«Φιλοδοξεί να είναι ένα εκσυγχρονισμένο παραμύθι, στο οποίο διατηρείται ο θαυμασμός και η χαρά, ενώ παραλείπονται οι στενοχώριες και οι εφιάλτες». Με αυτά τα λόγια κλείνει ο πρόλογος του βιβλίου «Ο υπέροχος μάγος του Οζ» που γράφτηκε απ’ τον Frank Baum και εικονογραφήθηκε απ’ τον William Wallace Desnlow.
Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά στις Η.Π.Α. τον Μάιο του 1900 σε 10.000 αντίτυπα, τα οποία έγιναν γρήγορα sold και μέχρι το 1956 οι πωλήσεις είχαν φτάσει περίπου τα τρία εκατομμύρια αντίτυπα.
Πρόκειται για την ιστορία της Ντόροθι, ένα νεαρό κορίτσι που ζει σε στο Κάνσας με τον θείο της Χένρι και τη θεία Εμ. Ένας ξαφνικός τυφώνας εμφανίζεται στην περιοχή και παρασέρνει το σπίτι τους σε ένα «μακρύ» και «περίεργο» ταξίδι. Προσγειώνονται στην χώρα των Μάντσκινς – μία πανέμορφη χώρα που κατοικείται από πολύ κοντούς, παράξενα ντυμένους ανθρώπους – και πιο συγκεκριμένα στο κεφάλι της Κακιάς Μάγισσας της Ανατολής. Με αυτόν τον τρόπο αυτή πεθαίνει, και η Μάγισσα του Βορρά (εκ μέρους όλων) ευχαριστεί την Ντόροθι, καθώς έτσι, απελευθερώθηκαν απ’ την Κακιά Μάγισσα της Ανατολής. Η Μάγισσα του Βορρά δίνει στη Ντόροθι τα ασημένια παπούτσια της νεκρής μάγισσας και τη συμβουλεύει να πάει στην Πόλη των Σμαραγδιών για να δει τον Μεγάλο Μάγο του Οζ, ο οποίος μπορεί να τη βοηθήσει να επιστρέψει στο Κάνσας. Στο μακρύ ταξίδι προς τη Σμαραγδένια Πόλη μέσω του κίτρινου πλακόστρωτου δρόμου, η Ντόροθι και ο Τότο (ο αγαπημένος της σκύλος) συναντούν το Σκιάχτρο που θα ήθελε να έχει μυαλό, τον Τενεκεδένιο Ξυλοκόπο που λαχταρά μια καρδιά και το Δειλό Λιοντάρι που αναζητά κουράγιο. Οι δυσκολίες και οι δοκιμασίες που θα αντιμετωπίσουν στην διαδρομή τους είναι πολλές, αλλά με διάφορους τρόπους θα τις ξεπεράσουν όλες.
Πηγή έμπνευσης για τον Baum και τον «Υπέροχο Μάγο του Οζ», αποτέλεσαν η δουλειά του, που τον ανάγκαζε να ταξιδεύει συχνά σε διάφορες Πολιτείες με αποτέλεσμα να αποκτήσει αρκετές εμπειρίες και να γίνει μάρτυρας πολυάριθμων ασυνήθιστων καταστάσεων, αλλά και το βιβλίο «Η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων» του Lewis Carroll που είχε κυκλοφορήσει το 1865.
Αν και ο Baum θεωρούσε κάπως «ασυνάρτητη» την πλοκή του μυθιστορήματος του Carroll, αναγνώρισε την πηγή της δημοτικότητας του βιβλίου, που δεν ήταν άλλος, απ’ την Αλίκη. Αυτό επηρέασε τον Baum και έτσι κατέληξε στην επιλογή της Ντόροθι ως πρωταγωνίστρια στο βιβλίο του. Επίσης, ο Baum ταυτίστηκε με την άποψη του Carroll, ότι τα παιδικά βιβλία πρέπει να είναι πλούσια εικονογραφημένα, να διαβάζονται ευχάριστα και να μην περιέχουν κορεσμένα ηθικά διδάγματα. «Οφείλουμε να επιτρέπουμε στα παιδιά, να παραμένουν παιδιά» ήταν αυτό που πίστευαν.
Επάνω σε αυτό το «δόγμα», ο Baum αγκάλιασε με στοργή την φαντασία και της επέτρεψε να ενσωματωθεί με την πραγματικότητα. Το έκανε με τέτοιον τρόπο, όπου αναπόφευκτα τις επόμενες δεκαετίες «Ο Υπέροχος Μάγος του Οζ» απέκτησε φανατικό κοινό απ’ όλες τις ηλίκιες, σπάζοντας διαχωριστικές νόρμες μεταξύ κοινωνικών και οικονομικών τάξεων, μετατρέποντας την ιστορία της Ντόροθι μέρος της λαϊκής κουλτούρας μεταξύ 1900 – 1940 και αργότερα ανόσπαστο κομμάτι της ποπ κουλτούρας, με μια έκρηξη τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Σε αυτό, βοήθησε πολύ η μεταφορά του παραμυθιού στον κινηματογράφο. «Ο Μάγος του Οζ», όπως ήταν ο τίτλος της ταινίας, με πρωταγωνίστρια την Judy Garland, έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Oconomowoc του Ουισκόσιν, στις 12 Αυγούστου 1939.
Η μουσική, μέσω των συνθέσεων του Harold Arlen και των στίχων του Yip Harburg, αλλά και η οπτικοποίηση-κινηματογράφηση των περιπετειών της Ντόροθι, έκανε την ιστορία του best-seller βιβλίου ακόμα περισσότερο αγαπητή στο κοινό. Και ενώ οι χαρακτήρες και τα περισσότερα γνωστά κομμάτια της πλοκής υπήρχαν και στην ταινία, η σκηνοθεσία και οι αλλαγές που έγιναν απ’ το στούντιο της MGM [σ.σ. Metro-Goldwyn-Mayer, με το γνωστό λιοντάρι που βρυχάται], δημιουργήσαν μια σειρά από μύθους γύρω απ’ τον «Μάγο του Οζ» και η ταινία ταυτίστηκε με την γενιά της ψυχεδέλειας.
Μια απ’ τις πιο ενδιαφέρουσες αλλαγές της κινηματογραφικής απόδοσης του βιβλίου απ’ την αρχική ιστορία του Baum ήταν η εξής:
Στο βιβλίο, ο Τενεκεδένιος και το Σκιάχτρο μεταφέρουν την Ντόροθι από ένα χωράφι με παπαρούνες. Ωστόσο, στην ταινία, όταν οι δυο τους προσπαθούν να μετακινήσουν τη Ντόροθι «δεν μπορούν να την κουνήσουν ούτε εκατοστό» και βασίζονται στην Γκλίντα για να αναστήσει την κοιμησμένη Ντόροθι ρίχνοντας «μαγικό χιόνι». Σύμφωνα με το A-Z Encyclopedia of Alcohol and Drug Abuse, το «μαγικό χιόνι» είναι κοινός όρος για την κοκαΐνη [σ.σ. σύμφωνα με το drugfreeworld.org την δεκαετία του 1880 η κοκαΐνη ξεκίνησε να γίνεται δημοφιλής στην ιατρική κοινότητα, ενώ στην αμερικάνικη αργκό ο όρος «χιόνι» αρχίζει να εμφανίζεται απ’ το 1914].
Αλλά και το ίδιο το βιβλίο δεν στερείται πιθανών αναφορών σε παραισθησιογόνες/ναρκωτικές ουσίες. Ένας λόγος που ο «Ο υπέροχος μάγος του Οζ» είχε τραβήξει την προσοχή, είναι η επιλογή της παπαρούνας που αναφέρα, ακριβώς πριν το παραπάνω κινηματογραφικό στιγμιότυπο. Όταν η Κακιά Μάγισσα της Δύσης θέλησε να σταματήσει τη Ντόροθι και την παρέα της, έβαλε ένα χωράφι με παπαρούνες στο δρόμο τους ώστε να τους αποκοιμίσει. Και το όπιο, προέρχεται από παπαρούνες. «Είναι γνωστό ότι όταν υπάρχουν πολλά από αυτά τα λουλούδια μαζί [σ.σ. εννοείς τις παπαρούνες], η μυρωδιά τους είναι τόσο ισχυρή που όποιος την αναπνέει, αποκοιμιέται απευθείας. Και αν αυτός δεν καταφέρει να απομακρυνθεί από το άρωμα των λουλουδιών, κοιμάται για πάντα.» γράφει ο Baum στο βιβλίο.
Όπως αναφέρει και ο κριτικός κινηματογράφου/συγγραφέας Erich Kuersten, «Ο Μάγος του Οζ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «μεταφορά» στο acid [σ.σ. εννοεί το LSD] και παραμένει ένας συνηθισμένος τρόπος για να περιγραφούν τα αποτελέσματα [σ.σ. του τριπαρίσματος] σε ανθρώπους που δεν το έχουν δοκιμάσει ποτέ». Επίσης, ο Joe Baltake της εφημερίδας Sacramento Bee, είχε περιγράψει τον «Μάγο του Οζ» ως «την κατάλληλη ταινία για να κάνεις κεφάλι [σ.σ. εννοεί να τριπάρεις]», επισημαίνοντας ότι οι χίπις ερμήνευσαν την περιπέτεια της Ντόροθι ως «ένα ταξίδι με acid» βλέποντάς την. Σε πλήρη ταύτιση απόψεων και o Jim DeRogatis, αρθρογράφος για σημαντικά περιοδικά μουσικής (Rolling Stone, Spin κ.α.), αφού περιλαμβάνει την ταινία στην λίστα «Οι ψυχεδελικές επιρροές της ποπ κουλτούρας» στο βιβλίο του “Turn On Your Mind: Four Decades of Great Psychedelic Rock”.
Όπως πάντα βέβαια, υπάρχει και η αντίθετη άποψη για όλα αυτά. Ο Eric Gjovaag, διαχειριστής και δημιουργός του blog OzWiki, καταγράφει: «Αστειεύεστε, σωστά; Τα βιβλία του Οζ δεν είναι γεμάτα με αναφορές στα ναρκωτικά. Ο ίδιος ο Baum δεν ήταν χρήστης ναρκωτικών – το ισχυρότερο βίτσιο του ήταν ένα περιστασιακό πούρο».
Πέρα όμως απ’ τις όποιες διαφωνίες υπάρχουν, η αλήθεια είναι πως η αντικουλτούρα των ‘60s – ‘70s «τίμησε» τα ψυχεδελικά στοιχεία του «Μάγου του Οζ» – όπως φυσικά και της «Αλίκης στην χώρα των θαυμάτων», με μουσικό αποκορύφωμα το White Rabbit των Jefferson Airplane. Απόδειξη σ’ αυτό, το σατιρικό έργο/performance art με τίτλο “Twister” βασισμένο στον «Μάγο του Οζ», γραμμένο απ’ τον Ken Kesey [σ.σ. συγγραφέας του βιβλίου «Στη φωλιά του κούκου» (1962), ιδρυτής των Merry Pranksters κλπ], μια απ’ τις κορυφαίες προσωπικότητες της αντικουλτούρας και των χίπις. Το 1994 ο Kesey παρουσίασε το έργο αυτό σε μια περιοδεία που έκανε με τους Merry Pranksters, ενώ κυκλοφόρησε σε ταινία το 2000.
Ίσως, υπάρχουν φορές που η δύναμη της θέλησης να «δούμε κάτι» δημιουργεί αυτό το «κάτι», χωρίς απαραίτητα αυτό να υφίσταται. Το μυαλό πολλές φορές κάνει αλλόκοτες συνδέσεις σε φαινομενικά ασύνδετα πράγματα, που αναλόγως τις εμπειρίες/τις γνώσεις/τα «θέλω» του καθενός, μπορεί να βγάζουν νόημα ή και όχι.
Το σίγουρο είναι πως η ταινία «Ο Μάγος του Οζ» ήταν το πρώτο κινηματογραφικό τριπάρισμα και 83 χρόνια μετά την πρώτη προβολή της, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που συγχρονίζουν την ταινία στο mute, με το “Dark Side of The Moon” των Pink Floyd.
«Φιλοδοξεί να είναι ένα εκσυγχρονισμένο παραμύθι, στο οποίο διατηρείται ο θαυμασμός και η χαρά, ενώ παραλείπονται οι στενοχώριες και οι εφιάλτες». Με αυτά τα λόγια κλείνει ο πρόλογος του βιβλίου «Ο υπέροχος μάγος του Οζ» που γράφτηκε απ’ τον Frank Baum και εικονογραφήθηκε απ’ τον William Wallace Desnlow.
Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά στις Η.Π.Α. τον Μάιο του 1900 σε 10.000 αντίτυπα, τα οποία έγιναν γρήγορα sold και μέχρι το 1956 οι πωλήσεις είχαν φτάσει περίπου τα τρία εκατομμύρια αντίτυπα.
Πρόκειται για την ιστορία της Ντόροθι, ένα νεαρό κορίτσι που ζει σε στο Κάνσας με τον θείο της Χένρι και τη θεία Εμ. Ένας ξαφνικός τυφώνας εμφανίζεται στην περιοχή και παρασέρνει το σπίτι τους σε ένα «μακρύ» και «περίεργο» ταξίδι. Προσγειώνονται στην χώρα των Μάντσκινς – μία πανέμορφη χώρα που κατοικείται από πολύ κοντούς, παράξενα ντυμένους ανθρώπους – και πιο συγκεκριμένα στο κεφάλι της Κακιάς Μάγισσας της Ανατολής. Με αυτόν τον τρόπο αυτή πεθαίνει, και η Μάγισσα του Βορρά (εκ μέρους όλων) ευχαριστεί την Ντόροθι, καθώς έτσι, απελευθερώθηκαν απ’ την Κακιά Μάγισσα της Ανατολής. Η Μάγισσα του Βορρά δίνει στη Ντόροθι τα ασημένια παπούτσια της νεκρής μάγισσας και τη συμβουλεύει να πάει στην Πόλη των Σμαραγδιών για να δει τον Μεγάλο Μάγο του Οζ, ο οποίος μπορεί να τη βοηθήσει να επιστρέψει στο Κάνσας. Στο μακρύ ταξίδι προς τη Σμαραγδένια Πόλη μέσω του κίτρινου πλακόστρωτου δρόμου, η Ντόροθι και ο Τότο (ο αγαπημένος της σκύλος) συναντούν το Σκιάχτρο που θα ήθελε να έχει μυαλό, τον Τενεκεδένιο Ξυλοκόπο που λαχταρά μια καρδιά και το Δειλό Λιοντάρι που αναζητά κουράγιο. Οι δυσκολίες και οι δοκιμασίες που θα αντιμετωπίσουν στην διαδρομή τους είναι πολλές, αλλά με διάφορους τρόπους θα τις ξεπεράσουν όλες.
Πηγή έμπνευσης για τον Baum και τον «Υπέροχο Μάγο του Οζ», αποτέλεσαν η δουλειά του, που τον ανάγκαζε να ταξιδεύει συχνά σε διάφορες Πολιτείες με αποτέλεσμα να αποκτήσει αρκετές εμπειρίες και να γίνει μάρτυρας πολυάριθμων ασυνήθιστων καταστάσεων, αλλά και το βιβλίο «Η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων» του Lewis Carroll που είχε κυκλοφορήσει το 1865.
Αν και ο Baum θεωρούσε κάπως «ασυνάρτητη» την πλοκή του μυθιστορήματος του Carroll, αναγνώρισε την πηγή της δημοτικότητας του βιβλίου, που δεν ήταν άλλος, απ’ την Αλίκη. Αυτό επηρέασε τον Baum και έτσι κατέληξε στην επιλογή της Ντόροθι ως πρωταγωνίστρια στο βιβλίο του. Επίσης, ο Baum ταυτίστηκε με την άποψη του Carroll, ότι τα παιδικά βιβλία πρέπει να είναι πλούσια εικονογραφημένα, να διαβάζονται ευχάριστα και να μην περιέχουν κορεσμένα ηθικά διδάγματα. «Οφείλουμε να επιτρέπουμε στα παιδιά, να παραμένουν παιδιά» ήταν αυτό που πίστευαν.
Επάνω σε αυτό το «δόγμα», ο Baum αγκάλιασε με στοργή την φαντασία και της επέτρεψε να ενσωματωθεί με την πραγματικότητα. Το έκανε με τέτοιον τρόπο, όπου αναπόφευκτα τις επόμενες δεκαετίες «Ο Υπέροχος Μάγος του Οζ» απέκτησε φανατικό κοινό απ’ όλες τις ηλίκιες, σπάζοντας διαχωριστικές νόρμες μεταξύ κοινωνικών και οικονομικών τάξεων, μετατρέποντας την ιστορία της Ντόροθι μέρος της λαϊκής κουλτούρας μεταξύ 1900 – 1940 και αργότερα ανόσπαστο κομμάτι της ποπ κουλτούρας, με μια έκρηξη τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Σε αυτό, βοήθησε πολύ η μεταφορά του παραμυθιού στον κινηματογράφο. «Ο Μάγος του Οζ», όπως ήταν ο τίτλος της ταινίας, με πρωταγωνίστρια την Judy Garland, έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Oconomowoc του Ουισκόσιν, στις 12 Αυγούστου 1939.
Η μουσική, μέσω των συνθέσεων του Harold Arlen και των στίχων του Yip Harburg, αλλά και η οπτικοποίηση-κινηματογράφηση των περιπετειών της Ντόροθι, έκανε την ιστορία του best-seller βιβλίου ακόμα περισσότερο αγαπητή στο κοινό. Και ενώ οι χαρακτήρες και τα περισσότερα γνωστά κομμάτια της πλοκής υπήρχαν και στην ταινία, η σκηνοθεσία και οι αλλαγές που έγιναν απ’ το στούντιο της MGM [σ.σ. Metro-Goldwyn-Mayer, με το γνωστό λιοντάρι που βρυχάται], δημιουργήσαν μια σειρά από μύθους γύρω απ’ τον «Μάγο του Οζ» και η ταινία ταυτίστηκε με την γενιά της ψυχεδέλειας.
Μια απ’ τις πιο ενδιαφέρουσες αλλαγές της κινηματογραφικής απόδοσης του βιβλίου απ’ την αρχική ιστορία του Baum ήταν η εξής:
Στο βιβλίο, ο Τενεκεδένιος και το Σκιάχτρο μεταφέρουν την Ντόροθι από ένα χωράφι με παπαρούνες. Ωστόσο, στην ταινία, όταν οι δυο τους προσπαθούν να μετακινήσουν τη Ντόροθι «δεν μπορούν να την κουνήσουν ούτε εκατοστό» και βασίζονται στην Γκλίντα για να αναστήσει την κοιμησμένη Ντόροθι ρίχνοντας «μαγικό χιόνι». Σύμφωνα με το A-Z Encyclopedia of Alcohol and Drug Abuse, το «μαγικό χιόνι» είναι κοινός όρος για την κοκαΐνη [σ.σ. σύμφωνα με το drugfreeworld.org την δεκαετία του 1880 η κοκαΐνη ξεκίνησε να γίνεται δημοφιλής στην ιατρική κοινότητα, ενώ στην αμερικάνικη αργκό ο όρος «χιόνι» αρχίζει να εμφανίζεται απ’ το 1914].
Αλλά και το ίδιο το βιβλίο δεν στερείται πιθανών αναφορών σε παραισθησιογόνες/ναρκωτικές ουσίες. Ένας λόγος που ο «Ο υπέροχος μάγος του Οζ» είχε τραβήξει την προσοχή, είναι η επιλογή της παπαρούνας που αναφέρα, ακριβώς πριν το παραπάνω κινηματογραφικό στιγμιότυπο. Όταν η Κακιά Μάγισσα της Δύσης θέλησε να σταματήσει τη Ντόροθι και την παρέα της, έβαλε ένα χωράφι με παπαρούνες στο δρόμο τους ώστε να τους αποκοιμίσει. Και το όπιο, προέρχεται από παπαρούνες. «Είναι γνωστό ότι όταν υπάρχουν πολλά από αυτά τα λουλούδια μαζί [σ.σ. εννοείς τις παπαρούνες], η μυρωδιά τους είναι τόσο ισχυρή που όποιος την αναπνέει, αποκοιμιέται απευθείας. Και αν αυτός δεν καταφέρει να απομακρυνθεί από το άρωμα των λουλουδιών, κοιμάται για πάντα.» γράφει ο Baum στο βιβλίο.
Όπως αναφέρει και ο κριτικός κινηματογράφου/συγγραφέας Erich Kuersten, «Ο Μάγος του Οζ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «μεταφορά» στο acid [σ.σ. εννοεί το LSD] και παραμένει ένας συνηθισμένος τρόπος για να περιγραφούν τα αποτελέσματα [σ.σ. του τριπαρίσματος] σε ανθρώπους που δεν το έχουν δοκιμάσει ποτέ». Επίσης, ο Joe Baltake της εφημερίδας Sacramento Bee, είχε περιγράψει τον «Μάγο του Οζ» ως «την κατάλληλη ταινία για να κάνεις κεφάλι [σ.σ. εννοεί να τριπάρεις]», επισημαίνοντας ότι οι χίπις ερμήνευσαν την περιπέτεια της Ντόροθι ως «ένα ταξίδι με acid» βλέποντάς την. Σε πλήρη ταύτιση απόψεων και o Jim DeRogatis, αρθρογράφος για σημαντικά περιοδικά μουσικής (Rolling Stone, Spin κ.α.), αφού περιλαμβάνει την ταινία στην λίστα «Οι ψυχεδελικές επιρροές της ποπ κουλτούρας» στο βιβλίο του “Turn On Your Mind: Four Decades of Great Psychedelic Rock”.
Όπως πάντα βέβαια, υπάρχει και η αντίθετη άποψη για όλα αυτά. Ο Eric Gjovaag, διαχειριστής και δημιουργός του blog OzWiki, καταγράφει: «Αστειεύεστε, σωστά; Τα βιβλία του Οζ δεν είναι γεμάτα με αναφορές στα ναρκωτικά. Ο ίδιος ο Baum δεν ήταν χρήστης ναρκωτικών – το ισχυρότερο βίτσιο του ήταν ένα περιστασιακό πούρο».
Πέρα όμως απ’ τις όποιες διαφωνίες υπάρχουν, η αλήθεια είναι πως η αντικουλτούρα των ‘60s – ‘70s «τίμησε» τα ψυχεδελικά στοιχεία του «Μάγου του Οζ» – όπως φυσικά και της «Αλίκης στην χώρα των θαυμάτων», με μουσικό αποκορύφωμα το White Rabbit των Jefferson Airplane. Απόδειξη σ’ αυτό, το σατιρικό έργο/performance art με τίτλο “Twister” βασισμένο στον «Μάγο του Οζ», γραμμένο απ’ τον Ken Kesey [σ.σ. συγγραφέας του βιβλίου «Στη φωλιά του κούκου» (1962), ιδρυτής των Merry Pranksters κλπ], μια απ’ τις κορυφαίες προσωπικότητες της αντικουλτούρας και των χίπις. Το 1994 ο Kesey παρουσίασε το έργο αυτό σε μια περιοδεία που έκανε με τους Merry Pranksters, ενώ κυκλοφόρησε σε ταινία το 2000.
Ίσως, υπάρχουν φορές που η δύναμη της θέλησης να «δούμε κάτι» δημιουργεί αυτό το «κάτι», χωρίς απαραίτητα αυτό να υφίσταται. Το μυαλό πολλές φορές κάνει αλλόκοτες συνδέσεις σε φαινομενικά ασύνδετα πράγματα, που αναλόγως τις εμπειρίες/τις γνώσεις/τα «θέλω» του καθενός, μπορεί να βγάζουν νόημα ή και όχι.
Το σίγουρο είναι πως η ταινία «Ο Μάγος του Οζ» ήταν το πρώτο κινηματογραφικό τριπάρισμα και 83 χρόνια μετά την πρώτη προβολή της, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που συγχρονίζουν την ταινία στο mute, με το “Dark Side of The Moon” των Pink Floyd.
