Μας διδάσκουν πώς να καθόμαστε, να περπατάμε, να τρώμε, να μιλάμε, να διαβάζουμε, να γράφουμε, αλλά σπάνια μας διδάσκουν το «πώς να νιώθουμε». Μας διδάσκουν το όνομα διαφορετικών χρωμάτων και σχημάτων, αλλά τι μαθαίνουμε για τα διαφορετικά συναισθήματα;

Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα ακριβούς αντίληψης και αξιολόγησης των συναισθημάτων. Περιλαμβάνει επίσης την ικανότητα κατανόησης του συναισθήματος των άλλων αλλά και την ικανότητα ρύθμισης των συναισθημάτων για την προώθηση της συναισθηματικής και πνευματικής ανάπτυξης.

Πολλές από τις συμπεριφορές μας, τόσο συνειδητές όσο και ασυνείδητες μαθαίνονται νωρίς στη ζωή. Εάν τα συναισθήματα που σχετίζονται με αυτές τις συμπεριφορές δεν επικυρώθηκαν μεγαλώνοντας, υπάρχει περίπτωση να μας είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσπαθήσουμε να τα μοιραστούμε ως ενήλικες. Πολλοί από εμάς μπορεί να έχουμε μεγαλώσει σε σπίτια όπου κανείς δεν συζητούσε τα συναισθήματά του ή σε ένα σπίτι όπου ορισμένα συναισθήματα συνδέονταν με το ότι είναι «κακά» ή «καλά».

Αυτό μπορεί στη συνέχεια, ως ενήλικας, να οδηγήσει σε δυσκολίες στην κατανόηση του τρόπου ρύθμισης των συναισθηματικών εμπειριών σας. Ανεξάρτητα από το τι μπορεί να έχετε μάθει ή όχι, είναι σημαντικό να κατανοήσετε τα συναισθήματα σας, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνονται στο σώμα σας. 

Τα συναισθήματα είναι μέρος του να είσαι άνθρωπος.

Τα συναισθήματά μας, μας μεταδίδουν σημαντικές πληροφορίες. Είμαστε φτιαγμένοι για να νιώθουμε μια συνέχεια θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, όπως θυμό, φόβο, λύπη, ενθουσιασμό, αγάπη και ευτυχία.  Μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε, να συνδεθούμε και να επικοινωνήσουμε με τους άλλους και τον εαυτό μας. Μας ενημερώνουν πότε πρέπει να υποστηρίξουμε έναν φίλο, να παλέψουμε για τον εαυτό μας ή να αφήσουμε μια κατάσταση. Το να νιώθουμε τα συναισθήματά μας είναι μέρος της επιβίωσης και μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ολοκληρωμένη ζωή. Ωστόσο, για πολλούς από εμάς, έχουμε διδαχθεί ότι τα συναισθήματα δεν πρέπει να γίνονται αισθητά και μάλλον να καταπιέζονται ή να αγνοούνται. 

Η καταπίεση των συναισθημάτων μας οδηγεί σε αρνητικές συνέπειες.

Η μη κατανόηση ή αναγνώριση των συναισθημάτων σας μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές συνέπειες. Έρευνες δείχνουν ότι όταν καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας μπορούμε να γίνουμε πιο επιθετικοί.  Ο αποκλεισμός των συναισθημάτων ή ο έλεγχος τους, μπορεί να τα συσσωρεύσει μέσα σας, προκαλώντας σας να τα αισθανθείτε απροσδόκητα, σε ακατάλληλες στιγμές. Όσο περισσότερο συσσωρεύονται τα συναισθήματά μας, χωρίς να τα αφήνουμε να εκφραστούν, τόσο πιο συντριπτικά επιστρέφουν και ξεσπάμε. Αυτό μπορεί επίσης να μας κάνει να στραφούμε σε πιο ανθυγιεινούς τρόπους αντιμετώπισης ων καταστάσεων, όπως η χρήση ουσιών ή η αλόγιστη κατανάλωση φαγητού για τη διαχείριση των συναισθημάτων. Το να μην αναγνωρίζετε και να μην επιτρέπετε στον εαυτό σας να βιώνει συναισθηματικές ενδείξεις μπορεί να οδηγήσει σε μια ποικιλία προβλημάτων σωματικής υγείας όπως καρδιακές παθήσεις και μειωμένο ανοσοποιητικό σύστημα.

Είναι σημαντικό να συνδεόμαστε με αυτό που νιώθουμε.

Είτε είστε κάποιος που καταπιέζει τα συναισθήματα, αισθάνεται κατακλυσμένος από αυτά ή δεν είναι ξεκάθαρο πώς τα διαχειρίζεστε, είναι σημαντικό να αφήσετε χώρο για να συνδεθείτε μαζί τους. Πολλοί από εμάς δεν διδάσκονται πώς να είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορείτε να μάθετε πώς να ρυθμίζετε τα συναισθήματά σας και να τα νιώθετε με υγιείς τρόπους.

Τι νιώθω: Κάθε συναίσθημα που νιώθουμε μας στέλνει ένα μήνυμα, το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να συνειδητοποιήσουμε το συναίσθημα. Συνεχίστε να ρωτάτε τον εαυτό σας, τι νιώθω; Αν νιώθετε θυμό, αναρωτηθείτε, τι νιώθω πραγματικά; Αν σκάβουμε βαθύτερα τις περισσότερες φορές, ο θυμός καλύπτει ευάλωτα συναισθήματα όπως ντροπή, αδυναμία ή αμηχανία. Αυτό είναι το πιο σημαντικό βήμα, γιατί αν δεν ξέρουμε τι νιώθουμε, τότε πώς θα το διαχειριστούμε.

Τα συναισθήματα επηρεάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε, γι’ αυτό η διαχείρισή τους είναι το κύριο κλειδί για μια ολοκληρωμένη και επιτυχημένη ζωή.

Ως παιδί μπορεί να μην έχουμε τους πόρους και τη γνώση για να κατανοήσουμε αυτήν την υπερδύναμη, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας εμποδίσει να μάθουμε για την τέχνη της διαχείρισης των συναισθημάτων μας τώρα. Η συναισθηματική εκπαίδευση δεν είναι κάτι καινούργιο και υποστηρίχθηκε από τους φιλοσόφους και τους στοχαστές της αρχαιότητας, αν και, αυτή συνήθως πλαισιωνόταν στο πεδίο της ηθικής. Οι πρώτοι «παιδαγωγοί των συναισθημάτων» ήταν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Επίκουρος, ο Επίκτητος και ο Σενέκας (στο έργο του «Παρηγοριά προς τη Μάρσια», μια πραγματεία για τον πόνο και πώς να τον αντιμετωπίσουμε). Και αργότερα ο Ντεκάρτ (στα Πάθη της Ψυχής του), ο Σπινόζα και ο Ρουσώ, με τον τελευταίο να θεωρείται ο «μεγάλος συναισθηματικός παιδαγωγός» της Ευρώπης.

Επικαλούμενη αυτή την παράδοση, η συναισθηματική εκπαίδευση θεωρείται επομένως εργαλειακή γνώση που πρέπει να ενσωματωθεί σε ένα ηθικό πλαίσιο που προσφέρει κατεύθυνση και πρέπει να επεκταθεί στην εκπαίδευση σε εκείνες τις αρετές που ευνοούν την πραγματοποίηση θεμελιωδών αξιών.

Ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση των προγραμμάτων συναισθηματικής εκπαίδευσης έχουν μεγάλη σημασία, με την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης από μικρή ηλικία να είναι το κλειδί για την αναγνώριση των δικών μας συναισθημάτων και την κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων. 

Είναι σημαντικό οι δάσκαλοι να μπορούν να κατευθύνουν τους μαθητές προς την αναγνώριση και τη διαχείριση των συναισθημάτων και να τους βοηθούν να αναπτύξουν ενδιαφέρον για τα συναισθήματα των άλλων, ενσωματώνοντας έτσι τις κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες στους τυπικούς εκπαιδευτικούς στόχους.

Τέτοια προγράμματα μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά:

– Να γίνουν κοινωνικά και συναισθηματικά ικανά άτομα. 

– Να αναπτύξουν σεβασμό στους άλλους, ενσυναίσθηση και εκτίμηση της διαφορετικότητας.

– Να έχουν αυτογνωσία και θετική στάση όχι μόνο προς τον εαυτό τους αλλά και προς τους άλλους

– Να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους.

– Να εντοπίζουν τα δυνατά και αδύνατα σημεία τους και να εργάζονται για τη βελτίωσή τους.

– Να μπορούν να επιλύσουν προβλήματα με υπεύθυνο και αποτελεσματικό τρόπο.

Αλλά αυτά τα οφέλη μπορεί να ευδοκιμήσουν μόνο εάν η κοινωνία και οι θεσμοί κατανοήσουν ότι τέτοιες δεξιότητες πρέπει να ενθαρρύνονται κατά τα πρώτα στάδια της εκπαίδευσης, ενώ παράλληλα οδηγούν τις προσπάθειες κατανόησης και διαχείρισης των συναισθημάτων μας κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης ζωής μας.

Ζούμε σε πολύπλοκες κοινωνίες, εν μέσω συνεχών αλλαγών που έχουν άμεση επιρροή σε παγκόσμιο επίπεδο. Όπως έχει πει ο Γάλλος φιλόσοφος Edgar Morin, η εκπαίδευση πρέπει να διδάσκει στρατηγικές αρχές, για την αντιμετώπιση του τυχαίου, του απροσδόκητου και του αβέβαιου. Πρέπει λοιπόν να μάθουμε να πλοηγούμαστε σε αυτόν τον ωκεανό της αβεβαιότητας δημιουργώντας ένα αρχιπέλαγος βεβαιότητας, με την εκπαιδευτική ευθύνη να παίζει αναμφισβήτητα βασικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. 

Πρέπει να ενθαρρύνουμε τις ανοιχτές νοοτροπίες, την ευέλικτη σκέψη, την ανεκτικότητα στην αλλαγή και την ικανότητα αποδοχής του νέου, καθώς και την ανάπτυξη της ικανότητας να συνεισφέρουμε στην καινοτομία και στη διαδικασία αλλαγής. Αυτό σημαίνει εκπαίδευση των πολιτών ώστε να είναι δημιουργικοί και να κατανοούν πώς να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους. Για να γίνει αυτό, είναι σημαντικό οι δραστηριότητες να σχεδιάζονται και να εφαρμόζονται ακόμη και στα πρώτα στάδια της εκπαίδευσης, ενώ επίσης να εδραιώνονται τέτοιες δεξιότητες στη μετέπειτα ζωή.

Αυτό σημαίνει ότι διδάσκονται στους μαθητές θετικές στάσεις που ευνοούν την ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης και συμπεριφορά, οι οποίες με τη σειρά τους υποστηρίζουν την κατανόηση και την αποδοχή αυτού που νιώθουμε και αυτού που βιώνουμε.

Ακολουθώντας την προσέγγιση του Robert Root–Bernstein καθηγητή φυσιολογίας στο Michigan State University, μπορούμε να πούμε ότι μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η εκπαίδευση και η σύγχρονη ζωή είναι «η συμφιλίωση της ποίησης με τη φυσική, της τέχνης με τη χημεία, της μουσικής με τη βιολογία, του χορού με την κοινωνιολογία και οποιονδήποτε άλλο συνδυασμό αισθητικής και αναλυτικής γνώσης, για να βοηθήσει τους ανθρώπους να νιώσουν αυτό που θέλουν να μάθουν και να ξέρουν τι θέλουν να νιώσουν».

Επιτρέποντάς μας έτσι να αναπτύξουμε τις δεξιότητες για να κατανοήσουμε και να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής μας.