«Μπαίνετε σε ένα δωμάτιο, αλλά δεν θυμάστε τι πήγατε να πάρετε. Ή συναντάτε έναν παλιό γνωστό και δεν θυμάστε το όνομά του. Πολλοί βιώνουν τέτοια περιστατικά, αλλά στη μέση ηλικία μπορεί να αρχίσουν να φαίνονται πιο δυσοίωνα. Τα καλά νέα για τους έχοντες ασθενή μνήμη είναι πως όχι μόνο μπορούν να βελτιώσουν τη μνήμη τους με την εξάσκηση, αλλά φαίνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις το Αλτσχάιμερ ή η άνοια ενδεχομένως να μπορεί να προληφθεί».
Κάπως έτσι ξεκινάει το εκτενές δημοσίευμα της Guardian αναφορικά με την ανθρώπινη μνήμη, προσθέτοντας εμφατικά ότι υπάρχουν, σύμφωνα με τους ειδικούς, συγκεκριμένες νοητικές ασκήσεις αλλά και συνήθειες ύπνου και διατροφής που μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της μνήμης μας.
Συγγραφέας 20 βιβλίων για το μυαλό, ο δρ. Ρίτσαρντ Ρέστακ, πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Νευροψυχιατρικής Ένωσης, διαθέτει εμπειρία δεκαετιών στην καθοδήγηση ασθενών για την βελτίωση της μνήμη τους. Και στο τελευταίο του βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα, με τίτλο «The Complete Guide to Memory: The Science of Strengthening Your Mind» [«Ο πλήρης οδηγός για τη μνήμη: Η επιστήμη της ενδυνάμωσης του μυαλού»], σπουδαίος νευροεπιστήμονας ασχολείται με το πώς η ανθρώπινη μνήμη συνδέεται με τη δημιουργική σκέψη, τον αντίκτυπο της τεχνολογίας στη μνήμη, και τον ρόλο της μνήμης στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας.
«Το να βγαίνεις από ένα κατάστημα και να μη θυμάσαι πού έχεις παρκάρει, είναι απολύτως φυσιολογικό. Είναι πιθανό να μην ήσουν συγκεντρωμένος όταν πάρκαρες. Το να ξεχνάς γιατί μπήκες σε ένα δωμάτιο είναι πιθανότατα απλά ένα σημάδι ότι είσαι πολυάσχολος και σκέφτεσαι άλλα πράγματα», λέει ο Ρέστακ, συμπληρώνοντας ότι τα περισσότερα από αυτά τα λάθη απώλειας μνήμης είναι ότι «δεν δίνουμε την απαιτούμενη προσοχή σε αυτό που κάνουμε».
Υπάρχουν, ασφαλώς, και οι εξαιρέσεις που επειβεβαιώνουν τον κανόνα της μη-επαρκούς προσοχής, όπως, λόγου χάρη, αν ξεχάσαμε πού βάλαμε τα κλειδιά του αυτοκινήτου μας και τελικά τα βρήκαμε… μέσα στο ψυγείο.
«Αυτό συχνά είναι το πρώτο σημάδι για κάτι σοβαρό. Ανοίγεις το ψυγείο και βρίσκεις μέσα την εφημερίδα ή τα κλειδιά σου. Αυτό είναι κάτι παραπάνω από το να είσαι ξεχασιάρης», επισημαίνει ο Ρέστακ, τονίζοντας ότι «Τα κενά μνήμης είναι το πιο σύνηθες πράγμα που αναφέρουν οι περισσότεροι άνθρωποι άνω των 55 ετών στον γιατρό τους, παρότι πολλά από αυτά που περιγράφουν αποδεικνύεται ότι δεν είναι ανησυχητικά».
«Ο σκοπός του βιβλίου είναι να ξεπεράσουμε τα καθημερινά προβλήματα της μνήμης», δηλώνει ευθαρσώς ο νευροεπιστήμονας, δίνοντάς μας συγκεκριμένες συμβουλές ως προς αυτή την κατεύθυνση.
«Υπάρχουν πολλές ασκήσεις μνήμης που μπορείτε να ενσωματώσετε στην καθημερινή σας ζωή», προτείνει ο ίδιος, λέγοντας ας πούμε ένα παράδειγμα: να γράψετε μια λίστα με τα ψώνια του σούπερ μάρκετ και να την απομνημονεύσετε. Και όταν πάτε στο σούπερμάρκετ, να μην βγάλετε τη λίστα από την τσέπη σας, αλλά μα αγοράσετε τα πάντα ακολουθώντας τη μνήμη σας. «Προσπαθήστε να βλέπετε τα αντικείμενα στο μυαλό σας. Συμβουλευτείτε τη λίστα μόνο στο τέλος, αν χρειαστεί», λέει ο γιατρός.
Εννοείται ότι παιχνίδια όπως το μπριτζ και το σκάκι είναι εξαιρετικά βοηθητικά ως προς την ενδυνάμωση της μνήμης, αλλά τι γίνεται αν έχετε ασθενή μνήμη και δεν γνωρίζετε να παίζετε κανέναν από τα δυο προαναφερθέντα παιχνίδια; Μπορείτε, αντ’ αυτών, όπως λέει ο Ρέστακ, να παίξετε το αγαπημένο του παιχνίδι μνήμης, τις λεγόμενες «20 ερωτήσεις», στο οποίο μια ομάδα σκέφτεται ένα πρόσωπο, ένα μέρος ή ένα αντικείμενο και το άλλο άτομο, ο ερωτών, κάνει 20 ερωτήσεις στις οποίες μπορεί να λάβει μόνο απαντήσες «ναι» ή «όχι». Επειδή για να να βρει τη λύση, ο ερωτών πρέπει να κρατήσει στη μνήμη του όλες τις προηγούμενες απαντήσεις, προκειμένου να μαντέψει τη σωστή απάντηση.
Το βιβλίο του νευροεπιστήμονα περιλαμβάνει και κάποιες γενικότερες συμβουλές για τον τρόπο ζωής, όπως π.χ. συμβουλεύει τους ασθενείς του να σταματήσουν να πίνουν αλκοόλ μέχρι τα 70, το αργότερο και αυτό γιατί πάνω από τα 65 χρόνια έχεις λιγότερους νευρώνες στον εγκέφαλο σε σύγκριση με τις νεότερες ηλικίες.
Επίσης συμβουλεύει τους πάντες να καταφύγουν στην λύση ενός σύντομου απογευματινού ύπνου, ενός λεγόμενου powernap, καθώς βοηθά στην ανανεωτική λειτουργία του εγκεφάλου. «Πρέπει να έχεις ένα συγκεκριμένο επίπεδο όρασης για να διαβάζεις άνετα και αν αυτό δεν ισχύει, θα διαβάζεις λιγότερο. Κατά συνέπεια, θα μαθαίνεις λιγότερα και θα είσαι ένας άνθρωπος με μικρότερο ενδιαφέρον για τους άλλους. Όλα αυτά στην πραγματικότητα καταλήγουν στην κοινωνικοποίηση, που είναι το πιο σημαντικό για να κρατήσεις μακριά το Αλτσχάιμερ και την άνοια και να διατηρήσεις τη μνήμη σου», εξηγεί.
Αυτό σημαίνει ότι «ακονίζοντας» με παρόμοια τρικ και παιχνίδια τη μνήμη μπορείς να αποτρέψεις την έλευση του Αλτσχάιμερ; «Κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι κάποιος δεν θα προσβληθεί από άνοια. Αλλά το συγκρίνω με την οδήγηση: π.χ. δεν μπορείς να έχεις εγγυήσεις ότι δεν θα εμπλακείς σε ατύχημα, αλλά αν φοράς ζώνη και οδηγάς με χαηλή ταχύτητα, τότε μπορείς να μειώσεις τις πιθανότητες να τρακάρεις», επισημαίνει εμφατικά ο ίδιος.
Το βασικό, κατά τον Ρέστακ, είναι όλοι μας να καταλάβουμε αν συντρέχει όντως κάποιος λόγος ανησυχίας. «Αμέτρητοι άνθρωποι στον πλανήτη αναρωτιούνται πώς μπορούν να βελτιώσουν τη μνήμη τους. Αλλά δεν είναι όλα τα κενά μνήμης προβληματικά. Για παράδειγμα, το να μη θυμάστε πού έχετε παρκάρει το αυτοκίνητό σας σε ένα γεμάτο χώρο είναι αρκετά φυσιολογικό. Το να ξεχνάτε, ωστόσο, πώς φτάσατε στο πάρκινγκ εξ αρχής, υποδηλώνει πιθανά προβλήματα μνήμης», καταλήγει με νόημα ο αμερικανός νευροεπιστήμονας.