Περνάμε μεγάλο κομμάτι της μέρας μας στον εργασιακό μας χώρο, σχεδόν το ⅓ της ζωής μας. Αν είμαστε τυχεροί, οι άνθρωποι με τους οποίους εργαζόμαστε μαζί, μπορεί να γίνουν κάτι παραπάνω από απλοί συνάδελφοι, καθώς η εγγύτητα που έχουμε και ο χρόνος που περνάμε δίπλα τους είναι περισσότερος από αυτόν που αφιερώνουμε στην οικογένειά μας και τους φίλους μας. Συχνά μοιραζόμαστε τους προβληματισμούς, τις ανασφάλειες και τις χαρές μας μαζί τους ενώ μας βλέπουν καθημερινά για το λιγότερο 8 ώρες.

Υπάρχει όμως πάντα μία γραμμή που διαχωρίζει την προσωπική από την επαγγελματική ζωή. Μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις κάποιοι συνάδελφοι να γίνουν φίλοι, στο εργασιακό όμως περιβάλλον υπάρχουν συγκεκριμένες ιεραρχίες και τρόποι δράσης που οφείλουν να τηρούνται.

Κάθε επιχειρηματικός οργανισμός έχει μία κουλτούρα, συγκεκριμένες αξίες,  κανονισμούς, συστήματα πεποιθήσεων και κώδικες συμπεριφοράς για να καθοδηγούν και να κατευθύνουν τις λειτουργίες και τη συμπεριφορά των μελών τους. Καμία εταιρεία δεν μπορεί να λειτουργήσει με επιτυχία χωρίς καθοδήγηση και κανόνες, ειδικά στη σχέση που υπάρχει μεταξύ των εργαζομένων και της διοίκησης. Συχνά, σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, που δεν είναι πολυεθνικές, παρατηρείται ότι η νοοτροπία της “οικογένειας” εισχωρεί στους διαδρόμους και τα γραφεία τους. Ειδικά στην Ελλάδα, η Αγία ελληνική οικογένεια, έχει παρεισφρήσει σε πολλούς εργασιακούς χώρους, δυσχεραίνοντας -τις περισσότερες φορές- με τις παθογένειές της την καθημερινότητα του εργαζόμενου.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι η λέξη “οικογένεια” σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Δεν θέλουν όλοι να συνδεθούν με τους συναδέλφους τους σε βαθύτερο επίπεδο, να μοιράζονται την προσωπική τους ζωή, πόσο μάλλον να δημιουργήσουν μια εξάρτηση από την εταιρεία. Ενώ για πολλούς η οικογένεια σημαίνει υποχωρήσεις και έλλειψη ορίων. Και όταν αυτό εισχωρεί σε ένα επαγγελματικό περιβάλλον είναι ιδιαίτερα προβληματικό.

Και αυτή η οικογενειακή κουλτούρα μπορεί να καλλιεργηθεί πολύ εύκολα. Η επιθυμία για αποδοχή είναι ενσωματωμένη στην ανθρώπινη φύση και ενισχύει εύκολα αυτή τη δυναμική. Έτσι με το που δημιουργηθεί ένα κλίμα οικογενειακό, ανάλαφρο, ευχάριστο, σίγουρα θα μας παρασύρει ρίχνοντας τις άμυνές μας και τα αντανακλαστικά μας.

Οι εργοδότες θέλουν παραγωγικούς υπαλλήλους με υψηλές επιδόσεις, οι οποίοι είναι συχνά τα αποτελέσματα ατόμων που συνεργάζονται καλά μεταξύ τους και παράγουν αποτελέσματα. Η προσθήκη μιας «οικογενειακής» κουλτούρας και αίσθησης του ανήκειν στην αρχή μπορεί να μην ακούγεται κακόβουλη, αλλά όταν χρησιμοποιείται για την ενίσχυση των σχέσεων με τις προσδοκίες της απόδοσης ανώτατου επιπέδου, οι προσωπικές και επαγγελματικές γραμμές αρχίζουν να θολώνουν.

Εργασία, οικογένεια και όρια που παραβιάζονται

Σύμφωνα με έρευνα, όταν ένας οργανισμός χρησιμοποιεί την αλληγορία της οικογένειας στις επιχειρήσεις, δημιουργεί μια θετική κουλτούρα που δίνει κίνητρα και τονώνει το ηθικό, όπου οι συνάδελφοι δεν θεωρούνται πλέον ως συνάδελφοι, αλλά ως αδέρφια ή συγγενείς. Αυτό οδηγεί τους υπαλλήλους να συνδέονται συναισθηματικά με τον οργανισμό.

Ενώ μπορεί αρχικά να μειώσει τις συγκρούσεις και τις διαφωνίες εντός του οργανισμού, ο φόβος πρόκλησης εντάσεων στη σχέση με τους ανωτέρους τους (που τώρα αντιμετωπίζονται ως γονεϊκή φιγούρα) θα μπορούσε να κάνει τους εργαζόμενους να αισθάνονται ότι πρέπει να μοιραστούν οποιαδήποτε πληροφορία τους ζητηθεί ή να μην μπορούν να εκφράσουν τη διαφωνία τους ελεύθερα.

Η οικογενειακή κουλτούρα στη δουλειά συχνά σημαίνει ότι τα όρια παραβιάζονται και αναμένεται από τους εργαζόμενους να δείξουν υπερβάλλοντα ζήλο και αφοσίωση, ακόμη και όταν αυτό δεν είναι προς το συμφέρον τους. Το περίφημο «Εδώ είμαστε σαν οικογένεια » σημαίνει ουσιαστικά «Περιμένουμε η εταιρεία να είναι η κορυφαία προτεραιότητα στη ζωή σας. Περιμένουμε από εσάς να είστε πιστοί σε εμάς, παρόλο που δεν θα υπάρχει αντίστοιχη συμπεριφορά από εμάς όταν τα πράγματα δε θα πηγαίνουν καλά». Ή, «Θα βασιστούμε σε εσάς για να εργάζεστε πολλές ώρες, να δεχτείτε χαμηλότερους μισθούς και να μην παραπονιέστε για κακή διαχείριση, επειδή, “Είμαστε οικογένεια” και το να ζητήσετε αύξηση ή ευελιξία θα σημαίνει ότι δεν παίζετε ομαδικά».

Όταν ένα μέλος της οικογένειας έχει ανάγκη ή ζητάει βοήθεια και στήριξη, σπάνια χρειάζεται να το σκεφτείτε δύο φορές. Τουλάχιστον, αυτή είναι συχνά η αντίληψη στους οικογενειακούς δεσμούς. Τοποθετημένη σε ένα εργασιακό περιβάλλον, αυτή η τυφλή υποστήριξη και πίστη “Γιατί είμαστε οικογένεια” μπορεί να παρερμηνευθεί. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι οι υπερβολικά πιστοί άνθρωποι είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν σε ανήθικες πράξεις για να διατηρήσουν τη δουλειά τους και επίσης είναι πιο πιθανό να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον εργοδότη τους. Αυτά μπορεί να εκδηλωθούν με το να σας ζητηθεί να εργαστείτε παράλογες ώρες ή να αναλάβετε πράγματα και ευθύνες που δεν σχετίζονται με τον ρόλο σας ή να κρατάτε καταστάσεις κρυφές επειδή είναι προς το συμφέρον της εταιρείας. Άλλωστε «είμαστε όλοι μαζί σε αυτό», σωστά;

Όταν οι εργαζόμενοι λειουργούν με αυτή τη νοοτροπία, είναι θέμα χρόνου μέχρι να πέσει η απόδοση και η παραγωγικότητα λόγω εξουθένωσης, οδηγώντας σε εξαντλητικές συζητήσεις με τους διευθυντές ή το ανθρώπινο δυναμικό για το τι έκαναν λάθος και σε συνθήκες μικροδιαχείρισης.

Αυτό δημιουργεί την αίσθηση ότι δεν αναγωρίζεται η δουλειά τους, ότι δεν έχουν τη δύναμη να ανταπεξέλθουν και περιορίζεται η αυτοπεποίθησή τους. Μειώνονται επίσης τα αντανακλαστικά τους να υποστηρίξουν τον εαυτό τους (οι γονείς συνήθως αποφασίζουν και τα παιδιά ακολουθούν εντολές) και συχνά αποφεύγουν να αναλάβουν κάτι μεγαλεπήβολο ή που δεν εμπίπτει στη ζώνη άνεσής τους.

Μελέτες  δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι που λειτουργούν μέσα σε μια «οικογενειακή κουλτούρα» συχνά αποτυγχάνουν να αναφέρουν οποιαδήποτε παράβαση όταν αισθάνονται στενότερους δεσμούς με τον δράστη. Τα συναισθήματα φόβου ότι η ζημιά μπορεί να προκαλέσει στον δράστη αλλά και στην “οικογένεια” κρατούν τους συναδέλφους σιωπηλούς και συνένοχους. Ουσιαστικά η ανοχή σε προσβλητικές συμπεριφορές μεγαλώνει καθώς αναμένεται οι εργαζόμενοι να δείξουν περισσότερη επιείκεια, γιατί «Δείξε κατανόηση, για πλάκα τα λέει, δεν τον ξέρεις;» όπως συχνά μπορεί να γίνει με τον ξάδελφο της μαμάς στο οικογενειακό τραπέζι που κάνει απρεπή σχόλια. Αλλά “οικογένεια” είμαστε, ας μην δημιουργούμε προβλήματα.

Οι εργασιακές σχέσεις οφείλουν να έχουν όρια και επαγγελματισμό

Σαφώς κανείς δεν επιθυμεί να βρίσκεται τόσες ώρες σε έναν χώρο με τυπικές και ψυχρές σχέσεις.  Είμαστε άνθρωποι και έχουμε ανάγκη από ένα υγιές περιβάλλον ενσυναίσθησης και κατανόησης. Το χιούμορ, τα αστεία, το ευχάριστο κλίμα είναι σημαντικά στο εργασιακό περιβάλλον, αλλά πάντα με όρια. Ο εργοδότης και ο μάνατζερ έχουν μία συγκεκριμένη ιεραρχία στην πυραμίδα της εταιρείας, και τα όρια είναι σημαντικό να τηρούνται και από τις δύο πλευρές.

Όταν οι ρόλοι είναι ξεκάθαροι, είναι ξεκάθαρες και οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα του καθενός. Όταν ο εργοδότης έχει καλλιεργήσει ένα ψευδοοικογενειακό κλίμα είναι πολύ δύσκολο να διεκδικήσει ο εργαζόμενος όσα του αναλογούν, όπως τα δεδουλευμένα του, καλύτερες συνθήκες και περιβάλλον εργασίας, αύξηση, ή απλά το σεβασμό του ελεύθερού χρόνου και της προσωπικής του ζωής.

Συχνά θα αντιμετωπιζεται με αστειάκια, με διπλωματικές “φιλικές” μισές απαντήσεις ενώ δε θα αντιδρά σε πιθανή προσβλητική φρασεολογία, μιας και όλα «για πλάκα» γίνονται. Τα «Ούτε μία πλάκα δε σηκώνεις» και το «πολύ σοβαρός/η είσαι, πώς κάνεις έτσι, μια κουβέντα είπαμε» γίνονται καραμέλες και καλύπτουν απρεπή συμπεριφορά που στόχο έχει να μειώσει με το πρόσχημα του αστείου και του προσωπικού κλίματος που επικρατεί.

Γι΄αυτό την επόμενη φορά που θα ακούσεις «Εδώ είμαστε μία οικογένεια» μην ενθουσιαστείς και πολύ. Θέσε στιβαρά όρια και προσπάθησε να τα επικοινωνήσεις εξαρχής ενώ φροντίστε η συμφωνία σας να είναι όσο πιο σαφής και νομικά κατοχυρωμένη γίνεται. Μην επενδύετε συναισθηματικά στις ιεραρχικές σχέσεις και μην παίρνετε απολύτως τίποτα προσωπικά, όσο προσωπικό κι αν μοιάζει. Μπορεί τώρα “να είμαστε μια οικογένεια”, αλλά αύριο ο ίδιος εργοδότης που σας είπε αυτή την ατάκα μπορεί να σας αποδεσμεύσει εξαιτίας περικοπών.

Πρέπει να είμαστε ρεαλιστές σχετικά με τις σχέσεις που δημιουργούν οι εργαζόμενοι με τους εργοδότες τους και να θυμόμαστε ότι είναι συναλλακτικές. Οι περισσότεροι δεν θα μείνουν στην ίδια εταιρεία για ολόκληρη την καριέρα τους και αυτό είναι απολύτως εντάξει. Καθώς οι οργανισμοί αναπτύσσονται, αυξάνονται και οι ρόλοι και κάθε εταιρεία μπορεί να ξεπεραστεί από τους υπαλλήλους της, εάν δεν υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες για τον εργαζόμενο να αναπτυχθεί ή εάν η εταιρεία δεν χρειάζεται πλέον τις δεξιότητες ή τις εμπειρίες των εργαζομένων. Οι οικογενειακοί δεσμοί μπορεί να είναι δεσμευτικοί και οτιδήποτε είναι δεσμευτικό δεν έχει περιθώριο για ανάπτυξη.