Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Νάρκισσος ήταν γιος του ποταμού Κηφισού και της Νύμφης Λειριώπης. Όπως μας εξιστορεί ο Οβίδιος, Θνητές κόρες, Νύμφες και νέοι, ερωτεύτηκαν τον Νάρκισσο σε ηλικία 16 ετών αλλά εκείνος απείχε από οποιαδήποτε ερωτική πράξη. Η Νύμφη Ηχώ απ’ την απογοήτευσή της που ο Νάρκισσος δεν ανταποκρίθηκε στον έρωτα της, κρύφτηκε και εξαφανίστηκε στα δάση. Το σώμα της «χάθηκε» και απέμεινε μόνο η φωνή της. Η Θεά της Εκδίκησης, Νέμεσις, αποφάσισε να τιμωρήσει τον νεαρό Νάρκισσο και τον οδήγησε σε μια λίμνη. Εκεί ο Νάρκισσος αντίκρυσε για πρώτη φορά το είδωλο του μέσα απ’ την αντανάκλαση του νερού. Ερωτεύτηκε τόσο πολύ τον εαυτό του που έβαλε το χέρι του μέσα στην λίμνη προκειμένου να αγγίξει το είδωλο του. Απογοητευμένος που δεν τα κατάφερνε, μαρμάρωσε και πέθανε. Ως σύμβολο αυτής της ψυχικής φθοράς, οι Θεοί στην θέση όπου πέθανε ο Νάρκισσος, έκαναν να φυτρώσει ένα λουλούδι που από εκεί και πέρα θα έφερε το όνομα του.
Ο θάνατος του Νάρκισσου ήταν το αποτέλεσμα της καθήλωσης σε έναν ψευδή εαυτό και ουσιαστικά ο Οβίδιος αφηγείται την απώλεια του εαυτού μας μέσα από αυτή την τραγωδία. Αυτός ο αρχαίος ελληνικός μύθος είναι ίσως η πρώτη αναφορά για τον τρόπο που μαγεύονται οι άνθρωποι απ’ την αντανάκλαση τους. Επίσης, απ’ το 6200 π.Χ. στην Τουρκία κατασκεύασαν (ίσως) τους πρώτους τεχνητούς καθρέφτες γυαλίζοντας ηφαιστειακά πετρώματα, ενώ κατά την Εποχή του Χαλκού [σ.σ. υπολογίζεται πως ξεκίνησε γύρω στο 3.300 π.Χ.], τεχνίτες στη Μεσοποταμία σφυρηλάτησαν μεταλλεύματα σε ανακλαστικές επιφάνειες. Ετρούσκοι [σ.σ. εκεί που βρίσκεται σήμερα η Ιταλία] και Έλλληνες ακολούθησαν το παράδειγμα τους τελειοποιώντας την τεχνική, δημιουργώντας καθρέφτες από λεπτούς δίσκους κυρτού χαλκού.
Από τότε, αυτοί οι πρώτοι καθρέφτες έγιναν γρήγορα αντικείμενα θαυμασμού απ’ τους ανθρώπους. Σύντομα, οι καθρέφτες έγιναν τελετουργικά αντικείμενα και οι άνθρωποι τους χρησιμοποίησαν ως «πύλες» αγγίζοντας το παραφυσικό και σε άλλες περιπτώσεις ως μέσο για αναζήτηση βοήθειας από τους Θεούς. Η δεισιδαιμονία οδήγησε τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι οι καθρέφτες μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις επιθυμίες τους ή να «φυλακίσουν» την ψυχή τους.
«Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, ποια είναι η ομορφότερη σε όλο το βασίλειο;» ρωτούσε η Κακιά Βασίλισσα στο παραμύθι «Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι» των αδερφών Γκριμ που εκδόθηκε το 1812, σε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει τα παραπάνω.
Για να φτάσουμε όμως στην περίοδο της Χιονάτης, χρειάστηκε λίγος χρόνος για να ανακαλύψουν οι άνθρωποι πως οι καθρέφτες μπορούν να κατασκευαστούν και από γυαλί. Ήταν οι Βενετσιάνοι τεχνίτες στο νησί Μουράνο της Ιταλίας, τον 13ο αιώνα, που δημιούργησαν πανέμορφους, γυάλινους και λαμπερούς καθρέφτες, οι οποίο έπαιξαν τον ρόλο που γνωρίζουμε έως σήμερα και προσέφεραν στην ανθρωπότητα αυτό που είχε ανάγκη. Την επαφή με το ναρκισσισμό.
Όπως αναλύει και ο Φρόιντ, ο ναρκισσισμός είναι ένα ανθρώπινο στάδιο της σεξουαλικής εξέλιξης του ατόμου και αφορά τον αυτοερωτισμό που ξεκινάει απ’ τη νηπιακή ηλικία.
Ο καθρέφτης έγινε το απόλυτο «εργαλείο» για την ενδοσκόπηση αλλά και για την εκμάθηση του εαυτού. Μέσα απ’ το είδωλο στο γυαλί, ο άνθρωπος κατάφερε να εξετάσει τον ρόλο του στην κοινωνία, αφού μπορούσε πλέον να δει αυτό που έβλεπαν οι άλλοι σε εκείνον. Η συγγραφέας του βιβλίου “The Mirror: A History”, Sabine Melchior-Bonnet, αναφέρει: «Οι καθρέφτες ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στη μεσαία τάξη, επειδή τους επέτρεπαν να μιμούνται τις ανώτερες τάξεις, τόσο στην εμφάνιση όσο και στη συμπεριφορά. Η ανώτερη τάξη δεν είχε απαραίτητα ανάγκη τους καθρέφτες, αφού η καταγωγή τους ήταν αρκετά για έχουν επίγνωση του εαυτού τους».
Η αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας οφείλετε στην ύπαρξη του καθρέφτη και η κάθε αντανάκλαση του εαυτού μας, είναι μια «κρίσιμη» στιγμή για την ανάπτυξη αυτής της αίσθησης. Το είδωλο μας στο γυαλί, μας φέρνει σε οπτική επαφή με τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες μας. Πόσο όμως θα άλλαζε αυτή η αίσθηση του εαυτού μας αν δεν είχαμε δει ποτέ την αντανάκλασή του;
Ο Mark Pendergrast, συγγραφέας του βιβλίου “Mirror Mirror: A History of the Human Love Affair With Reflection”, αναφέρει: «Προφανώς, οι τυφλοί δεν χρειάζονται καθρέφτη για να έχουν αίσθηση του εαυτού τους, ούτε οι αρχαίοι λαοί. Αλλά σίγουρα, το να μπορείς να κοιτάζεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη, έχει κάποιου είδους ψυχολογικό αντίκτυπο». Όμως το μέγεθος αυτού, είναι δύσκολο να το γνωρίζουμε, καθώς δεν μπορούμε πλέον να διαχωρίσουμε τον καθρέφτη απ’ τον εαυτό μας.
Η ανθρωπολόγος Dorsa Amir, όταν είχε πάει για πρώτη φορά να μελετήσει φυλές ιθαγενών, το γεγονός ότι δεν έβλεπε το είδωλό της για εβδομάδες σε καθρέφτη, της δημιούργησε ένα αίσθημα αποσύνδεσης απ’ τον εαυτό της. «Ανέκαθεν υπήρχαν όλα αυτά τα βασικά ανθρώπινα ένστικτα. Το να αναρωτιέσαι πώς σε αντιλαμβάνονται οι άλλοι, είναι μια θεμελιώδης ανθρώπινη σκέψη», είχε αναφέρει.
Όμως όταν αυτή σκέψη για την εικόνα μας γίνεται εμμονή και ψυχαναγκαστική διαδικασία, εκεί ξεκινάνε τα προβλήματα. Αντί να ερχόμαστε πιο «κοντά» με το είδωλο μας και να αποκτήσουμε μια βαθύτερη εκτίμηση για τον εαυτό μας, εγκλωβιζόμαστε σε συγκεκριμένα πρότυπα ομορφιάς που προσπαθούμε να ακολουθήσουμε και η όψη μας παλεύει να συγχρονιστεί με τα «θέλω» των άλλων και της κοινωνίας γενικότερα.
Η επίδραση των social media και της εικόνας μας σε αυτά, έχει επηρεάσει την ανθρώπινη ύπαρξη, σε τέτοιο σημείο, που αρκετοί νιώθουν πως αν η μορφή τους δεν βρίσκεται εκεί, αυτόματα θα χαθεί. Όπως συμβαίνει και στους ανθρώπους που πάσχουν από κατάθλιψη ή άλλα ψυχικά νοσήματα.
Παρ΄όλα αυτά, υπάρχει μια διαφορά μεταξύ καθρέφτη και φωτογραφίας. Η αντανάκλαση μας στον καθρέφτη, δεν είναι μια «αληθινή» αναπαράσταση του εαυτού μας, αλλά μια εικόνα σε αντιστροφή. Ο εγκέφαλος μας έχει συνηθίσει σε αυτό και μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι προτιμούν το είδωλο τους στον καθρέφτη απ’ την εικόνα τους σε μια φωτογραφία. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μπορεί κάποιος να λατρεύει μια φωτογραφία σας, αλλά εσείς να μην την θεωρείτε κολακευτική», λέει η Tara Well, ψυχολόγος στο Barnard College και συγγραφέας του βιβλίου “Mirror Meditation”. Και η αλήθεια είναι αυτή. Η φωτογραφία αποτυπώνει αυτό ακριβώς που βλέπουν οι άλλοι σε εμάς, ενώ μέσω του καθρέφτη κοιτάμε τον εαυτό μας μέσα απ’ τα δικά μας μάτια, σε μια αντανάκλαση.
Ο καθρέφτης λοιπόν μπορεί να είναι μια απ’ τις σημαντικότερες ανθρώπινες ανακαλύψεις, αλλά ταυτόχρονα είναι ίσως και η μεγαλύτερη παραπλάνηση της ύπαρξης.
Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Νάρκισσος ήταν γιος του ποταμού Κηφισού και της Νύμφης Λειριώπης. Όπως μας εξιστορεί ο Οβίδιος, Θνητές κόρες, Νύμφες και νέοι, ερωτεύτηκαν τον Νάρκισσο σε ηλικία 16 ετών αλλά εκείνος απείχε από οποιαδήποτε ερωτική πράξη. Η Νύμφη Ηχώ απ’ την απογοήτευσή της που ο Νάρκισσος δεν ανταποκρίθηκε στον έρωτα της, κρύφτηκε και εξαφανίστηκε στα δάση. Το σώμα της «χάθηκε» και απέμεινε μόνο η φωνή της. Η Θεά της Εκδίκησης, Νέμεσις, αποφάσισε να τιμωρήσει τον νεαρό Νάρκισσο και τον οδήγησε σε μια λίμνη. Εκεί ο Νάρκισσος αντίκρυσε για πρώτη φορά το είδωλο του μέσα απ’ την αντανάκλαση του νερού. Ερωτεύτηκε τόσο πολύ τον εαυτό του που έβαλε το χέρι του μέσα στην λίμνη προκειμένου να αγγίξει το είδωλο του. Απογοητευμένος που δεν τα κατάφερνε, μαρμάρωσε και πέθανε. Ως σύμβολο αυτής της ψυχικής φθοράς, οι Θεοί στην θέση όπου πέθανε ο Νάρκισσος, έκαναν να φυτρώσει ένα λουλούδι που από εκεί και πέρα θα έφερε το όνομα του.
Ο θάνατος του Νάρκισσου ήταν το αποτέλεσμα της καθήλωσης σε έναν ψευδή εαυτό και ουσιαστικά ο Οβίδιος αφηγείται την απώλεια του εαυτού μας μέσα από αυτή την τραγωδία. Αυτός ο αρχαίος ελληνικός μύθος είναι ίσως η πρώτη αναφορά για τον τρόπο που μαγεύονται οι άνθρωποι απ’ την αντανάκλαση τους. Επίσης, απ’ το 6200 π.Χ. στην Τουρκία κατασκεύασαν (ίσως) τους πρώτους τεχνητούς καθρέφτες γυαλίζοντας ηφαιστειακά πετρώματα, ενώ κατά την Εποχή του Χαλκού [σ.σ. υπολογίζεται πως ξεκίνησε γύρω στο 3.300 π.Χ.], τεχνίτες στη Μεσοποταμία σφυρηλάτησαν μεταλλεύματα σε ανακλαστικές επιφάνειες. Ετρούσκοι [σ.σ. εκεί που βρίσκεται σήμερα η Ιταλία] και Έλλληνες ακολούθησαν το παράδειγμα τους τελειοποιώντας την τεχνική, δημιουργώντας καθρέφτες από λεπτούς δίσκους κυρτού χαλκού.
Από τότε, αυτοί οι πρώτοι καθρέφτες έγιναν γρήγορα αντικείμενα θαυμασμού απ’ τους ανθρώπους. Σύντομα, οι καθρέφτες έγιναν τελετουργικά αντικείμενα και οι άνθρωποι τους χρησιμοποίησαν ως «πύλες» αγγίζοντας το παραφυσικό και σε άλλες περιπτώσεις ως μέσο για αναζήτηση βοήθειας από τους Θεούς. Η δεισιδαιμονία οδήγησε τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι οι καθρέφτες μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις επιθυμίες τους ή να «φυλακίσουν» την ψυχή τους.
«Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, ποια είναι η ομορφότερη σε όλο το βασίλειο;» ρωτούσε η Κακιά Βασίλισσα στο παραμύθι «Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι» των αδερφών Γκριμ που εκδόθηκε το 1812, σε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει τα παραπάνω.
Για να φτάσουμε όμως στην περίοδο της Χιονάτης, χρειάστηκε λίγος χρόνος για να ανακαλύψουν οι άνθρωποι πως οι καθρέφτες μπορούν να κατασκευαστούν και από γυαλί. Ήταν οι Βενετσιάνοι τεχνίτες στο νησί Μουράνο της Ιταλίας, τον 13ο αιώνα, που δημιούργησαν πανέμορφους, γυάλινους και λαμπερούς καθρέφτες, οι οποίο έπαιξαν τον ρόλο που γνωρίζουμε έως σήμερα και προσέφεραν στην ανθρωπότητα αυτό που είχε ανάγκη. Την επαφή με το ναρκισσισμό.
Όπως αναλύει και ο Φρόιντ, ο ναρκισσισμός είναι ένα ανθρώπινο στάδιο της σεξουαλικής εξέλιξης του ατόμου και αφορά τον αυτοερωτισμό που ξεκινάει απ’ τη νηπιακή ηλικία.
Ο καθρέφτης έγινε το απόλυτο «εργαλείο» για την ενδοσκόπηση αλλά και για την εκμάθηση του εαυτού. Μέσα απ’ το είδωλο στο γυαλί, ο άνθρωπος κατάφερε να εξετάσει τον ρόλο του στην κοινωνία, αφού μπορούσε πλέον να δει αυτό που έβλεπαν οι άλλοι σε εκείνον. Η συγγραφέας του βιβλίου “The Mirror: A History”, Sabine Melchior-Bonnet, αναφέρει: «Οι καθρέφτες ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στη μεσαία τάξη, επειδή τους επέτρεπαν να μιμούνται τις ανώτερες τάξεις, τόσο στην εμφάνιση όσο και στη συμπεριφορά. Η ανώτερη τάξη δεν είχε απαραίτητα ανάγκη τους καθρέφτες, αφού η καταγωγή τους ήταν αρκετά για έχουν επίγνωση του εαυτού τους».
Η αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας οφείλετε στην ύπαρξη του καθρέφτη και η κάθε αντανάκλαση του εαυτού μας, είναι μια «κρίσιμη» στιγμή για την ανάπτυξη αυτής της αίσθησης. Το είδωλο μας στο γυαλί, μας φέρνει σε οπτική επαφή με τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες μας. Πόσο όμως θα άλλαζε αυτή η αίσθηση του εαυτού μας αν δεν είχαμε δει ποτέ την αντανάκλασή του;
Ο Mark Pendergrast, συγγραφέας του βιβλίου “Mirror Mirror: A History of the Human Love Affair With Reflection”, αναφέρει: «Προφανώς, οι τυφλοί δεν χρειάζονται καθρέφτη για να έχουν αίσθηση του εαυτού τους, ούτε οι αρχαίοι λαοί. Αλλά σίγουρα, το να μπορείς να κοιτάζεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη, έχει κάποιου είδους ψυχολογικό αντίκτυπο». Όμως το μέγεθος αυτού, είναι δύσκολο να το γνωρίζουμε, καθώς δεν μπορούμε πλέον να διαχωρίσουμε τον καθρέφτη απ’ τον εαυτό μας.
Η ανθρωπολόγος Dorsa Amir, όταν είχε πάει για πρώτη φορά να μελετήσει φυλές ιθαγενών, το γεγονός ότι δεν έβλεπε το είδωλό της για εβδομάδες σε καθρέφτη, της δημιούργησε ένα αίσθημα αποσύνδεσης απ’ τον εαυτό της. «Ανέκαθεν υπήρχαν όλα αυτά τα βασικά ανθρώπινα ένστικτα. Το να αναρωτιέσαι πώς σε αντιλαμβάνονται οι άλλοι, είναι μια θεμελιώδης ανθρώπινη σκέψη», είχε αναφέρει.
Όμως όταν αυτή σκέψη για την εικόνα μας γίνεται εμμονή και ψυχαναγκαστική διαδικασία, εκεί ξεκινάνε τα προβλήματα. Αντί να ερχόμαστε πιο «κοντά» με το είδωλο μας και να αποκτήσουμε μια βαθύτερη εκτίμηση για τον εαυτό μας, εγκλωβιζόμαστε σε συγκεκριμένα πρότυπα ομορφιάς που προσπαθούμε να ακολουθήσουμε και η όψη μας παλεύει να συγχρονιστεί με τα «θέλω» των άλλων και της κοινωνίας γενικότερα.
Η επίδραση των social media και της εικόνας μας σε αυτά, έχει επηρεάσει την ανθρώπινη ύπαρξη, σε τέτοιο σημείο, που αρκετοί νιώθουν πως αν η μορφή τους δεν βρίσκεται εκεί, αυτόματα θα χαθεί. Όπως συμβαίνει και στους ανθρώπους που πάσχουν από κατάθλιψη ή άλλα ψυχικά νοσήματα.
Παρ΄όλα αυτά, υπάρχει μια διαφορά μεταξύ καθρέφτη και φωτογραφίας. Η αντανάκλαση μας στον καθρέφτη, δεν είναι μια «αληθινή» αναπαράσταση του εαυτού μας, αλλά μια εικόνα σε αντιστροφή. Ο εγκέφαλος μας έχει συνηθίσει σε αυτό και μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι προτιμούν το είδωλο τους στον καθρέφτη απ’ την εικόνα τους σε μια φωτογραφία. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μπορεί κάποιος να λατρεύει μια φωτογραφία σας, αλλά εσείς να μην την θεωρείτε κολακευτική», λέει η Tara Well, ψυχολόγος στο Barnard College και συγγραφέας του βιβλίου “Mirror Meditation”. Και η αλήθεια είναι αυτή. Η φωτογραφία αποτυπώνει αυτό ακριβώς που βλέπουν οι άλλοι σε εμάς, ενώ μέσω του καθρέφτη κοιτάμε τον εαυτό μας μέσα απ’ τα δικά μας μάτια, σε μια αντανάκλαση.
Ο καθρέφτης λοιπόν μπορεί να είναι μια απ’ τις σημαντικότερες ανθρώπινες ανακαλύψεις, αλλά ταυτόχρονα είναι ίσως και η μεγαλύτερη παραπλάνηση της ύπαρξης.
