To 2019, o Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) παρείχε διευκρινήσεις σχετικά με το burnout, την «επαγγελματική εξουθένωση», κατατάσσοντάς το ως «σύνδρομο» που προέρχεται από εργασιακούς χώρους και προκαλείται από «χρόνιο εργασιακό στρες που δεν έχει αντιμετωπιστεί με επιτυχία».

Ο ΠΟΥ στο πλαίσιο της ενημέρωσης σχετικά με το σύνδρομο που χαρακτηρίζει απόλυτα την εποχή που ζούμε, είχε αναφέρει πως για το burnout υπάρχουν και ευθύνες από εξωγενείς παράγοντες, κυρίως, όμως, προέρχονται από δυσλειτουργίες στους χώρους εργασίας.

Ανάλυσέ το

Η ιστορία του burnout

Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά την δεκαετία του 1970, από τον Αμερικανό ψυχολόγο Herbert Freudenberger. Τότε είχε χρησιμοποιήσει τον όρο για να περιγράψει τους ανθρώπους που δουλεύουν στον χώρο της ιατρικής, γιατρούς και νοσηλευτές/νοσηλεύτριες, οι οποίοι ένιωθαν «καμένοι» από το βάρος και τον φόρτο εργασίας που είχαν επωμιστεί. Αργότερα, ο όρος εξελίχθηκε και συμπεριέλαβε κάθε εργαζόμενο σε οποιονδήποτε τομέα που βιώνει εξάντληση και αδυναμία να ανταπεξέλθει στα καθημερινά του καθήκοντα.

Η πανδημία

Η πανδημία Covid-19 μεγέθυνε το πρόβλημα του burnout, ιδίως στους εργαζόμενους της υγειονομικής περίθαλψης. Το 2021, η Indeed, μία πλατφόρμα εύρεσης εργασίας, είχε διεξάγει σχετικά έρευνα σε 1.500 εργαζόμενους σε διάφορους κλάδους και είχε διαπιστώσει ότι η επαγγελματική εξουθένωση είχε αυξηθεί κατά 10% -πριν την πανδημία το ποσοστό ήταν στο 43%.

Τα συμπτώματα

Όπως είχαμε αναφέρει και σε παλαιότερο άρθρο μας, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα συμπτώματα ενός burnout είναι πολύ συγκεκριμένα. Τόσο ευδιάκριτα, που με μια επιφανειακή και πρόχειρη ενδοσκόπηση, μπορούμε εύκολα να τα διακρίνουμε και μόνοι μας:

• έντονη σωματική κούραση
• κακός ύπνος
• αρνητική/κυνική προσέγγιση στα πράγματα
• αμφιβολία για τον εαυτό μας
• αναβλητικότητα
• εκνευρισμός σε μικρές μεταβολές ή νέες συνθήκες
• έλλειψη ιδεών
• απουσία νοήματος

Αναζητώντας διέξοδο από την επαγγελματική εξουθένωση

Κατάθλιψη εναντίον burnout

Η επαγγελματική εξουθένωση είναι μια κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και η κατάθλιψη μπορεί να κάνει πιο δύσκολο για κάποιον να ανακάμψει από την επαγγελματική εξουθένωση. Όμως, τo burnout επικεντρώνεται πάντα στην εργασία και οι άνθρωποι συνήθως αισθάνονται καλύτερα όταν καταφέρουν να ξεφύγουν από αυτήν, κάτι που δεν ισχύει συνήθως για τα άτομα με κατάθλιψη, τα οποία μπορεί να εξακολουθούν να έχουν έντονα συναισθήματα για τα πράγματα που προκάλεσαν την κατάθλιψή τους.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως η αυτοφροντίδα δεν είναι η διαδικασία που θα μας βοηθήσει να ξεφύγουμε. Η εξουθένωση προκαλείται από συσσώρευση στρες και δεν μπορεί να εξαλειφθεί μέσω της άσκησης ή των υγιεινών διατροφικών συνηθειών. Ο μόνος τρόπος για να ξεπεράσουμε το burnout είναι να κάνουμε  αλλαγές στην επαγγελματική μας ζωή, επομένως είναι σημαντικό να προσδιορίσουμε ποιες καταστάσεις πρέπει να αναθεωρηθούν πριν κάνουμε το επόμενο επαγγελματικό μας βήμα, αναζητώντας έναν νέο εργασιακό χώρο.

Τα σημάδια που πρέπει να αποφύγουμε

Ψάχνοντας για μία νέα δουλειά, όταν αυτό που θες να αποφύγεις είναι ένα νέο burnout, οφείλεις να αναγνωρίσεις από νωρίς τα σημάδια που «φωνάζουν» να μείνεις μακριά από αυτή την θέση ή αυτή την εταιρεία. Σίγουρα είναι αρκετά δύσκολο να έχεις μία ολοκληρωμένη εικόνα μέσω μιας αγγελίας, ωστόσο όταν η επαγγελματική εξουθένωση κυριαρχεί σε έναν επαγγελματικό χώρο, πιστέψτε με, αυτή φαίνεται από χιλιόμετρα μακριά και μπορούμε να την αναγνωρίσουμε σε πολύ μικρές φράσεις και λέξεις «κλειδιά» οι οποίες έχουν επιλεγεί εύστοχα από την εταιρεία για να δημιουργήσουν το προφίλ του εργαζόμενου που αναζητούν.

Παρακάτω, μερικές από αυτές που θα μας δίνουν απευθείας μια πρώτη πικρή γεύση από ενδεχόμενο burnount:

Κουλτούρα υψηλών επιδόσεων: Η επίτευξη (υψηλών) στόχων σε σύντομο χρονικό διάστημα συνήθως δημιουργεί έντονο στρες και σπάνια υπάρχει υποστηρικτικό περιβάλλον εντός της εταιρείας -τουλάχιστον σε επίπεδο ουσιαστικής υποστήριξης, είτε ψυχολογικής είτε μέσω λεπτομερής εκπαίδευσης για να δοθούν όλα τα εργαλεία που θα βοηθήσουν στην επίτευξή τους. Αν και πάντα υπάρχουν άνθρωποι που καταφέρνουν να ανταπεξέρχονται σε τέτοιες συνθήκες, αυτό δεν σημαίνει πως αυτή η θέση ή αυτή η εταιρεία είναι κατάλληλη για όλους.

Ικανότητα διαχείρισης άγχους ή εργασίας υπό πίεση: Οποιοσδήποτε εργοδότης που αναφέρει τη λέξη «άγχος» σε αγγελία είναι πιθανώς κάποιος που πρέπει να αποφύγετε, ειδικά αν η διατύπωση της πρότασης είναι: «πρέπει να είστε σε θέση να χειριστείτε και να εργαστείτε σε αγχωτικό περιβάλλον». Αυτό υποδηλώνει αυτόματα ότι η εταιρεία γνωρίζει ήδη ότι οι υπάλληλοί της «καίγονται» ή έχουν ήδη «καεί», και αντί να αναθεωρήσει τον τρόπο λειτουργίας της και να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στον εργασιακό χώρο -τον ελέφαντα στο δωμάτιο- κατηγορεί ευθέως τους εργαζόμενους. Στην εποχή που ζούμε, όπου οι εταιρείες έχουν άπειρα ψηφιακά εργαλεία για να κάνουν την ρουτίνα τους καλύτερη και με τόση γνώση που υπάρχει από ειδικούς επάνω σε θέματα αποφυγής επαγγελματικού στρες και διαχείρισης ομάδων/κρίσεων, το να επιλέγει μια εταιρεία να συνεχίζει να λειτουργεί με όρους όπως «άγχος» και «πίεση», είναι σίγουρα τοξική για τους εργαζόμενούς της.

Αναζητούν έναν «ροκ σταρ», έναν «μαχητή»: Εκτός και αν αυτή η αγγελία δεν αφορά κάποια μπάντα που ζητά κιθαρίστα ή ντράμερ -συγγνώμη από τους μπασίστες-, καλό θα είναι να την αποφύγετε. Άλλωστε οι ροκ σταρ δεν φημίζονται για την ικανότητά τους να ανταπεξέλθουν σε πολύωρα meeting ή τρίμηνους προγραμματισμούς. Οι εργοδότες που χρησιμοποιούν τέτοιες ορολογίες δεν είναι ξεκάθαροι για τα προσόντα που αναζητούν και, μάλλον, θέλουν κάποιον «να τραβήξει κουπί» όπως ο Ben Hur στην κλασική ταινία, άρα να τον εκμεταλλευτούν.

Περιβάλλον «οικογένειας»: Σίγουρα μιλάμε για έναν επαγγελματικό χώρο όπου δεν υπάρχουν τα κατάλληλα όρια, αυτά που θα αποφέρουν ένα ισορροπημένο work life balance [σ.σ. όταν οι εργασιακές απαιτήσεις είναι ισορροπημένες και το άτομο μπορεί να δίνει εξίσου προτεραιότητα στην δουλειά του αλλά και στην προσωπική του ζωή, χωρίς ο χώρος εργασίας να καπελώνει τις ανθρώπινες ανάγκες του]. Η οικογένειά μας δεν μας πληρώνει για να εμφανιζόμαστε στο σπίτι, αλλά εμπνέει ένα διαφορετικό είδος αφοσίωσης και δέσμευσης, κάτι που δεν είναι λογικό και φυσιολογικό να περιμένει ένας εργοδότης από τους εργαζόμενούς του.

Μισθός (;): Η Leah Tillyer, σύμβουλος καριέρας, είχε δηλώσει στο Yahoo News πως «Αν δεν υπάρχει αναφορά μισθού, μπορεί να σημαίνει ότι δεν υπάρχει μια δίκαιη κουλτούρα γύρω από τις αμοιβές».

Τηλεργασία, ένα θολό τοπίο: Αν πρόκειται για δουλειά γραφείου, όπου το WFH (Work From Home) απουσιάζει από την περιγραφή της θέσης, τότε το συγκεκριμένο εργασιακό περιβάλλον στερείται κλίματος εμπιστοσύνης και, ίσως, τεχνολογικής υποδομής -κάτι αδιανόητο για το 2023.

Αγγελία που υπάρχει καιρό: Αν αυτή η θέση υπάρχει ως ad (διαφήμιση) για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε υποδηλώνει πως η εταιρεία ζητάει πολλά περισσότερα από αυτά που προσφέρει, οπότε, εύλογα, κανείς δεν επιθυμεί να καλύψει την συγκεκριμένη θέση. Να θυμάστε πως δεν υπάρχει θέση που δεν μπορεί να καλυφθεί, αλλά υπάρχουν απαιτήσεις που είναι άπιαστες.

Η διαδικασία της συνέντευξης

Όπως και οι αγγελίες, έτσι και η διαδικασία της συνέντευξης μπορεί να αποκαλύψει αρκετά πράγματα για το κλίμα που επικρατεί σε μία εταιρεία, ακόμα και αν οι άνθρωποι του HR τους οποίους θα συναντήσετε θα προσπαθήσουν να τα κρατήσουν «μυστικά».

Αν σας μιλήσουν με αντιεπαγγελματικό ή αγενή τρόπο, είτε μέσω email είτε προφορικά, τότε μάλλον πρόκειται για ένα περιβάλλον που δεν θα θέλατε να εργαστείτε. Επίσης οι καθυστερήσεις και οι αναβολές προγραμματισμένης συνέντευξης υποδηλώνουν έλλειψη οργάνωσης και σεβασμού προς δυνητικούς υπαλλήλους.

Σε περίπτωση που προκύψει σύγχυση σχετικά με το τι ακριβώς περιλαμβάνει η θέση (απαιτήσεις-μισθό-ωράριο κλπ), τότε έχετε ακόμη ένα σημάδι για μία αποδιοργανωμένη εταιρεία -και η αποδιοργάνωση δημιουργεί «καμένους» υπαλλήλους. Σε αυτό προσθέστε και το επείγον κάλεσμα σε συνέντευξη χωρίς ξεκάθαρη αιτιολόγηση, καθώς, μάλλον, θα θέλουν να σας ρίξουν κατευθείαν «στα βαθιά» γιατί μάλλον «το καράβι βουλιάζει».

Ωστόσο, αν καταφέρετε να φτάσετε ως το σημείο της συνέντευξης, έχετε μια μοναδική ευκαιρία να διερευνήσετε διεξοδικά το εργασιακό περιβάλλον.

Να θυμάστε πως είναι πιο σημαντικό το προφίλ της εταιρείας να ταιριάζει σε εσάς και όχι εσείς σε εκείνους.

Παρατηρήστε λοιπόν την ατμόσφαιρα στον χώρο και, όχι, δεν εννοούμε αν αερίζεται επαρκώς. Υπάρχουν σκυθρωπά πρόσωπα; Βλέπετε θλιμμένους ανθρώπους γύρω σας; Ακούτε φωνές; Αν μπείτε σε έναν χώρο με τέτοιες συνθήκες, καλύτερα να αναθεωρήσετε πριν να είναι αργά.

Βέβαια, δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να «κουμπώσουν» αρμονικά σε όλες τις εταιρείες και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των θέσεών τους, οπότε μην το βιαστείτε να τρέξετε προς την έξοδο κινδύνου και μπείτε στην συνέντευξη διατηρώντας τον προβληματισμό σας γι’ αυτά που συναντήσατε με μία πρώτη ματιά. Μπορεί να ακούγεται κλισέ, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι, ενώ, ταυτόχρονα, θα βοηθήσει και τις δύο πλευρές: Όσο σας παίρνουν συνέντευξη, παίρνετε και εσείς από αυτούς.

Αν γίνει αναφορά σε ανάγκη για υπερωρίες, γενικά και αόριστα, προσπαθήστε με κομψό τρόπο να προσδιορίσετε το πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιούνται αυτές. Αντί να πείτε «Πληρώνονται οι υπερωρίες», προτιμήστε το διπλωματικό «Ποιο είναι το κανονικό ωράριο εργασίας και πόσο συχνά οι άνθρωποι της εταιρείας χρειάζεται να δουλέψουν το Σαββατοκύριακο;»

Όταν οι απαντήσεις των ανθρώπων που σας παίρνουν συνέντευξη είναι πολύ γενικές σε συγκεκριμένες ερωτήσεις σας, μην φοβηθείτε να επιμείνετε, με κάποια επιδεξιότητα φυσικά. Ένα πολύ βοηθητικό άρθρο του The Harvard Business Review, προέτρεπε τους υποψήφιους υπαλλήλους να αντιστρέψουν το κλασικό ερώτημα «Πώς διαχειρίζεστε μία κρίση ή ένας λάθος εντός της ομάδας;» σε «Μπορείτε να μου περιγράψετε πως χειρίζεστε τα λάθη των υπαλλήλων σας;», ενώ προτείνει να δώσουμε και χώρο ανάπτυξης στους υπεύθυνους της εταιρείας για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται το workload (φόρτος εργασίας).

Η τέλεια δουλειά

Υπάρχει άραγε; Μάλλον όχι. Κάθε εταιρεία έχει τα «σκοτεινά» της σημεία και κάθε θέση έχει κάποιες υψηλές απαιτήσεις. Το να βρισκόμαστε συνεχώς σε αναζήτηση της «τέλειας δουλειάς» είναι ανώφελο και θα καταλήξουμε σαν τον Δον Κιχώτη να κυνηγάμε ανεμόμυλους.

Όπως είχα πει και πριν λίγες μέρες σε μία φίλη, «Προσπάθησε να μην εξαντλήσεις τα όρια σου, ούτε να τα ξεχειλώσεις, απλά όσο μπορείς να τα επανεκτιμήσεις».