Κάνοντας μία αναδρομή στα παιδικά μου χρόνια, αλλά και την εφηβεία μου το μόνο που θυμάμαι όσο ήμουν μέσα στο σπίτι ήταν οι φωνές. Δεν φταίει ότι είμαι τραυτισμένη από αυτές και οι μνήμες μου έχουν επικεντρωθεί σε αυτή την έντονη συνθήκη. Ποσοστιαία, οι φωνές ήταν αυτές που κυριαρχούσαν και προέρχονταν κυρίως από την μητέρα μου. Πολλάκις έχω ακούσει τη φράση «όταν γίνεις μάνα θα καταλάβεις», αλλά αυτό που καταλαβαίνω -χωρίς να έχω γίνει μάνα- είναι ότι χρησιμοποιείται ως η πιο εύκολη και γρήγορη δικαιολογία, που εμπεριέχει στοιχεία χειρισμού.
Για πολλά χρόνια, δεν έδινα σημασία σε αυτό τον θυμό, γιατί δεν μπορούσα να τον ερμηνεύσω. Μέχρι που διάβασα για το “mom rage” ή ελληνιστί “οργή της μητέρας”. Η οργή της μητέρας, η οποία μερικές φορές ονομάζεται επίσης “μητρικός θυμός” ή “μητρική οργή”, δεν αποτελεί επίσημη ψυχολογική διάγνωση. Αντίθετα, η οργή της μαμάς είναι ένα όνομα που δίνεται σε ένα κοινό που νιώθουν το πολύ αληθινό και δυνατό συναίσθημα έντονου θυμού ή οργής που πολλές μητέρες και γονείς μπορεί να νιώθουν μερικές φορές.
Ο θυμός και τα νεύρα που βιώνουν, πραγματικά έρχονται ξαφνικά, χωρίς τα ερεθίσματα που έχουν δεχθεί προηγουμένως να μπορούν να τα δικαιολογήσουν. Πρόκειται για ένα ανεξήγητο φαινόμενο, που πολλές φορές συμβαίνει με μεγάλη συχνότητα και διάρκεια και προφανώς είναι ενοχλητικό για τους υπόλοιπους που βρίσκονται γύρω από αυτή τη συνθήκη, την οποία πρέπει να βρουν τρόπο ή τρόπους να διαχειρίζονται.
Ας πιάσουμε τη δική μου περίπτωση. Κατά τη διάρκεια των τάξεων του δημοτικού, σε αυτή την κατά τ’ άλλα τρυφερή ηλικία, κάθε μέρα που γυρνούσε η μάνα μου από τη δουλειά κι εγώ βρισκόμουν ήδη στο σπίτι, έβρισκε αφορμές για να εκτονώσει την πίεση της ημέρας. Αυτή η εκτόνωση ειδικά όταν συμβαίνει από ένα τόσο οικείο πρόσωπο με το οποίο υπάρχει αυτή η ιδιαίτερη σύνδεση, μπορεί να είναι σκληρή εμπειρία.
Ακόμα κι αν δεν υπήρχε κάποια αφορμή, τη δημιουργούσε εκείνη προκειμένου να καταφέρει να ξεσπάσει. Μέσω του ελέγχου και την εξουσία που είχε από τον ρόλο της μητέρας κατάφερνε να δημιουργήσει την απαιτούμενη ένταση, ώστε να προκληθεί τσακωμός. Αυτοί κλιμακώνονταν με τα χρόνια με αποτέλεσμα να βρεθούμε στον κυκεώνα του θυμού, όταν βρισκόμουν εγώ στην εφηβεία κι εκείνη στην κλιμακτήριο.
Δεν είναι μόνο ενοχλητική μία τέτοια συμπεριφορά, είναι καταστροφική για τη σχέση μητέρας – παιδιού. Το παιδί μετά από κάποιο χρονικό διάστημα θα αρχίσει να νιώθει ότι δεν είναι αρκετά καλό και θα σταματήσει να έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στις όποιες ικανότητες μπορεί να έχουν καλλιεργηθεί. Με αυτό τον τρόπο κι όχι μόνο, το παιδί αρχίζει να γίνεται ανασφαλές, τουλάχιστον αυτό βίωσα εγώ. Κάθε φορά σκεφτόμουν «γιατί έχει πάντα τόσο νεύρα μαζί μου» κι αυτή είναι μία ερώτηση που στριφογυρίζει στο μυαλό πολλών παιδιών και σε κάποιες περιπτώσεις δεν απαντάται ποτέ.
Πώς εκδηλώνεται ο θυμός; Ορισμένες μητέρες θα φωνάξουν στα παιδιά τους ή θα ξεσπάσουν σωματικά χτυπώντας ντουλάπια, πετώντας παιχνίδια ή χτυπώντας μαξιλάρια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η μητρική απογοήτευση μπορεί να οδηγήσει μια μητέρα στο να χαστουκίσει ή να χτυπήσει το παιδί της.
Το ξέσπασμα μπορεί φαινομενικά να έρχεται από το πουθενά, αλλά αντανακλά τα συναισθήματα υπερβολής ή θυμού που βρίσκονται ακριβώς κάτω από την επιφάνεια. Οι μητέρες μπορεί να καταβάλλουν προσπάθεια προσπαθώντας να ανταποκριθούν στις δικές τους προσδοκίες σχετικά με τη μητρότητα, αλλά η οργή της μαμάς μπορεί να ξεσπάσει σε ένα ξέσπασμα θυμού που είναι εντελώς αχαρακτήριστο για τη συγκεκριμένη μητέρα.
Τα παιδιά συχνά κατηγορούν τους εαυτούς τους για τις διαθέσεις των γονιών τους, οπότε μπορεί να είναι σημαντικό για μια μαμά να επιβεβαιώσει στο παιδί της ότι δεν έχει κάνει κάτι κακό όσο το δυνατόν συντομότερα μετά από ένα ξέσπασμα. Το να μεγαλώνει κάποιος με μία συνεχώς θυμωμένη μητέρα, εύκολα μπορεί να οδηγήσει το παιδί να υιοθετήσει την αντίστοιχη συμπεριφορά που θα το διαμορφώσει και θα ακολουθήσει και στην ενήλικη ζωή.
Σην περίπτωση της εφηβείας που προανέφερα είχα κι εγώ μεγάλο μερίδιο ευθύνης, αφού ήταν μία έντονη περίοδος που δεν μπορούσα να ελέγξω τον εαυτό μου, που βέβαια είναι φυσιολογικό. Ωστόσο τα προηγούμενα χρόνια, ήταν σα να έφταιγα, επειδή ήμουν παιδί και συμπεριφερόμουν ως τέτοιο. Ήμουν στην ηλικία της εκπαίδευσης και της μάθησης βασικών δεξιοτήτων, που δεν γινόταν να ήμουν σε θέση να τις πραγματοποιήσω σωστά με την πρώτη φορά. Δεν έκανα κάτι λάθος, απλά χρειαζόμουν βοήθεια.
Αλλά δεν ήμουν η μόνη που χρειαζόταν βοήθεια, το ίδιο χρειαζόταν και η μητέρα μου. Υπάρχει η λανθασμένη εντύπωση ότι μερικές φορές οι άνθρωποι νευριάζουν χωρίς λόγο «σα να τους τσίμπησε μύγα» ή επειδή «έχουν τις ορμόνες τους». Αλλά οι ειδικοί λένε ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα. «Φανταστείτε ένα παγόβουνο», λέει η Jen Reddish. «Αυτό που βρίσκεται στην επιφάνεια είναι οι εξωτερικές εκδηλώσεις θυμού. Αλλά αυτό που κρύβεται από κάτω είναι πολύ μεγαλύτερο για να δημιουργήσει αυτό το αίσθημα οργής – ανεπεξέργαστα συναισθήματα από εκείνη τη μέρα και από τη ζωή σας. Στην πραγματικότητα δεν πηγαίνεις από το μηδέν στο 100 σε μια στιγμή».
Από που προέρχεται το “mom rage”;
Το κλειδί είναι στη λέξη καθημερινότητα και συνήθως και στην έλλειψη βοήθειας. Εκ των πραγμάτων δεν γίνεται ένας άνθρωπος οποιουδήποτε φύλου, να μαγειρεύει, να καθαρίζει το σπίτι, να δουλεύει 8 ώρες την ημέρα, να διαβάζει, να παίζει με το παιδί και να αναταπεξέρχεται και στις υπόλοιπες υποχρεώσεις που μπορεί να έχει. Είναι αναμενόμενο να νιώσει αβοήθητος, μόνος και να μην δεν ξέρει τον τρόπο που μπορεί να διαχειριστεί όλο αυτό το έντονα φορτισμένο συναισθηματικά φορτίο.
Ωστόσο, στην παραπάνω περιγραφή δεν έχει κάποια ευθύνη το παιδί. Η ένταση που δημιουργείται από την υπόλοιπη ημέρα διοχετεύεται συνήθως στον πρώτο άνθρωπο που θα βρείτε μπροστά σας, στην προκειμένη περίπτωση είναι το παιδί σας. Εδώ τίθεται το ζήτημα: πόσοι απ’ αυτούς τους γονείς παραδέχονται ότι έχουν τη συγκεκριμένη οργή; Εσείς αναγνωρίζετε κομμάτια του εαυτού στην περιγραφή αυτής της συνθήκης;
Όταν μια μητέρα “εκτελεί” τον ρόλο της μητρότητας, νιώθει συνεχώς την ευθύνη για την ευημερία κάποιου άλλου και αυτό μπορεί να είναι αρκετά επιζήμιο για την ψυχική υγεία της ίδιας, αν δεν έχει προετοιμαστεί για μία τέτοια κατάσταση. Όταν μια μαμά φέρει αυτό το επίπεδο ευθύνης, οι μικρές ενοχλήσεις μπορεί να φαίνονται σαν μεγάλα εμπόδια. Στην πραγματικότητα, τα ξεσπάσματα οργής μίας μητέρας μπορεί να πυροδοτηθούν από το παραμικρό.
Πίσω από τη φράση «η μητρότητα είναι η καλύτερη δουλειά που μπορεί να έχει μια γυναίκα» κρύβονται πατριαχικά κατάλοιπα που δεν την αφήνουν να εκφράσει τους προβληματισμούς της γύρω από το βίωμα της μητρότητας. Αυτή η φράση μπορεί να οδηγήσει μερικές μητέρες να σιωπήσουν γιατί «κάνουν την καλύτερα δουλειά» και «θα έπρεπε να νιώθουν ευλογημένες». Την ευλογία πρέπει να είμαστε ελεύθεροι να την ορίσουμε μόνοι μας και όχι να αποδεχόμαστε αυτό που μας επιβάλλουν κοινωνικά.
Η παρατεταμένη σιωπή είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε κάποια έκρηξη, που στη συνέχεια θα ερμηνευθεί ως ορμονικό ζήτημα, την πιο απλή σεξιστική ερμηνεία που συνεχίζουμε να ακούμε σε καθημερινή βάση.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το “mom rage”;
Το πρώτο βήμα είναι να εντοπιστεί και να αναγνωριστεί η συγκεκριμένη προβληματική, ώστε να διεισδύσει εις βάθος στα αίτια αυτής της κατάστασης. Η μητέρα πρέπει να εντοπίσει τι την ενοχλεί στην καθημερινότητά -εκτός από τις ίδιες τις υποχρεώσεις που πρέπει να φέρει εις πέρας- για να μπορέσει να το διορθώσει.
Το να θέσει όρια και να ζητήσει υποστήριξη μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση του άγχους, της υπερφόρτωσης και της εξουθένωσης, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν σε “mom rage”. Ακόμη και αν δεν μπορεί να εξαλειφθεί κάθε στρεσογόνος παράγοντα, τα όρια και τα συστήματα υποστήριξης μπορούν να προστατεύσουν τους γονείς από το υπερβολικό στρες. Η επικοινωνία του προβλήματος με τον κοντινό περίγυρο είναι επίσης ένας τρόπος που ίσως βοηθήσει στην καλύτερη διαχείριση του προβλήματος.
Κάνοντας μία αναδρομή στα παιδικά μου χρόνια, αλλά και την εφηβεία μου το μόνο που θυμάμαι όσο ήμουν μέσα στο σπίτι ήταν οι φωνές. Δεν φταίει ότι είμαι τραυτισμένη από αυτές και οι μνήμες μου έχουν επικεντρωθεί σε αυτή την έντονη συνθήκη. Ποσοστιαία, οι φωνές ήταν αυτές που κυριαρχούσαν και προέρχονταν κυρίως από την μητέρα μου. Πολλάκις έχω ακούσει τη φράση «όταν γίνεις μάνα θα καταλάβεις», αλλά αυτό που καταλαβαίνω -χωρίς να έχω γίνει μάνα- είναι ότι χρησιμοποιείται ως η πιο εύκολη και γρήγορη δικαιολογία, που εμπεριέχει στοιχεία χειρισμού.
Για πολλά χρόνια, δεν έδινα σημασία σε αυτό τον θυμό, γιατί δεν μπορούσα να τον ερμηνεύσω. Μέχρι που διάβασα για το “mom rage” ή ελληνιστί “οργή της μητέρας”. Η οργή της μητέρας, η οποία μερικές φορές ονομάζεται επίσης “μητρικός θυμός” ή “μητρική οργή”, δεν αποτελεί επίσημη ψυχολογική διάγνωση. Αντίθετα, η οργή της μαμάς είναι ένα όνομα που δίνεται σε ένα κοινό που νιώθουν το πολύ αληθινό και δυνατό συναίσθημα έντονου θυμού ή οργής που πολλές μητέρες και γονείς μπορεί να νιώθουν μερικές φορές.
Ο θυμός και τα νεύρα που βιώνουν, πραγματικά έρχονται ξαφνικά, χωρίς τα ερεθίσματα που έχουν δεχθεί προηγουμένως να μπορούν να τα δικαιολογήσουν. Πρόκειται για ένα ανεξήγητο φαινόμενο, που πολλές φορές συμβαίνει με μεγάλη συχνότητα και διάρκεια και προφανώς είναι ενοχλητικό για τους υπόλοιπους που βρίσκονται γύρω από αυτή τη συνθήκη, την οποία πρέπει να βρουν τρόπο ή τρόπους να διαχειρίζονται.
Ας πιάσουμε τη δική μου περίπτωση. Κατά τη διάρκεια των τάξεων του δημοτικού, σε αυτή την κατά τ’ άλλα τρυφερή ηλικία, κάθε μέρα που γυρνούσε η μάνα μου από τη δουλειά κι εγώ βρισκόμουν ήδη στο σπίτι, έβρισκε αφορμές για να εκτονώσει την πίεση της ημέρας. Αυτή η εκτόνωση ειδικά όταν συμβαίνει από ένα τόσο οικείο πρόσωπο με το οποίο υπάρχει αυτή η ιδιαίτερη σύνδεση, μπορεί να είναι σκληρή εμπειρία.
Ακόμα κι αν δεν υπήρχε κάποια αφορμή, τη δημιουργούσε εκείνη προκειμένου να καταφέρει να ξεσπάσει. Μέσω του ελέγχου και την εξουσία που είχε από τον ρόλο της μητέρας κατάφερνε να δημιουργήσει την απαιτούμενη ένταση, ώστε να προκληθεί τσακωμός. Αυτοί κλιμακώνονταν με τα χρόνια με αποτέλεσμα να βρεθούμε στον κυκεώνα του θυμού, όταν βρισκόμουν εγώ στην εφηβεία κι εκείνη στην κλιμακτήριο.
Δεν είναι μόνο ενοχλητική μία τέτοια συμπεριφορά, είναι καταστροφική για τη σχέση μητέρας – παιδιού. Το παιδί μετά από κάποιο χρονικό διάστημα θα αρχίσει να νιώθει ότι δεν είναι αρκετά καλό και θα σταματήσει να έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στις όποιες ικανότητες μπορεί να έχουν καλλιεργηθεί. Με αυτό τον τρόπο κι όχι μόνο, το παιδί αρχίζει να γίνεται ανασφαλές, τουλάχιστον αυτό βίωσα εγώ. Κάθε φορά σκεφτόμουν «γιατί έχει πάντα τόσο νεύρα μαζί μου» κι αυτή είναι μία ερώτηση που στριφογυρίζει στο μυαλό πολλών παιδιών και σε κάποιες περιπτώσεις δεν απαντάται ποτέ.
Πώς εκδηλώνεται ο θυμός; Ορισμένες μητέρες θα φωνάξουν στα παιδιά τους ή θα ξεσπάσουν σωματικά χτυπώντας ντουλάπια, πετώντας παιχνίδια ή χτυπώντας μαξιλάρια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η μητρική απογοήτευση μπορεί να οδηγήσει μια μητέρα στο να χαστουκίσει ή να χτυπήσει το παιδί της.
Το ξέσπασμα μπορεί φαινομενικά να έρχεται από το πουθενά, αλλά αντανακλά τα συναισθήματα υπερβολής ή θυμού που βρίσκονται ακριβώς κάτω από την επιφάνεια. Οι μητέρες μπορεί να καταβάλλουν προσπάθεια προσπαθώντας να ανταποκριθούν στις δικές τους προσδοκίες σχετικά με τη μητρότητα, αλλά η οργή της μαμάς μπορεί να ξεσπάσει σε ένα ξέσπασμα θυμού που είναι εντελώς αχαρακτήριστο για τη συγκεκριμένη μητέρα.
Τα παιδιά συχνά κατηγορούν τους εαυτούς τους για τις διαθέσεις των γονιών τους, οπότε μπορεί να είναι σημαντικό για μια μαμά να επιβεβαιώσει στο παιδί της ότι δεν έχει κάνει κάτι κακό όσο το δυνατόν συντομότερα μετά από ένα ξέσπασμα. Το να μεγαλώνει κάποιος με μία συνεχώς θυμωμένη μητέρα, εύκολα μπορεί να οδηγήσει το παιδί να υιοθετήσει την αντίστοιχη συμπεριφορά που θα το διαμορφώσει και θα ακολουθήσει και στην ενήλικη ζωή.
Σην περίπτωση της εφηβείας που προανέφερα είχα κι εγώ μεγάλο μερίδιο ευθύνης, αφού ήταν μία έντονη περίοδος που δεν μπορούσα να ελέγξω τον εαυτό μου, που βέβαια είναι φυσιολογικό. Ωστόσο τα προηγούμενα χρόνια, ήταν σα να έφταιγα, επειδή ήμουν παιδί και συμπεριφερόμουν ως τέτοιο. Ήμουν στην ηλικία της εκπαίδευσης και της μάθησης βασικών δεξιοτήτων, που δεν γινόταν να ήμουν σε θέση να τις πραγματοποιήσω σωστά με την πρώτη φορά. Δεν έκανα κάτι λάθος, απλά χρειαζόμουν βοήθεια.
Αλλά δεν ήμουν η μόνη που χρειαζόταν βοήθεια, το ίδιο χρειαζόταν και η μητέρα μου. Υπάρχει η λανθασμένη εντύπωση ότι μερικές φορές οι άνθρωποι νευριάζουν χωρίς λόγο «σα να τους τσίμπησε μύγα» ή επειδή «έχουν τις ορμόνες τους». Αλλά οι ειδικοί λένε ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα. «Φανταστείτε ένα παγόβουνο», λέει η Jen Reddish. «Αυτό που βρίσκεται στην επιφάνεια είναι οι εξωτερικές εκδηλώσεις θυμού. Αλλά αυτό που κρύβεται από κάτω είναι πολύ μεγαλύτερο για να δημιουργήσει αυτό το αίσθημα οργής – ανεπεξέργαστα συναισθήματα από εκείνη τη μέρα και από τη ζωή σας. Στην πραγματικότητα δεν πηγαίνεις από το μηδέν στο 100 σε μια στιγμή».
Από που προέρχεται το “mom rage”;
Το κλειδί είναι στη λέξη καθημερινότητα και συνήθως και στην έλλειψη βοήθειας. Εκ των πραγμάτων δεν γίνεται ένας άνθρωπος οποιουδήποτε φύλου, να μαγειρεύει, να καθαρίζει το σπίτι, να δουλεύει 8 ώρες την ημέρα, να διαβάζει, να παίζει με το παιδί και να αναταπεξέρχεται και στις υπόλοιπες υποχρεώσεις που μπορεί να έχει. Είναι αναμενόμενο να νιώσει αβοήθητος, μόνος και να μην δεν ξέρει τον τρόπο που μπορεί να διαχειριστεί όλο αυτό το έντονα φορτισμένο συναισθηματικά φορτίο.
Ωστόσο, στην παραπάνω περιγραφή δεν έχει κάποια ευθύνη το παιδί. Η ένταση που δημιουργείται από την υπόλοιπη ημέρα διοχετεύεται συνήθως στον πρώτο άνθρωπο που θα βρείτε μπροστά σας, στην προκειμένη περίπτωση είναι το παιδί σας. Εδώ τίθεται το ζήτημα: πόσοι απ’ αυτούς τους γονείς παραδέχονται ότι έχουν τη συγκεκριμένη οργή; Εσείς αναγνωρίζετε κομμάτια του εαυτού στην περιγραφή αυτής της συνθήκης;
Όταν μια μητέρα “εκτελεί” τον ρόλο της μητρότητας, νιώθει συνεχώς την ευθύνη για την ευημερία κάποιου άλλου και αυτό μπορεί να είναι αρκετά επιζήμιο για την ψυχική υγεία της ίδιας, αν δεν έχει προετοιμαστεί για μία τέτοια κατάσταση. Όταν μια μαμά φέρει αυτό το επίπεδο ευθύνης, οι μικρές ενοχλήσεις μπορεί να φαίνονται σαν μεγάλα εμπόδια. Στην πραγματικότητα, τα ξεσπάσματα οργής μίας μητέρας μπορεί να πυροδοτηθούν από το παραμικρό.
Πίσω από τη φράση «η μητρότητα είναι η καλύτερη δουλειά που μπορεί να έχει μια γυναίκα» κρύβονται πατριαχικά κατάλοιπα που δεν την αφήνουν να εκφράσει τους προβληματισμούς της γύρω από το βίωμα της μητρότητας. Αυτή η φράση μπορεί να οδηγήσει μερικές μητέρες να σιωπήσουν γιατί «κάνουν την καλύτερα δουλειά» και «θα έπρεπε να νιώθουν ευλογημένες». Την ευλογία πρέπει να είμαστε ελεύθεροι να την ορίσουμε μόνοι μας και όχι να αποδεχόμαστε αυτό που μας επιβάλλουν κοινωνικά.
Η παρατεταμένη σιωπή είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε κάποια έκρηξη, που στη συνέχεια θα ερμηνευθεί ως ορμονικό ζήτημα, την πιο απλή σεξιστική ερμηνεία που συνεχίζουμε να ακούμε σε καθημερινή βάση.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το “mom rage”;
Το πρώτο βήμα είναι να εντοπιστεί και να αναγνωριστεί η συγκεκριμένη προβληματική, ώστε να διεισδύσει εις βάθος στα αίτια αυτής της κατάστασης. Η μητέρα πρέπει να εντοπίσει τι την ενοχλεί στην καθημερινότητά -εκτός από τις ίδιες τις υποχρεώσεις που πρέπει να φέρει εις πέρας- για να μπορέσει να το διορθώσει.
Το να θέσει όρια και να ζητήσει υποστήριξη μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση του άγχους, της υπερφόρτωσης και της εξουθένωσης, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν σε “mom rage”. Ακόμη και αν δεν μπορεί να εξαλειφθεί κάθε στρεσογόνος παράγοντα, τα όρια και τα συστήματα υποστήριξης μπορούν να προστατεύσουν τους γονείς από το υπερβολικό στρες. Η επικοινωνία του προβλήματος με τον κοντινό περίγυρο είναι επίσης ένας τρόπος που ίσως βοηθήσει στην καλύτερη διαχείριση του προβλήματος.
