Αρχικά, οι γονείς μας είχαν προβληματιστεί με τη μαζική απήχηση που είχαν οι οικιακές κονσόλες βιντεοπαιχνιδιών, όπως το Playstation και, για τους ποιο μυημένους, το Sega Saturn. Μετά, αυτό έγινε μια κανονικότητα. Στη συνέχεια, ήρθαν τα κινητά, που δεν ανησύχησαν τόσο τους γονείς, αν εξαιρέσει κανείς τους φουσκωμένους λογαριασμούς κινητής τηλεφωνίας από τα ατελείωτα SMS και τις κλήσεις -τότε, για να αποφεύγονται οι χρεώσεις, ανακαλύψαμε τις αναπάντητες που λειτούργησαν ως ειδοποίηση στον άλλον χωρίς χρέωση. Χρειάστηκε να έρθουν τα smartphone στη ζωή μας, ως συνέχεια της ανοδικής και ταχύτατης τεχνολογικής εξέλιξης, για να αγγίξει ταβάνι ο προβληματισμός.

Όπως είχα γράψει και σε ένα κείμενο στο Olafaq, σχετικά με το χάσμα μεταξύ μεγάλων – μικρών στη ψηφιακή ζωή, όταν η κόρη μου ξεκίνησε να αποκτάει επαφή με την τεχνολογία και τις οθόνες, μπροστά από τα μάτια μου περνούσαν σε bold γραμματοσειρά τίτλοι άρθρων με κεφαλαία: «ΤΑ ΚΙΝΗΤΑ ΒΛΑΠΤΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ».

Νομίζω πως, λίγο ή πολύ, αυτό πλέον το έχουμε ξεπεράσει. Γνωρίζουμε και αναγνωρίζουμε τα οφέλη που μπορεί να έχει η χρήση ενός smartphone ή ενός tablet και πώς μπορεί αυτό να λειτουργήσει εκπαιδευτικά για τα παιδιά –αν, φυσικά, είμαστε δίπλα τους σε αυτό το ταξίδι και όχι απέναντί τους. Εννοείται πως συνέβαλε και η πανδημία σε αυτό με την απαραίτητη τηλεκπαίδευση, καθώς εκείνη την περίοδο οποιαδήποτε προστατευτική γονική φούσκα προς τα παιδιά, έσκασε στα πρόσωπά μας όπως μια τσιχλόφουσκα.

Και εκεί που, ως ανθρωπότητα, θεωρήσαμε πως όλα τα έχουμε ζήσει και το επόμενο βήμα κάποιας τεχνολογικής επανάστασης θα έρθει σε 5-10 χρόνια, πέρσι το δημοφιλές chatbot της OpenAI, το ChatGPT, κυκλοφόρησε ελεύθερο και διαθέσιμο για όλους -όπως οφείλει, άλλωστε, καθετί ριζοσπαστικό.

Έτσι, η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) βγήκε από το χροντούλαπο της ιστορίας, από βιβλία επιστημονικής φαντασίας και επιστημονικές μελέτες και κατέληξε να μας απασχολεί σε έντονο βαθμό, κοντράροντας στα ίσα την κλιματική αλλαγή.

Παιδιά, δάσκαλοι, γονείς, καλλιτέχνες και επαγγελματίες σε διάφορους κλάδους ξεκίνησαν να πειραματίζονται με την ΤΝ. Ένας νέος κόσμος άρχισε να διαμορφώνεται και όπως ήταν αναμενόμενο (και λογικό) προέκυψαν ανησυχίες όταν το ChatGPT χρησιμοποιήθηκε από μαθητές και φοιτητές για ολοκλήρωση εργασιών.

Σε μια σπασμωδική αντίδραση, ορισμένα σχολεία, όπως τα δημόσια σχολεία της Νέας Υόρκης, απαγόρευσαν την ΤΝ -για να ακυρώσουν την απαγόρευση μήνες αργότερα. Τώρα που πολλοί ενήλικες έχουν ασχοληθεί με την τεχνολογία, τα σχολεία σε κάποιες χώρες του εξωτερικού έχουν αρχίσει να διερευνούν τρόπους χρήσης συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης για να διδάξουν στα παιδιά το πώς θα χρησιμοποιήσουν τα chatbot με κριτική σκέψη.

Βέβαια, τα παιδιά στην καθημερινότητά τους δεν έρχονται σε επαφή, άμεση ή έμμεση, με την ΤΝ μόνο μέσω των chatbot. Η τεχνητή νοημοσύνη βρίσκεται ολοένα και περισσότερο παντού γύρω μας. Μας προτύνει σειρές στο Netflix, βοηθά την Alexa της Amazon να απαντά στις ερωτήσεις μας, τροφοδοτεί τα αγαπημένα μας φίλτρα στο Snapchat κ.α.

Αν και ορισμένοι μαθητές θα δείξουν αναπόφευκτα περισσότερο ενδιαφέρον για την ΤΝ από άλλους, η κατανόηση των βασικών αρχών του τρόπου λειτουργίας αυτών των συστημάτων γίνεται μια βασική μορφή τεχνολογικού γραμματισμού. «Κάτι που πρέπει να γνωρίζουν όλοι όσοι τελειώνουν το λύκειο», λέει η Regina Barzilay, καθηγήτρια στο MIT και επικεφαλής καθηγήτρια για την ΤΝ στην Κλινική Jameel του MIT.

Τα παιδιά θα πρέπει «να ενθαρρύνονται να είναι “περίεργα”» για τα συστήματα που παίζουν όλο και πιο κυρίαρχο ρόλο στη ζωή μας, λέει.

«Προχωρώντας προς τα εμπρός, θα μπορούσε να δημιουργήσει τεράστιες ανισότητες αν μόνο οι άνθρωποι που πηγαίνουν στο πανεπιστήμιο και σπουδάζουν επιστήμη των δεδομένων και πληροφορική καταλαβαίνουν πώς λειτουργούν», προσθέτει.

Με αφορμή λοιπόν την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, ακολουθούν οι έξι βασικές συμβουλές του MIT Technology Review για το πώς μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά μας για την Τεχνητή Νοημοσύνη και με ποιους τρόπους θα τα εκπαιδεύσουμε.

Μην ξεχνάτε: Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι φίλος μας

Τα chatbots έχουν πρωτίστως κατασκευαστεί για να συνομιλούν. Ο φιλικός τόνος που υιοθετεί το ChatGPT όταν απαντά σε ερωτήσεις μπορεί να κάνει τους μαθητές να ξεχάσουν εύκολα ότι αλληλεπιδρούν με ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό θα μπορούσε να κάνει τους ανθρώπους πιο πιθανό να πιστέψουν αυτά που λένε τα chatbots, αντί να αντιμετωπίζουν τις προτάσεις τους με σκεπτικισμό -δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν παρουσιάσει λάθος στοιχεία μετά από ερωτήσεις χρηστών.

Ενώ τα chatbots έχουν “εκπαιδευτεί” πολύ καλά στο να ακούγονται σαν άνθρωποι με ηρεμία και συμπάθεια προς την άλλη πλευρά, μιμούνται απλώς την ανθρώπινη ομιλία από δεδομένα που έχουν απορροφήσει από το διαδίκτυο, όπως λέει η Helen Crompton, καθηγήτρια στο Old Dominion University που ειδικεύεται στην ψηφιακή καινοτομία στην εκπαίδευση.

«Πρέπει να υπενθυμίσουμε στα παιδιά να μην δίνουν σε συστήματα όπως το ChatGPT ευαίσθητες προσωπικές πληροφορίες, επειδή όλα αυτά μπαίνουν σε μια μεγάλη βάση δεδομένων», λέει. Από τη στιγμή που τα στοιχεία σας βρίσκονται στη βάση δεδομένων, καθίσταται σχεδόν αδύνατο να αφαιρεθούν. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να βγάλουν οι εταιρείες τεχνολογίας περισσότερα χρήματα χωρίς τη συγκατάθεσή σας, ή θα μπορούσαν ακόμη και να εξαχθούν από χάκερ.

Τα μοντέλα ΤΝ δεν αντικαθιστούν τις μηχανές αναζήτησης

Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLM) είναι τόσο καλά όσο τα δεδομένα στα οποία έχουν εκπαιδευτεί. Αυτό σημαίνει ότι ενώ τα chatbots είναι ικανά να απαντούν με αυτοπεποίθηση σε ερωτήσεις, δεν θα είναι όλες οι πληροφορίες που προσφέρουν σωστές ή αξιόπιστες. Τα γλωσσικά μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης είναι γνωστό ότι παρουσιάζουν ψεύδη ως γεγονότα. Και ανάλογα με το πού συλλέχθηκαν αυτά τα δεδομένα, μπορεί να διαιωνίζουν προκαταλήψεις και δυνητικά επιβλαβή στερεότυπα.

Οι μαθητές λοιπόν θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τις απαντήσεις των chatbots όπως αντιμετωπίζουν κάθε είδους πληροφορία που συναντούν στο διαδίκτυο: με κριτική σκέψη.

«Αυτά τα εργαλεία δεν είναι αντιπροσωπευτικά για όλους -αυτό που μας λένε βασίζεται σε αυτό στο οποίο έχουν εκπαιδευτεί. Δεν υπάρχουν τα πάντα στο διαδίκτυο, οπότε δεν αντικατοπτρίζονται όλα», λέει ο Victor Lee, αναπληρωτής καθηγητής στο Stanford Graduate School of Education, ο οποίος έχει δημιουργήσει δωρεάν πόρους τεχνητής νοημοσύνης για τα προγράμματα σπουδών των λυκείων. «Οι μαθητές θα πρέπει να κάνουν μια παύση και να προβληματιστούν πριν κάνουν κλικ, μοιραστούν ή αναδημοσιεύσουν μια πληροφορία και να είναι πιο κριτικοί σε αυτά που βλέπουν και πιστεύουν, επειδή πολλά από αυτά μπορεί να είναι ψευδή».

Παρόλο που μπορεί να είναι δελεαστικό να βασιστεί κανείς σε chatbot για να απαντήσει σε διάφορα ερωτήματα, δεν είναι υποκατάστατο της Google ή άλλων μηχανών αναζήτησης, λέει ο David Smith, καθηγητής εκπαίδευσης στις βιοεπιστήμες στο Πανεπιστήμιο Sheffield Hallam στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο οποίος προετοιμάζεται για να βοηθήσει τους φοιτητές του να μυηθούν στις χρήσεις της τεχνητής νοημοσύνης. Οι μαθητές δεν πρέπει να δέχονται όλα όσα λένε τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα ως αδιαμφισβήτητα γεγονότα, λέει, προσθέτοντας: «Όποια απάντηση και αν σας δώσει, θα πρέπει να την ελέγξετε».

Ίσως, καθηγητές και δάσκαλοι, σας κατηγορήσουν ότι χρησιμοποιήσατε ΤΝ ενώ δεν το κάνατε

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τους καθηγητές και τους δασκάλους, τώρα που η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη έχει φτάσει στις μάζες, είναι να καταλάβουν πότε οι μαθητές έχουν χρησιμοποιήσει τεχνητή νοημοσύνη για να γράψουν τις εργασίες τους. Ενώ πολλές εταιρείες έχουν λανσάρει προϊόντα που υπόσχονται να ανιχνεύσουν αν το κείμενο έχει γραφτεί από άνθρωπο ή μηχανή, το πρόβλημα είναι ότι τα εργαλεία ανίχνευσης κειμένου ΤΝ είναι αρκετά αναξιόπιστα και είναι πολύ εύκολο να τα ξεγελάσουμε. Και έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις που οι καθηγητές υπέθεσαν ότι μια εργασία δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχει ίσχυε κάτι τέτοιο.

Η εξοικείωση με τις πολιτικές του σχολείου περί ΤΝ (εάν υπάρχουν) και η υπενθύμιση στο παιδί σας για τη σημασία της τήρησής τους είναι ένα σημαντικό βήμα, λέει ο Lee. «Εάν το παιδί σας έχει κατηγορηθεί άδικα για χρήση ΤΝ σε μια εργασία, να παραμείνετε ψύχραιμοι», λέει ο Crompton. Μη φοβηθείτε να αμφισβητήσετε την απόφαση και να ρωτήσετε πώς ελήφθη. Επίσης, μη διστάσετε να δείξετε το αρχείο που διατηρεί το ChatGPT για τις συνομιλίες ενός μεμονωμένου χρήστη, αν χρειαστεί να αποδείξετε ότι το παιδί σας δεν άντλησε αυτούσιο υλικό, προσθέτει.

Τα συστήματα συστάσεων ΤΝ έχουν σχεδιαστεί για να κεντρίσουν το ενδιαφέρον μας με σκοπό την αύξηση πωλήσεων

«Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε στα παιδιά πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι συστάσεων», λέει ο Teemu Roos, καθηγητής πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι, ο οποίος αναπτύσσει ένα πρόγραμμα σπουδών για την τεχνητή νοημοσύνη στα φινλανδικά σχολεία.

Οι εταιρείες τεχνολογίας κερδίζουν χρήματα όταν παρακολουθούμε διαφημίσεις (ads) στις πλατφόρμες τους και γι’ αυτό έχουν αναπτύξει ισχυρούς αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης που προτείνουν ανάλογο περιεχόμενο, όπως βίντεο στο YouTube ή στο TikTok, ώστε οι χρήστες να εθίζονται και να παραμένουν στην πλατφόρμα για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι αλγόριθμοι παρακολουθούν και μετρούν στενά τα είδη των βίντεο που παρακολουθούμε και στη συνέχεια μας προτείνουν παρόμοια βίντεο. Για παράδειγμα, όσο περισσότερα βίντεο με γάτες παρακολουθήσουμε τόσο πιο πιθανό είναι ο αλγόριθμος να πιστεύει ότι θα θέλουμε να δούμε περισσότερα βίντεο με γάτες -με αυτόν τον τρόπο, αφού ολοκληρωθεί ο αξιολόγηση του προφίλ μας, θα μας εμφανίσει και σχετικά ads από Pet Shot κ.λπ.

«Αυτές οι υπηρεσίες έχουν την τάση να οδηγούν τους χρήστες και σε επιβλαβές περιεχόμενο, όπως η παραπληροφόρηση», προσθέτει ο Roos. Γι’ αυτό καλό είναι να μην πιστεύουμε ό,τι βλέπουμε στο διαδίκτυο*. Θα πρέπει επίσης να ελέγχουμε τις πληροφορίες που μας παρουσιάζονται και από άλλες αξιόπιστες πηγές.

*Τις προάλλες, έβαλα με την κόρη μου να δούμε στο YouTube τα πιο όμορφα μέρη του κόσμου. Τυχαία επιλέξαμε να παρακολουθήσουμε ένα σχετικό βίντεο από ένα ελληνικό προφίλ, το οποίο στη λίστα του είχε τη Ζάκυνθο και όχι, ας πούμε, τη Νέα Υόρκη. Αμέσως μετά, είπε στη γιαγιά της ότι η Ζάκυνθος είναι από τα πιο ωραία μέρη του κόσμου. Καταλάβατε το point μου.

Η χρήση της ΤΝ απαιτεί ασφάλεια και υπευθυνότητα

Η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη δεν περιορίζεται μόνο στο κείμενο. Υπάρχουν πολλές δωρεάν εφαρμογές και διαδικτυακά προγράμματα deepfake που μπορούν να τοποθετήσουν το πρόσωπο κάποιου ατόμου στο σώμα κάποιου άλλου μέσα σε δευτερόλεπτα.

Αν και οι σημερινοί μαθητές είναι πιθανό να έχουν προειδοποιηθεί για τους κινδύνους που εγκυμονεί η κοινοποίηση προσωπικών εικόνων στο ίντερνετ, θα πρέπει να είναι εξίσου επιφυλακτικοί στο να ανεβάζουν τα πρόσωπα φίλων τους σε διάφορες εφαρμογές -αυτό μπορεί να έχει και νομικές επιπτώσεις.

«Συζητάμε με τα παιδιά για την υπεύθυνη συμπεριφορά στο διαδίκτυο, τόσο για τη δική τους ασφάλεια όσο και για να μην παρενοχλούν, ή να μην κάνουν doxx, ή να μην κάνουν catfish σε κανέναν άλλον. θα πρέπει να τους υπενθυμίζουμε τις δικές τους ευθύνες», λέει ο Lee. «Ακριβώς όπως διαδίδονται οι δυσάρεστες φήμες, μπορείτε να φανταστείτε τι συμβαίνει όταν κάποιος αρχίζει να κυκλοφορεί μια ψεύτικη εικόνα (deepfake)».

Βοηθάει επίσης να δώσουμε στα παιδιά και τους εφήβους συγκεκριμένα παραδείγματα για τους κινδύνους που ενέχει η χρήση του διαδικτύου για την προστασία της ιδιωτικής ζωής ή τους νομικούς κινδύνους, αντί να προσπαθούμε να τους μιλήσουμε για γενικόλογους κανόνες ή κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να ακολουθήσουν, επισημαίνει ο Lee.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (μπορεί να) είναι πραγματική καλή

Ας μην εστιάσουμε μόνο στους κινδύνους. Η ΤΝ δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί όπως οι Μάγισσες του Σάλεμ. Ενώ οι πρώτες συζητήσεις σχετικά με την ΤΝ στα σχολεία αφορούσαν τις δυνατότητές της ως βοηθητικό μέσο για αντιγραφή, όταν χρησιμοποιείται έξυπνα, μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο.

Οι μαθητές που δυσκολεύονται να κατανοήσουν ένα δύσκολο θέμα θα μπορούσαν να ζητήσουν από το ChatGPT να τους το αναλύσει βήμα προς βήμα, ή να το επαναδιατυπώσει ακόμα και με ραπ στίχους. Είναι επίσης εξαιρετικά καλό στο να συντάσσει γρήγορα λεπτομερείς πίνακες για να συγκρίνει τα σχετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα δεδομένων που θα του ζητήσουμε ή που θα του δώσουμε.

«Το να ζητάτε από ένα chatbot να σας επεξηγήσει δύσκολές λέξεις, ή να σας κάνει ερωτήσεις ιστορίας πριν από ένα τεστ, ή να βοηθήσει έναν μαθητή να αξιολογήσει τις απαντήσεις αφού τις γράψει, είναι άλλες ευεργετικές χρήσεις», επισημαίνει ο Crompton. «Εφόσον θυμάστε την προκατάληψη, την τάση για ψεύδη και ανακρίβειες και τη σημασία του ψηφιακού αλφαβητισμού. Αν ένας μαθητής το χρησιμοποιεί με τον σωστό τρόπο, αυτό είναι υπέροχο», λέει.

Με πληροφορίες από: MIT Technology Review