χάνουν το “μέτρο”, καταλήγουν στα άκρα και τα άκρα σε οδηγούν στα τεντωμένα σχοινιά της ζωής.

Τα άτομα συχνά κατηγοριοποιούνται στο ένα άκρο ενός φάσματος -δεν αναφερόμαστε στο ιδεολογικό, όχι όμως ότι απέχει πολύ- ανάλογα με την προσωπικότητά τους και έτσι ταξινομούνται ως ριψοκίνδυνοι ή δειλοί, νωθροί ή αχόρταγοι, ανασφαλείς ή αλαζόνες κ.ο.κ.

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι όλοι οι άνθρωποι βρίσκονται σε ένα φάσμα ιδιοτήτων. Ενώ υπάρχουν επιθυμητές αρετές, η υπερβολική “ποσότητα” μιας οποιασδήποτε ιδιότητας μπορεί να γίνει πρόβλημα για τη ζωή του ατόμου. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να είναι υπερβολικά δειλό ή υπερβολικά φιλόδοξο. Η υπενθύμιση της στωικής αρετής της εγκράτειας είναι μια υπενθύμιση για να σκέφτεστε τη ζωή σας με όρους μέτρου.

«μέτρον ἄριστον» – Κλεόβουλος

Πέφτουμε θύματα των αρνητικών συναισθημάτων

Ένα άλλο στωικό μάθημα είναι να μην υποκύπτουμε στα άσχημα συναισθήματα. Στην καθημερινότητά μας συμβαίνουν απρόβλεπτες καταστάσεις και τα γεγονότα αυτά μπορεί να προκαλέσουν έντονα συναισθήματα. Πολλοί στωικοί τονίζουν τη σημασία του να έχουμε επίγνωση των συναισθημάτων μας και να κατανοούμε τη λειτουργία τους στη λήψη των αποφάσεών μας.

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος τόνισε την αξία της απαλλαγής από τη συναισθηματική θέρμη. Αυτή η έννοια συγχέεται μερικές φορές με την έλλειψη συναισθημάτων, όμως η προσέγγιση του Αυρήλιου αφορά την απαλλαγή από τη “μανία” του συναισθήματος και όχι το ίδιο το συναίσθημα. Το να είμαστε απελευθερωμένοι από τα αρνητικά συναισθήματα και τη “μανία” ή τον θυμό που δημιουργούν, σημαίνει να μην ανταποκρινόμαστε άμεσα στην παρόρμηση ενός συναισθήματος. Μπορεί να είμαστε εξοργισμένοι, σε κάποιες περιπτώσεις, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να χτυπήσουμε τον άνθρωπο που μας δημιούργησε αυτό το συναίσθημα.

Κρατώντας τον θυμό

Ο θυμός είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα στο οποίο πολλοί άνθρωποι παγιδεύονται και μια ακόμα στωική συμβουλή είναι να μην “κολλάει” κανείς στην οργή του. Ο Σενέκας, ο στωικός φιλόσοφος, έγραψε εκτενώς για την οργή όταν ο αδελφός του ρώτησε για το πώς να είναι λιγότερο οργισμένος. Η φιλοσοφία του Σενέκα παρέχει ορισμένους τρόπους για την αντιμετώπιση του θυμού και, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι μια συνήθεια που τα άτομα αποκτούν σε γενικές γραμμές από τους γονείς τους.

Ενώ η οργή μπορεί να φαίνεται το “σωστό” συναίσθημα μια συγκεκριμένη στιγμή, έχει ως ακούσια συνέπεια την επιδείνωση της τρέχουσας θλίψης. Ο θυμός συχνά προκαλεί περισσότερο κακό παρά καλό. Ενώ η οργή μπορεί να φαίνεται ότι αποτελεί υπεράσπιση της αρετής σε κάποιες περιπτώσεις, στην πραγματικότητα χρησιμεύει ως υποκατάστατο άλλων αρετών. Ένας τρόπος για να αντιμετωπίσετε τον θυμό είναι να αναρωτηθείτε: «Πώς θα βοηθήσει το να θυμώσω;». Η καθυστέρηση, σύμφωνα με τον Σενέκα, είναι το “φάρμακο” για την οργή. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η αναβολή της αντίδρασής μας -ενώ είμαστε αναστατωμένοι- αυξάνει τις πιθανότητες να απορρίψουμε την παρόρμησή μας για πράξεις οργής και θυμού.

Σπαταλάμε τον χρόνο μας

Οι Στωικοί αναγνώριζαν την αξία του χρόνου. Σε αντίθεση με τα υλικά αγαθά, όταν ο χρόνος χαθεί, είναι δύσκολο να αποκατασταθεί, αφού ο χρόνος κινείται επ’ άπειρον. Το «Memento mori», ένας πολύ γνωστός όρος των Στωικών, σημαίνει «Να θυμάσαι ότι θα πεθάνεις» και αφορά την παροδική ουσία της ύπαρξης. Κάθε τι που ζει, θα χαθεί μια μέρα.

«Carpe diem» (άδραξε τη μέρα/ζήσε τη στιγμή) – Οράτιος

Η υπενθύμιση ότι δεν υπάρχει απεριόριστος χρόνος στη ζωή, μπορεί να παρακινήσει τους ανθρώπους να σταματήσουν να σπαταλούν χρόνο και να ακολουθήσουν τα όνειρά τους . Οι Στωικοί θεωρούσαν επίσης ότι τα άτομα αφήνουν τους άλλους και τις υποχρεώσεις να καταλαμβάνουν υπερβολικά μεγάλο μέρος του χρόνου τους. Ενώ τα ημερολόγια και τα χρονοδιαγράμματα μας βοηθούν να οργανώσουμε την καθημερινότητά μας, δεν σχεδιάστηκαν για να αποτελούν ταυτόχρονα τη φυλακή μας. Οι Στωικοί μας υπενθυμίζουν ότι, ενώ μπορεί να φαίνεται ότι ο χρόνος είναι άπειρος, δεν είναι.

Γινόμαστε ξερόλες

Ο Επίκτητος ήταν κάποτε δάσκαλος των φιλοσόφων και πίστευε ότι είναι δύσκολο για κάποιον να μάθει αυτό που ήδη νομίζει ότι γνωρίζει. Αυτή την αντίληψη εφάρμοζε στους μαθητές του, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι ήθελαν να μάθουν αλλά συμπεριφέρονταν σαν να γνώριζαν ήδη όλες τις απαντήσεις. Ο Επίκτητος συμβούλευε τα άτομα να είναι συνεχώς σε κατάσταση μάθησης, αναγνωρίζοντας ότι πάντα υπάρχουν περισσότερα να μάθουν.

Η εκμάθηση οποιουδήποτε θέματος, απαιτεί την απόρριψη της υπερηφάνειας και της έπαρσης. Οι καλύτεροι μαθητές παραμερίζουν τον εγωισμό τους και αποδέχονται τη συγκίνηση της άγνοιας. Ο καθένας μπορεί να ωφεληθεί από την αποδέσμευση της ματαιοδοξίας και την ακρόαση με “ανοιχτά αυτιά” και “μάτια ορθάνοιχτα”, σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής του. Και, φυσικά, αυτή η συμβουλή δεν αφορά αποκλειστικά τον στωικισμό. Ο Σωκράτης είναι διάσημος για αυτή την φαινομενικά παράδοξη φράση:

«Εν οίδα ότι ουδέν οίδα» (ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα)

Διερευνώντας τον στωικισμό

Οι παραπάνω στωικές διδασκαλίες μπορεί να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τη ζωή σας, είτε επιθυμείτε να είστε πιο ευτυχισμένοι είτε πιο επιτυχημένοι. Και ενώ αυτές οι συμβουλές είναι σημαντικές και αποτελούν μια σημαντική πτυχή του στωικισμού, αποτελούν μόνο ένα μικρό μέρος της φιλοσοφίας, οι οποίες μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της ζωής με σοφία και δύναμη.

Με πληροφορίες από: World Atlas