Σας έχουμε μιλήσει για την Αρκτική που «πρασινίζει» επικίνδυνα, για τους πάγους στην Γροιλανδία που λιώνουν πιο γρήγορα απ’ ότι είχαμε υπολογίσει, για τους κλιματικούς μετανάστες, για τα προβλήματα ξηρασίας, τα ποτάμια που στερεύουν και για άλλες ενδείξεις-αποδείξεις για τους ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης της κλιματικής κρίσης και πως η περιβαλλοντική (ολική) καταστροφή πλησιάζει όλο και περισσότερο την πόρτα μας. Πριν ακούσουμε το κουδούνι να χτυπάει – ήδη σε κάποιες χώρες βαράνε καμπάνες και όχι απλά κουδούνια, υπάρχει ίσως ένα τρόπος να επιβραδύνουμε την κατάσταση.

Η αποφυγή μιας πτήσης λοιπόν, φαίνεται να είναι περισσότερο βοηθητική και βιώσιμη, απ’ το να τρώμε λιγότερο κρέας, να χρησιμοποιούμε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, να παίρνουμε το ποδήλατο αντί για το αμάξι, να χρησιμοποιούμε χάρτινο ανακυκλώσιμο καλαμάκι αντί πλαστικού. Το να ζούμε βιώσιμα με οικολογικές πρακτικές, αλλά ταυτόχρονα να ανεβαίνουμε σε αεροπλάνα, είναι αδύνατο και αναιρεί κάθε «πράσινη» προσπάθεια μας.

Η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, είναι πλέον ξεκάθαρα ζωτικής σημασίας για την αποφυγή της κατάρρευσης του κλίματος στον πλανήτη μας. Και για να καταλάβουμε το μέγεθος της καταστροφής που οφείλεται στις αεροπορικές πτήσεις, αρκεί το εξής παράδειγμα: μελέτες δείχνουν πως μια πτήση (και με επιστροφή) απ’ το Λονδίνο προς τη Μόσχα, είναι αρκετή για να «καταναλώσουμε» το 1/5 απ’ τον ατομικό «προϋπολογισμό» που μας αναλογεί για εκπομπές άνθρακα μέσα σε ένα έτος. Αν αποφύγουμε αυτό το 1/5, αυτή την πτήση, μέχρι το 2030, τότε υπάρχει η πιθανότητα να αποφύγουμε την περαιτέρω υπερθέρμανση του πλανήτη. Κάνοντας το ίδιο ταξίδι με τρένο, θα χρησιμοποιούσαμε περίπου το 1/50 του ετήσιου ατομικού «προϋπολογισμού» μας.

Η βιομηχανία του τουρισμού, οι εταιρείες κατασκευής των αεροπλάνων, τα Μέσα, οι διαφημίσεις ανέκαθεν παρουσίαζαν τα αεροπορικά ταξίδια ως την «απόλυτη» ταξιδιωτική εμπειρία και ανθρώπινη επιθυμία. Ωστόσο, αυτό δεν είναι κάτι παραπάνω από μια άκρως επιτυχημένη στρατηγική μάρκετινγκ. Όπως όταν μας πλασάρανε τον χυμό πορτοκάλι.

Στην Σουηδία, απ’ το 2016, η αποφυγή πτήσεων έχει βρει αρκετούς υποστηρικτές και όλα ξεκίνησαν από εκεί. To “Flygskam” δεν είναι κάποιο κομοδίνο της IKEA, αλλά η Σουηδική ονομασία του κινήματος, που στα αγγλικά μεταφράζεται ως “Flight same” [σ.σ. όπου same ίσον ντροπή]. Η επιρροή που άσκησε μέσω περιβαλλοντικών οργανώσεων ήταν καταλυτική, προκειμένου να δημιουργηθεί μια Ευρωπαϊκή τάση προς αυτή την κατεύθυνση.

Διασημότητες, κάποιοι δημοσιογράφοι, ακτιβιστές και ακαδημαϊκοί, άρχισαν να συζητούν δημόσια για τις επιπτώσεις που έχουν στο περιβάλλον οι αεροπορικές πτήσεις. Μια απ’ τις πρώτες ανοιχτές τοποθετήσεις, είχε έρθει απ’ την Malena Ernman, διάσημη τραγουδίστρια όπερας και μητέρα της Greta Thunberg.

Έτσι, παρουσιάστηκαν και τα πρώτα άρθρα τα οποία συζητούσαν την ιδέα της ανάληψης «ατομικής ευθύνης» (που δεν την εφηύρε ο τωρινός Πρωθυπουργός μας) για το κλιματικό κόστος των πτήσεων. Σταδιακά, οι αερομεταφορές φάνηκαν να μην είναι τόσο κοινωνικά αποδεκτές. Τα Μέσα ξεκίνησαν να καλύπτουν αυτή την κοινωνική αλλαγή, η οποία αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη παγκόσμια ανησυχία για την σημασία μιας άμεσης αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης.

Το ”flight same” κίνημα δεν αφορά μόνο την αποφυγή των πτήσεων, αλλά έχει επίσης να κάνει και με τις εμπειρίες που προσφέρουν άλλοι τρόποι ταξιδιών, πιο «αργοί». Ταυτόχρονα, οι οργανώσεις γύρω απ’ το κίνημα, τονίζουν πως ενώ η «ντροπή» [σ.σ. same] είναι ένας πολύ αρνητικός όρος, ο σκοπός είναι θετικός. Δεν πρόκειται να κατηγορηθεί κάποιος και να ζήσει στιγμές σαν αυτές της Cersei Lannister στο Game Of Thrones, στο διάσημο “Walk of shame” στο Κings Landing, αλλά στοχεύουν στην αλλαγή των ταξιδιωτικών μας συνηθειών.

Η αυξανόμενη «αντίσταση» στις αερομεταφορές, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο τουλάχιστον, έχει αναζωογονήσει τα ταξίδια με τρένο. Το να είμαστε πιο επιλεκτικοί στα αεροπορικά μας ταξίδια ή να τα αποφεύγουμε τελείως, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε. Η μετάβαση απ’ την μία χώρα στην άλλη, εντός Ευρώπης, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις εφικτή και ιδιαίτερα μαγευτική σαν εμπειρία. Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις, το αεροπλάνο δεν είναι η φθηνότερη επιλογή, ούτε η ταχύτερη. Οι ταχύτητες των σύγχρονων τρένων φτάνουν σε υψηλά επίπεδα και έχει αποδειχθεί ότι αυτές οι σιδηροδρομικές γραμμές μπορούν να μειώσουν τις αεροπορικές μεταφορές, έως και 80%, στις ίδιες διαδρομές.

Ο Roger Tyers, κοινωνιολόγος που ασχολείται με το περιβάλλον, έκανε ένα ταξίδι χωρίς πτήσεις στην Κίνα, το οποίο του πήρε δύο εβδομάδες με το τρένο. Ο ενθουσιασμός του είναι ενδεικτικός των συναισθημάτων που δημιουργεί ένα τέτοιο ταξίδι. «Ήταν ένα συναρπαστικό ταξίδι. Είδα απίστευτα πράγματα, που απλά δεν θα τα έβλεπα μπαίνοντας σε ένα αεροπλάνο». Τόνισε επίσης πως υπήρξαν και άλλα πλεονεκτήματα, όπως η ψηφιακή αποτοξίνωση (που βέβαια δεν σε εμποδίζει κανείς απ’ το να είσαι όλη μέρα στο Instagram και να χαζεύεις όσο είσαι στο τρένο), το διάβασμα, η γνωριμία με άλλους ανθρώπους συνταξιδιώτες και η απώλεια jetlag. «Εκτίμησα επίσης το μέγεθος του πλανήτης μας και το πόσο διαφορετικός είναι σε κάθε γωνιά του», συμπλήρωσε για την εμπειρία του.

Στην Σουηδία, από εκεί που ξεκίνησαν όλα, το “flight same” έχει πλέον μετρήσιμο αντίκτυπο στις συνήθειες των πολιτών της χώρας. Η Swedavia AB που είναι ο φορέας εκμετάλλευσης των αεροδρομίων, ανέφερε μείωση του αριθμού των επιβατών το 2019 και αναφέρει πως η πτώση κατά 3% του 2018 για τις πτήσεις εσωτερικού προήλθε απ’ την συζήτηση γύρω απ’ την επίδραση τους στην κλιματική κρίση. Η WWF αναφέρει πως το 2018, το 23% των Σουηδών μείωσε συνολικά τα αεροπορικά ταξίδια του.

Η Alice Larkin, επιστήμονας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, υποστηρίζει πως και οι εταιρείες θα πρέπει να αλλάξουν σχετικά με τον τρόπο που επιδιώκουν οι υπάλληλοί τους να χρησιμοποιήσουν αεροπλάνο. «Μπορώ να φανταστώ έναν κόσμο 20 χρόνια μετά, όπου θα γελάμε με το γεγονός ότι πετούσαμε στην άλλη άκρη του κόσμου για να παραστούμε σε ένα μίτινγκ», σχολίασε.

Όπως ανέφερα και παραπάνω, δεν είναι μόνο η Σουηδία που «αλλάζει», και το κίνημα έχει κερδίσει κόσμο από διάφορες χώρες της Ευρώπης. Το Ηνωμένο Βασίλειο το 2020 έτρεξε την εκστρατεία “Flight Free”, και ακολούθησαν πρωτοβουλίες σε Βέλγιο, Γαλλία και Καναδά. Φέτος, η Γερμανία προχώρησε στην έκδοση ενός μηνιαίου εισιτηρίου με κόστος 9 ευρώ, το οποίο επέτρεπε τις μετακινήσεις σε όλη την επικράτειά της με τρένα, μετρό, τραμ και λεωφορεία. Αυτό διήρκησε Ιούνιο μέχρι Αύγουστο και είχε ως στόχο να συμβάλει στον κρατικό πληθωρισμό της χώρας, εν μέσω των αυξήσεων στις τιμές ενέργειας και των καυσίμων. Το «πείραμα» αποδείχθηκε πετυχημένο. Το εισιτήριο των 9 ευρώ, απέτρεψε την εκπομπή 1,8 εκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, επειδή ο κόσμος επέλεξε να ταξιδέψει για παράδειγμα με τρένο αντί για αυτοκίνητο.

Σε αρκετά μέρη του κόσμου, οι σιδηροδρομικές συνδέσεις/διαδρομές και οι ακτοπλοϊκές γραμμές, βρισκόντουσαν σε καλύτερα κατάσταση απ’ ότι τα τελευταία χρόνια. Οι πτήσεις και τα αεροδρόμια έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στο να αναπτυχθούν πεσμένες οικονομίες και να αναγεννηθούν κράτη. Ο κόσμος πείστηκε – και σε κάποιες περιπτώσεις, ok, το χρειαζόταν – πως πρέπει να ταξιδεύει γρήγορα. Όταν άλλωστε η καθημερινότητα σου είναι ένας αγώνας σπριντ, πως το ταξίδι σου να είναι σε ρυθμούς βάδην;

Αυτό όμως φαίνεται να αλλάζει σιγά σιγά. Και η πάλι, η «απάντηση» έρχεται μέσω Σουηδίας με το “Tagskryt”, το οποίο «όχι», δεν είναι κάποιο χαλάκι των Jysk, αλλά μεταφράζεται στα αγγλικά ως “train bragging”. Σε μια ελεύθερη εννοιολογική προσέγγιση, μπορούμε να πούμε πως πρόκειται για το αίσθημα υπερηφάνειας που μπορεί να νιώσει κάποιος χρησιμοποιώντας το τρένο αντί αεροπλάνου και έτσι δεν επιβάρυνε το περιβάλλον.

Και όντως, το “train bragging” φαίνεται να είναι αποτελεσματικό, αφού οι μεταμεσονύχτιες διαδρομές με τρένο βιώνουν μια αναγέννηση και όλο και περισσότερες πρωτοβουλίες ξεπηδούν, οι οποίες απαιτούν έναν βιώσιμο τρόπο ταξιδιού.

Και επειδή πάντα με το τέλος του καλοκαιριού, φανταζόμαστε το επόμενο ταξίδι μας, μήπως αυτή την φορά να φορέσουμε το backpack μας και να ανέβουμε σ’ ένα βαγόνι;