Η Kayla Williams δεν έχει πει ποτέ τη λέξη «αυτοκτονία» στο TikTok, παρόλο που χρησιμοποιεί την πλατφόρμα για να συζητήσει θέματα ψυχικής υγείας με τους 80.000 ακολούθους της. Από την αρχή της πανδημίας, η 26χρονη φοιτήτρια από το Berkshire της Αγγλίας έχει δημοσιεύσει πολλά βίντεο σχετικά με τον αυτοκτονικό ιδεασμό και την παραμονή της σε ψυχιατρική πτέρυγα. Μερικά από αυτά τα κλιπ είναι ανάλαφρα, άλλα πολύ πιο σοβαρά. Ωστόσο, η Γουίλιαμς δεν προφέρει τη λέξη «αυτοκτονία» στην κάμερα και δεν την πληκτρολογεί στις λεζάντες της, από φόβο ότι ο αλγόριθμος του TikTok θα λογοκρίνει ή θα αφαιρέσει το περιεχόμενό της. Αντ’ αυτού, χρησιμοποιεί τη λέξη «unalive» (μη ζωντανός).

Το hashtag #unalivemeplease έχει 9,2 εκατομμύρια προβολές στο TikTok- το #unaliving έχει 6,6 εκατομμύρια- το #unaliveawareness έχει επιπλέον 2,2 εκατομμύρια. Αν και το #suicideprevention είναι μια συχνά χρησιμοποιούμενη ετικέτα στην εφαρμογή, τα hashtags #suicide και #suicideawareness δεν υπάρχουν – αν κάνετε αναζήτηση για αυτά, το TikTok εμφανίζει τον αριθμό μιας τοπικής γραμμής βοήθειας για κρίσεις. Πρόκειται για μια καλοπροαίρετη πολιτική, η οποία ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2021, ένα χρόνο μετά τη διάδοση ενός βίντεο αυτοκτονίας στην εφαρμογή. Αλλά οι χρήστες έχουν επίσης αρχίσει να φοβούνται τα φίλτρα αφαίρεσης του περιεχομένου που φαινομενικά καταστέλλουν ή διαγράφουν βίντεο που συζητούν το θάνατο, την αυτοκτονία ή τον αυτοτραυματισμό.

Από το TikTok, το «unalive» έχει εξαπλωθεί στο Twitter και το Reddit- οι YouTubers το χρησιμοποιούν επίσης για να μην κρίνεται παράνομο το περιεχόμενό τους.

Ενώ η λέξη «unalive» έγινε δημοφιλής για πρώτη φορά το 2013 (όταν χρησιμοποιήθηκε σε ένα επεισόδιο της σειράς Ultimate Spider-Man), οι αναζητήσεις στο Google για τον όρο αυξήθηκαν δραματικά το 2022. Από το TikTok, το «unalive» έχει εξαπλωθεί στο Twitter και το Reddit- οι YouTubers το χρησιμοποιούν επίσης για να μην κρίνεται παράνομο το περιεχόμενό τους. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, η λέξη μπορεί να αναφέρεται σε αυτοκτονία, δολοφονία ή θάνατο. Αν και το «unalive» χρησιμοποιείται συχνά κωμικά στο TikTok, άνθρωποι όπως ο Williams το χρησιμοποιούν επίσης για να μιλήσουν ειλικρινά, να σφυρηλατήσουν μια κοινότητα και να υποδείξουν πόρους στην εφαρμογή. Η ταχεία άνοδος του «unalive» εγείρει επομένως ένα ανησυχητικό ερώτημα: Τι συμβαίνει όταν δεν λέμε ανοιχτά τη λέξη «αυτοκτονία»;

«Νομίζω ότι γίνεται ένα είδος αστεϊσμού σε ένα τόσο σοβαρό θέμα», λέει ο Williams για τον όρο. Αν και της αρέσει να λέει «unalive» όταν θέλει επίτηδες να κάνει τα βίντεο «λιγότερο βαριά», προσθέτει: «Δεν μου κάθεται καλά γιατί θα έπρεπε να μπορούμε να μιλάμε για τα βαριά πράγματα χωρίς να λογοκριθούμε».

Η Williams ανησυχεί ότι η λέξη «unalive» θα μπορούσε να εδραιώσει το στίγμα γύρω από την αυτοκτονία. «Νομίζω ότι όσο σπουδαία και αν είναι η λέξη για να αποφύγει το TikTok να κατεβάσει τα βίντεο, σημαίνει ότι η λέξη “αυτοκτονία” εξακολουθεί να θεωρείται ταμπού και σκληρό θέμα για προσέγγιση», λέει. Αντικαθιστά επίσης άλλη ορολογία ψυχικής υγείας, ώστε τα βίντεό της να μην επισημαίνονται αυτόματα προς αναθεώρηση – η «διατροφική διαταραχή» γίνεται «ED», ο «αυτοτραυματισμός» γίνεται «SH», η «κατάθλιψη» γίνεται «d3pression». (Άλλοι χρήστες στον ιστότοπο χρησιμοποιούν ετικέτες όπως #SewerSlidel και #selfh_rm).

Η Prianka Padmanathan, κλινική ακαδημαϊκός στην ψυχιατρική στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, το 2019 διεξήγαγε μια μελέτη σχετικά με τη χρήση της γλώσσας και την αυτοκτονία, ερευνώντας σχεδόν 3.000 άτομα που συζητούν το θέμα στην πλατφόρμα. Η Padmanathan ζήτησε από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν την αποδοχή των περιγραφών για το θέμα και διαπίστωσε ότι οι φράσεις «απόπειρα αυτοκτονίας», «αυτοκτόνησαν», «πέθαναν από αυτοκτονία» και «έβαλαν τέλος στη ζωή τους» θεωρήθηκαν οι πιο αποδεκτές φράσεις για να συζητηθεί η μη θανατηφόρα και η θανατηφόρα αυτοκτονική συμπεριφορά.

Η Padmanathan πιστεύει ότι «οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να μιλούν για τις δικές τους εμπειρίες με τα δικά τους λόγια»

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με την πλήρη αποφυγή της λέξης «αυτοκτονία». Ένας συμμετέχων δήλωσε ότι είναι «επικίνδυνο» και «απομονωτικό» να αποφεύγεται η λέξη, ενώ ένας άλλος δήλωσε: «Ο αδελφός μου αυτοκτόνησε και η αδελφή μου έκανε απόπειρα αυτοκτονίας. Δεν νομίζω ότι πρέπει να φοβόμαστε να χρησιμοποιούμε τη λέξη».

«Συνολικά, οι ερωτηθέντες έδειξαν προτίμηση σε όρους που θεωρούνταν τεκμηριωμένοι, σαφείς, περιγραφικοί, ευρέως χρησιμοποιούμενοι, μη συναισθηματικοί, μη στιγματιστικοί, με σεβασμό και επικύρωση», λέει ο Padmanathan. Χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να προσδιοριστεί αν το «μη ζωντανός» θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι στιγματιστικό, αλλά σημειώνει ότι οι λέξεις μπορούν και επηρεάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε για την αυτοκτονία, επικαλούμενη μια μελέτη του 2018.

Η μελέτη, υπό την καθοδήγηση ενός επιστήμονα επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, παρουσίασε στους συμμετέχοντες ειδησεογραφικές αναφορές σχετικά με την αυτοκτονία, οι οποίες ήταν πανομοιότυπες εκτός από τη λέξη που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την αυτοκτονία. Ορισμένα από τα ρεπορτάζ περιείχαν τον ουδέτερο γερμανικό όρο «suizid» (αυτοκτονία), ενώ άλλα χρησιμοποιούσαν τους πιο προβληματικούς όρους “freitod” (ελεύθερος θάνατος) και “selbstmord” (αυτοκτονία). Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν στη συνέχεια τη λέξη που είχαν διαβάσει, και ότι η στάση των ανθρώπων απέναντι στις αυτοκτονίες για τις οποίες διάβασαν διέφερε ανάλογα με τη λέξη του δημοσιεύματος.

Η έρευνα αυτή είναι ζωτικής σημασίας, διότι, όπως σημειώνει ο Padmanathan, οι λέξεις που χρησιμοποιούμε μπορούν να καθορίσουν αν οι άνθρωποι θα αναζητήσουν ή όχι βοήθεια για τα προβλήματά τους. Χωρίς ελεγχόμενες μελέτες, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε την επίδραση που έχει η λέξη «unalive» στην πρόσβαση των ανθρώπων σε πόρους. Η Padmanathan λέει ότι δεν είναι ξεκάθαρο αν οι ευφημισμοί διαιωνίζουν το στίγμα -στη μελέτη της το 2019, ορισμένοι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι οι ευφημισμοί ευτελίζουν την αυτοκτονία, ενώ άλλοι θεώρησαν ότι είναι προτιμότεροι σε ορισμένα πλαίσια.

Ωστόσο, η Deborah Tannen, καθηγήτρια γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Georgetown, εκφράζει ανησυχία όταν ερωτάται για το «unalive». «Η επινόηση εναλλακτικών ή περιστροφικών τρόπων για να πούμε τα πράγματα, προκειμένου να αποφύγουμε να τα πούμε ευθέως, στέλνει το μήνυμα ότι το νόημα είναι ανείπωτο», λέει η Tannen. Η ίδια αναφέρει τον όρο «υπέρ της επιλογής»: «Φαινομενικά σημαίνει υποστήριξη των δικαιωμάτων στην άμβλωση, αλλά αποφεύγοντας τη λέξη “άμβλωση” βοηθάει στο στιγματισμό της», λέει.

Η Tannen λέει ότι δεν είναι κάθε εναλλακτική διατύπωση της λέξης «αυτοκτονία» στιγματιστική αλλά συχνά εξετάζει προσεκτικά το «μετα-μήνυμα» των λέξεων – ένα νόημα που δεν βρίσκεται στην ίδια τη λέξη, αλλά μπορεί να προσδιοριστεί από τον τρόπο με τον οποίο επιλέγονται οι λέξεις ή από το περιεχόμενό τους. «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η απαγόρευση της λέξης “αυτοκτονία” στέλνει ένα μετα-μήνυμα ότι η αυτοκτονία είναι τόσο τρομερή ώστε να μην μπορεί να αναφερθεί», λέει.

Το TikTok στο επίσημο blog του εξηγεί: «Ενώ δεν επιτρέπουμε περιεχόμενο που προωθεί, δοξάζει ή εξομαλύνει την αυτοκτονία, τον αυτοτραυματισμό ή τις διατροφικές διαταραχές, υποστηρίζουμε τους ανθρώπους που επιλέγουν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους για να ευαισθητοποιήσουν, να βοηθήσουν άλλους που μπορεί να αγωνίζονται και να βρουν υποστήριξη στην κοινότητά μας». Πρόκειται αναμφίβολα για μια δύσκολη ισορροπία.

Η Padmanathan πιστεύει ότι «οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να μιλούν για τις δικές τους εμπειρίες με τα δικά τους λόγια» – ωστόσο αυτή τη στιγμή δεν είναι σαφές πόσοι TikTokers χρησιμοποιούν το «unalive» από προσωπική προτίμηση και πόσοι θα εγκατέλειπαν τη λέξη αν δεν έπρεπε να ανησυχούν για τη λογοκρισία. Υπάρχει επίσης ένα ερώτημα σχετικά με το πού τελειώνει αυτή η λογοκρισία – ενώ μια αναζήτηση για τη λέξη «unalive» στο TikTok παράγει αμέτρητα βίντεο, το hashtag #unalive δεν είναι ευρετηριασμένο, πράγμα που σημαίνει ότι έχει μηδενικά αποτελέσματα.

Η Williams εκτιμά το TikTok ως χώρο για να μιλήσει για την ψυχική υγεία – της αρέσει επίσης να ανατρέχει στα βίντεό της για να παρακολουθεί την ανάρρωσή της και να βλέπει πόσο μακριά έχει φτάσει. «Νομίζω ότι είναι μια καλή πλατφόρμα για να μιλάμε για τέτοια θέματα και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα για να ευαισθητοποιήσουν», λέει. «Αλλά νομίζω επίσης ότι το TikTok το έχει περιορίσει αυτό με το να μην επιτρέπει την ανάρτηση ορισμένων λέξεων».

*Με στοιχεία από wired.com