Στη σημερινή εποχή της θετικής σκέψης και των συμβουλών αυτοβελτίωσης, η αποτυχία θεωρείται συχνά ως κάτι που πρέπει να γιορτάσουμε. Οι απογοητεύσεις είναι ουσιαστικά ένα σκαλοπάτι για την επιτυχία, ένα σημείο καμπής στην ιστορία της ζωής μας που τελικά θα τελειώσει με θρίαμβο. Αντί να πέσουμε σε απόγνωση, θα πρέπει να μας ενθαρρύνουν να αποτυγχάνουμε πηγαίνοντας πάντα ένα βήμα πιο μπροστά.
Μακάρι να ήταν τόσο απλό. Την τελευταία δεκαετία, πληθώρα ψυχολογικών ερευνών έχει δείξει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αγωνίζονται να χειριστούν την αποτυχία εποικοδομητικά. Αντίθετα, βρίσκουμε τρόπους να υποτιμήσουμε το έργο στο οποίο αποτύχαμε, ώστε να μην έχει πια σημασία και να μη μας στεναχωρεί, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να έχουμε λιγότερο κίνητρο να επιμείνουμε και να φτάσουμε τον στόχο μας. Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως «φαινόμενο ξινού σταφυλιού».
Εναλλακτικά, μπορεί απλά να μην παρατηρήσουμε τα λάθη μας και να συνεχίσουμε σαν να μην έχει συμβεί τίποτα, κάτι που μας εμποδίζει να μάθουμε από τα λάθη μας και να δημιουργήσουμε μια καλύτερη στρατηγική για να βελτιώσουμε την απόδοσή μας στο μέλλον.
Οι εμπνευσμένοι ομιλητές λατρεύουν να παραθέτουν τα λόγια του μυθιστοριογράφου Samuel Beckett: «Fail again. Fail better» (Αν αποτύχουμε ξανά να αποτύχουμε καλύτερα). Αλλά η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι από εμάς αποτυγχάνουμε ξανά και αποτυγχάνουμε με τον ίδιο τρόπο.
Το «φαινόμενο ξινού σταφυλιού» ανακαλύφθηκε από τον Hallgeir Sjåstad, καθηγητή ψυχολογίας στη Νορβηγική Σχολή Οικονομικών Επιστημών, και τους συνεργάτες του.
Του κίνησε το ενδιαφέρον η τάση των ανθρώπων να εγκαταλείπουν πρόωρα τα όνειρά τους. «Η έρευνα ήταν μια προσπάθεια να καταλάβουμε γιατί μερικές φορές τα παρατάμε πολύ νωρίς, παρόλο που θα μπορούσαμε να πετύχουμε αν ήμασταν λίγο πιο υπομονετικοί και πρόθυμοι να κάνουμε μια δεύτερη προσπάθεια».
Στο πρώτο του πείραμα, ο Sjåstad ζήτησε από τους συμμετέχοντες να κάνουν μια πρακτική δοκιμή ενός τεστ που θα μετρούσε την ακρίβεια της διαίσθησής τους. Τους ζητήθηκε να υπολογίσουν πόσο θα ζύγιζαν 20 μήλα, για παράδειγμα – και τους είπαν ότι μια εικασία που ήταν εντός του 10% της πραγματικής απάντησης θα θεωρούνταν σημάδι ισχυρής διαίσθησης. Οι υψηλές επιδόσεις σε πολλά ερωτήματα, όπως τους είπαν, συσχετίζεται στενά με «θετικά αποτελέσματα στη ζωή, όπως εξαιρετικά επιτεύγματα στην εργασία και μια εύρυθμη κοινωνική ζωή» – ένα μήνυμα που σχεδιάστηκε για να αυξήσει την επιθυμία τους για επιτυχία.
Αφού απάντησαν σε μερικές ερωτήσεις, οι συμμετέχοντες έλαβαν ψευδή ανατροφοδότηση – είτε πολύ θετική είτε πολύ αρνητική. Στη συνέχεια τους ζητήθηκε να προβλέψουν πόσο δύσκολο θα ήταν να αποδώσουν καλά στο πραγματικό τεστ και πόσο χαρούμενοι θα ένιωθαν αν σημείωσαν 100%.
Ο Sjåstad υπέθεσε ότι τα άτομα στα οποία δόθηκε αρνητική ανατροφοδότηση σχετικά με τις απαντήσεις τους θα υποτίμησαν τη σημασία της μελλοντικής τους απόδοσης για τη συναισθηματική τους κατάσταση. Και αυτό ακριβώς συνέβη. Οι άνθρωποι που ένιωθαν ότι είχαν αποτύχει προέβλεψαν ότι μια τέλεια βαθμολογία θα έκανε λίγα για να αυξήσει την άμεση ευτυχία τους. Στην πραγματικότητα όμως αποδείχτηκε ότι αυτό δεν ίσχυε. Όταν έκαναν ένα δεύτερο τεστ και τους είπαν ότι έλαβαν κορυφαία βαθμολογία, τα καλά νέα τους έκαναν πραγματικά χαρούμενους. Έκαναν εντελώς λάθος υποθέτοντας ότι το αποτέλεσμα δεν θα τους έκανε περήφανους.
Ο Sjåstad λέει ότι αυτό είναι μία μορφή άμυνας που δρα αυτοπροστατευτικά «Οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας ικανούς ανθρώπους και να έχουμε μία θετική για μας εικόνα, οπότε όταν τα εξωτερικά σχόλια υποδηλώνουν το αντίθετο, αποτελεί σοβαρή απειλή για αυτήν την εικόνα του εαυτού μας».
«Η ευκολότερη διέξοδος είναι να αρνηθούμε ή να υπονομεύσουμε τον εξωτερικό παράγοντα, ώστε να μπορέσουμε να μειώσουμε την ασυνέπεια και να διατηρήσουμε μια θετική αίσθηση του εαυτού μας. Νομίζω ότι το κάνουμε αυτό όλη την ώρα, ακόμα και χωρίς να το προσέξουμε».
Αυτή η αντιπροστατευτική αντίδραση θα μπορούσε να επηρεάσει τα κίνητρα μας σε πολλούς τομείς της ζωής. Εάν έχετε μια κακή συνέντευξη για τη δουλειά των ονείρων σας, μπορεί να αποφασίσετε ότι δεν θέλετε πραγματικά να εργαστείτε σε αυτόν τον τομέα τελικά και έτσι να σταματήσετε να κάνετε αίτηση για παρόμοιες θέσεις. Το ίδιο ισχύει αν αποτύχετε να εντυπωσιάσετε σε μια αθλητική δοκιμή ή εάν ένας εκδότης απορρίψει την πρώτη υποβολή του έργου σας.
Σίγουρα δεν πρέπει να επιμείνουμε σε όλους τους στόχους μας όλη την ώρα. Καμιά φορά είνα υγιές να βάλουμε σε προτεραιότητα τις φιλοδοξίες και να αλλάξουμε πορεία εάν η διαδικασία δεν μας κάνει πλέον ευτυχισμένους. Αλλά το φαινόμενο του ξινιού σταφυλιού μπορεί να μας οδηγήσει να καταλήξουμε σε αυτήν την απόφαση πρόωρα, λέει, αντί να δούμε διεξοδικά αν όντως θα μπορούσαμε να μάθουμε και να βελτιωθούμε.
Το «φαινόμενο της στρουθοκαμήλου»
Η υποτίμηση της πηγής της απογοήτευσής σας είναι μόνο ένας τρόπος με τον οποίο το μυαλό σας μπορεί να αποφύγει να αντιμετωπίσει εποικοδομητικά την αποτυχία. Ένας άλλος μηχανισμός αντιμετώπισης είναι να αποφεύγουμε συνειδητά οποιαδήποτε πληροφορία ή κριτική ώστε να μην χρειαστεί να την επεξεργαστούμε και να μην απογοητευτούμε.
Οι ερευνητές γνωρίζουν από καιρό ότι συχνά κλείνουμε τα αυτιά μας στα κακά νέα. Προτιμάμε να εθελοτυφλούμε από το να αποδεχτούμε μια στενάχωρη κατάσταση. Οι οικονομολόγοι, για παράδειγμα, έχουν διαπιστώσει ότι οι επενδυτές είναι λιγότερο πιθανό να ελέγξουν την οικονομική τους κατάσταση όταν η περιουσία τους πέφτει αντί να αυξάνεται.
Αυτό το φαινόμενο ονομάστηκε «φαινόμενο της στρουθοκαμήλου» και μπορεί να είναι ένα παράδειγμα μιας πολύ ευρύτερης τάσης να παραβλέπονται οι αρνητικές πληροφορίες, σύμφωνα με μια σειρά πρόσφατων μελετών από τη Lauren Eskreis-Winkler, επίκουρη καθηγήτρια διαχείρισης και οργανισμών στο Πανεπιστήμιο Northwestern. , ΗΠΑ και η Ayelet Fishbach, καθηγήτρια συμπεριφοριστικής επιστήμης και μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο Booth School of Business.
Η ικανοποίηση του να βοηθάς ένα άλλο άτομο παρέχει μια προσωπική ώθηση του εγώ, έτσι ώστε οι άνθρωποι να αισθάνονται πιο σίγουροι για να αντιμετωπίσουν τις δικές τους αποτυχίες
Μεγάλο μέρος της έρευνάς τους επικεντρώθηκε γύρω από μια πειραματική διάταξη που ονομάζεται «Παιχνίδι Αντιμετώπισης Αποτυχίας», στο οποίο οι συμμετέχοντες τέθηκαν με μια σειρά ερωτήσεων που έπρεπε να επιλέξουν ανάμεσα από 2 επιλογές. Τους παρουσιάστηκαν ζευγάρια συμβόλων που μοιάζουν με ιερογλυφικά, για παράδειγμα, και τους ζητήθηκε να μαντέψουν ποιο αντιπροσώπευε ένα ζώο, για παράδειγμα.
Αφού έδωσαν τις απαντήσεις τους, τους είπαν αν είχαν δίκιο ή λάθος. Δεδομένου ότι υπήρχαν μόνο δύο επιλογές, η απάντηση – θετική ή αρνητική – θα έπρεπε να τους βοηθήσει να μάθουν τη σωστή απάντηση, ώστε να έχουν καλύτερη απόδοση σε ένα επόμενο τεστ. Και υπήρχε ένα μικρό οικονομικό κίνητρο για να το κάνουν: θα λάμβαναν 1,50 $ για κάθε σύμβολο που θυμόντουσαν στον επόμενο γύρο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι θυμήθηκαν με επιτυχία τις σωστές απαντήσεις τους. Εντούτοις, αρκετά εκπληκτικό, δεν κατάφεραν να μάθουν από τις λανθασμένες απαντήσεις και δεν είχαν καλύτερη απόδοση από την τύχη σε αυτά τα στοιχεία. «Οι άνθρωποι συχνά δεν μάθαιναν τίποτα», λέει ο Fishbach.
Για να διερευνήσουν τους λόγους αυτού του φαινομένου, οι ερευνητές ζήτησαν από μια άλλη ομάδα συμμετεχόντων να δουν τις απαντήσεις κάποιου άλλου σε έναν γύρο του παιχνιδιού Facing Failure. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι «παρατηρητές» φάνηκαν απόλυτα ικανοί να συνάγουν τις σωστές απαντήσεις από τις λάθος απαντήσεις του άλλου παίκτη και να τις θυμούνται αργότερα. «Αυτό υποδηλώνει ότι το έργο δεν είναι τόσο δύσκολο, γνωστικά», λέει ο Fishbach.
Αντίθετα, φαίνεται να είναι τα πληγωμένα συναισθήματα του αδικήματος που λειτούργησαν ως εμπόδιο στη μάθηση για τους ανθρώπους που πραγματικά έπαιζαν το παιχνίδι. Αντί να αντιμετωπίσουν το λάθος, οι συμμετέχοντες που είχαν πάρει λάθος απάντηση άφησαν την προσοχή τους να ξεφύγει, χωρίς να κωδικοποιήσουν τη σωστή απάντηση στη μνήμη τους.
Υπάρχουν όμως στρατηγικές για να ξεπεραστούν τα συναισθηματικά εμπόδια στην αντιμετώπιση της αποτυχίας.
- Η πρώτη είναι μια διαδικασία που ονομάζεται «αποστασιοποίηση», στην οποία υιοθετείτε μια προοπτική τρίτου προσώπου. Αντί να ρωτήσετε «Γιατί απέτυχα;» Θα μπορούσα να ρωτήσω «Γιατί απέτυχε ο Γιάννης;», για παράδειγμα. Πολλαπλές μελέτες από τον ψυχολόγο Ethan Kross στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν δείχνουν ότι η αποστασιοποίηση βοηθά στο να αμβλύνουμε τις αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις μας, επιτρέποντάς μας να βλέπουμε πιο αντικειμενικά τα ανατρεπτικά γεγονότα. Σε αυτήν την περίπτωση, η αποτυχία θα φαίνεται λιγότερο απειλητική για την αυτοπεποίθησή μας, ώστε να μπορούμε να αναλύσουμε καλύτερα τους λόγους της – χωρίς να έχουμε το φαινόμενο του ξινισμένου σταφυλιού ή να εθελοτυφλούμε αμυντικά.
- Μια δεύτερη στρατηγική περιλαμβάνει την παροχή συμβουλών σε άλλους που μπορεί να βρίσκονται στην ίδια θέση με εσάς, την οποία δοκίμασαν οι Eskreis-Winkler και Fishbach με την Angela Duckworth, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Διαπίστωσαν ότι η ικανοποίηση του να βοηθάς ένα άλλο άτομο παρέχει μια προσωπική ώθηση του εγώ, έτσι ώστε οι άνθρωποι να αισθάνονται πιο σίγουροι για να αντιμετωπίσουν τις δικές τους αποτυχίες. «Αναγκάζει τους ανθρώπους να ασχοληθούν με την εμπειρία τους και με όσα έχουν μάθει», λέει ο Fishbach.
Οι άνθρωποι που πάλευαν με την απώλεια βάρους, για παράδειγμα, έγραψαν συμβουλές βασισμένες στις δικές τους αποτυχίες για άλλους ανθρώπους που προσπαθούσαν να ακολουθήσουν μια δίαιτα. Στη συνέχεια, ένιωσαν ότι είχαν μεγαλύτερο κίνητρο να συνεχίσουν να επιδιώκουν τον δικό τους στόχο βάρους.
Ο Sjåstad επισημαίνει ότι οι αποτυχίες είναι αναπόφευκτο μέρος της ζωής. «Αν δεν αποτύχεις ποτέ, πιθανότατα στοχεύεις πολύ χαμηλά», λέει.
