Όλοι αναφερόμαστε σε «χειριστικούς ανθρώπους» και πόσο «τοξικοί» είναι, συμπληρώνοντας πως πρέπει να τους απομακρύνουμε απ’ την ζωή μας καθώς μας εξουσιάζουν χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Βέβαια, αν μπορούσαμε να το συνειδητοποιήσουμε, τότε αυτοί οι άνθρωποι δεν θα ήταν χειριστικοί. Δεν θα μπορούσαν (θεωρητικά) να επέμβουν συναισθηματικά και ουσιαστικά στην ζωή μας.
Η χειριστική συμπεριφορά, δεν λειτουργεί ως σωματική «επιθετικότητα» και δεν έχει πάντα ξεκάθαρες απαιτήσεις από εμάς. Τι σημαίνει όμως «χειριστικός άνθρωπος»;
Είναι αυτός που προσπαθεί να διατηρήσει τον έλεγχο, την εξουσία και την λήψη αποφάσεων για άλλους ανθρώπους. Η χειριστική συμπεριφορά, μπορεί να περιλαμβάνει τα πάντα. Απ’ το να λέει άμεσα σε κάποιον τι μπορεί ή δεν τι μπορεί να κάνει, ή χρησιμοποιώντας πιο διακριτικές μεθόδους, όπως η ενοχοποίηση και η κτητικότητα, να φτάνει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Συχνά, οι επιθυμίες και οι ανάγκες του ατόμου που «ελέγχεται», απορρίπτονται τελείως ή δεν γίνονται σεβαστές.
Χειριστικός άνθρωπος μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε, ανεξάρτητα απ’ την θέση που έχει στην ζωή μας. Φίλοι, συγγενείς, συνάδελφοι, σύντροφοι, μπορεί όλοι εν δυνάμει να έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά και ταυτόχρονα, να μην είναι «κακοί άνθρωποι». Άλλωστε, πολλοί δεν αντιλαμβάνονται καν πως είναι χειριστικοί άνθρωποι, κι αυτό γιατί λειτουργούν υποσυνείδητα κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Συνήθως, η ανάγκη να ελέγξουμε ένα άλλο άτομο, προέρχεται απ’ τις προσωπικές μας ανασφάλειες. Όπως λέει στο mbg η Holly Richmond, ψυχολόγος και συγγραφέας του “Reclaiming Pleasure”, «Η ελεγκτική συμπεριφορά συχνά μοιάζει με ανασφαλή αγχώδη προσκόλληση».
Με απλά λόγια, η χειριστική συμπεριφορά, είναι προϊόν άγχους και φόβου για το άγνωστο, εξηγεί η Richmond. Το άτομο που έχει «προβλήματα ελέγχου» ή φόβο για το άγνωστο, συχνά, δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του ή δεν αισθάνεται αρκετά ασφαλής για να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε πρόκληση ή να ανεχτεί μια άγνωστη κατάσταση. Έτσι, προκειμένου να ανακτήσουν κάποια χαμένη αίσθηση ασφάλειας, ασκούν την επιρροή τους με οποιονδήποτε τρόπο.
Παραδείγματα χειριστικού ανθρώπου
- Έλεγχος καταστάσεων : Απ’ την προσπάθεια λήψης μικρών και απλών αποφάσεων, όπως το φαγητό, μέχρι πιο σημαντικές και σύνθετες, όπως ποιοι θα είναι φίλοι σου.
- Παραβίαση ιδιωτικότητας και ορίων: Γονείς που δεν επιτρέπουν στα παιδιά τους να κλείνουν την πόρτα του δωματίου τους και σύντροφοι που αρνούνται επανειλημμένα (ή δεν δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος) την ανάγκη για χώρο και χρόνο στον άλλον.
- Συνεχής έλεγχος: Τα μηνύματα «Που είσαι; Με ποιον είσαι; Στείλε μου μια φωτογραφία να δω που βρίσκεσαι», είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χειριστικού ανθρώπου σε μια σχέση.
- Αχρείαστοι καυγάδες: Η πρόκληση καυγάδων – φαινομενικά από το πουθενά – είναι μια τακτική ελέγχου, καθώς η «αρνητική προσοχή» είναι καλύτερη απ’ την «μηδενική προσοχή».
- Έλεγχος των οικονομικών: Μέσω υπαγόρευσης αγορών, καθορισμού προϋπολογισμού και επικριτικών σχολίων για τις αγορές του άλλου.
- Απομόνωση: Η απομάκρυνσή σου από φίλους και οικογένεια, είναι ένας τρόπος για να νιώσει περισσότερη ασφάλεια ο χειριστικός άνθρωπος, αφού έτσι θα βασίζεσαι και θα εξαρτάσαι σε/από αυτόν.
- Ενοχοποίηση: Αν νιώθετε φόβο να εκφράσετε τα συναισθήματά σας στον άλλον, τότε υπάρχουν σημάδια χειριστικού ανθρώπου, καθώς αυτός ελέγχει την σχέση. Επίσης, αν σας κάνει να νιώθετε ενοχές επειδή δεν περνάτε αρκετό χρόνο μαζί ή επειδή θέλετε να περνάτε περισσότερο χρόνο μόνοι σας ή δεν κάνετε σεξ (σε συχνότητα που ορίζει εκείνος), τότε επίσης έχετε να κάνετε με έναν χειριστικό άνθρωπο.
- Αμφισβήτηση λογικής: Όταν ο άλλος έχει μονίμως «δίκιο» και εσύ βρίσκεσαι διαρκώς «λάθος», τότε να είσαι σίγουρος πως είσαι δίπλα σε έναν χειριστικό άνθρωπο.
- Συναισθηματικά «χρέη»: Οι χειριστικοί άνθρωποι πολύ συχνά προχωράνε σε καλές πράξεις προκειμένου οι άλλοι να νιώθουν υπόχρεοι προς αυτούς. Συνήθως αυτές οι σχέσεις είναι και «μονόπλευρες», καθώς η χειριστική πλευρά θα νιώθει πάντα ανικανοποίητη και θα προβάλλει σε κάθε ευκαιρία αυτά που έχει κάνει για σένα (μόνο που βαθύτερα, ικανοποιούν το δικό τους «εγώ»).
- Ζήλια: Η ζηλότυπη συμπεριφορά μπορεί να κυμαίνεται από ακίνδυνη έως ακραία, και εκεί σε αυτό το «άκρο», είναι που υπάρχει το πρόβλημα. Εκτός και αν οι «ακίνδυνες ζήλιες», είναι σε τέτοια συχνότητα που τις καθιστούν κανόνα. Επίσης, η υπερβολική ζήλια συνδέεται άμεσα με έλλειψη αυτοπεποίθησης και ανασφάλειες, ενώ συχνά προκύπτει και από ναρκισσισμό.
- Αγάπη υπό όρους: Η αυξομείωση των συναισθημάτων αγάπης, στοργής, έγκρισης, είναι ένας κυρίαρχος τρόπος ελέγχου.
Πώς πρέπει να διαχειριστούμε τους χειριστικούς ανθρώπους;
Αυτό εξαρτάται απ’ την δυναμική και τον τύπο της σχέσης, αλλά σε όλες τις περιπτώσεις υπάρχουν κοινά σημεία. Ένα πρώτο βήμα, πάντα, είναι μια ανοιχτή συζήτηση με τον άλλον εκφράζοντας τις σκέψεις μας, αλλά κυρίως, τα συναισθήματα που μας δημιουργεί η ελεγκτική και χειριστική συμπεριφορά του άλλου. Επίσης, οριοθετώντας κάποια πράγματα, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε αν ο χειριστικός άνθρωπος μπορεί ή είναι διαθέσιμος να ανταποκριθεί στις ανάγκες μας. Τα όρια πολλές φορές δημιουργούν συναισθηματικό χώρο, και μέσα εκεί, πρέπει να αισθανόμαστε ελεύθεροι να εκφράσουμε κάθε μας σκέψη ή και να τις κρατήσουμε αποκλειστικά για εμάς.
Όπως αναφέραμε και στην αρχή, η πηγή της χειριστικής συμπεριφοράς, είναι ο φόβος και όχι η αγάπη. Η χειραγώγηση είναι τοξική και δεν τέμνεται πουθενά με την ειλικρίνεια και την ανοιχτή επικοινωνία – απαραίτητα για υγιείς σχέσεις.
Αν έχετε δει τον εαυτό σας μέσα σε αυτό το κείμενο, και βρίσκεστε στην πλευρά του «καταπιεσμένου», τότε θα πρέπει να εμπιστευτείτε το ένστικτό σας και να ξεκινήσετε να βαδίζετε σε έναν δρόμο μακριά από χειριστικές πρακτικές και ελεγκτικούς συναισθηματικούς μηχανισμούς. Αν, θεωρητικά, είσαι ο χειριστικός της υπόθεσης, τότε μάλλον δεν κατάλαβες τίποτα απ’ όλα αυτά, γιατί σε κάθε γραμμή ενώ διέκρινες τον εαυτό σου, ταυτόχρονα, τον δικαιολογούσες και σκεφτόσουν πως η άλλη πλευρά οφείλει να σε κατανοήσει.
Όλοι αναφερόμαστε σε «χειριστικούς ανθρώπους» και πόσο «τοξικοί» είναι, συμπληρώνοντας πως πρέπει να τους απομακρύνουμε απ’ την ζωή μας καθώς μας εξουσιάζουν χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Βέβαια, αν μπορούσαμε να το συνειδητοποιήσουμε, τότε αυτοί οι άνθρωποι δεν θα ήταν χειριστικοί. Δεν θα μπορούσαν (θεωρητικά) να επέμβουν συναισθηματικά και ουσιαστικά στην ζωή μας.
Η χειριστική συμπεριφορά, δεν λειτουργεί ως σωματική «επιθετικότητα» και δεν έχει πάντα ξεκάθαρες απαιτήσεις από εμάς. Τι σημαίνει όμως «χειριστικός άνθρωπος»;
Είναι αυτός που προσπαθεί να διατηρήσει τον έλεγχο, την εξουσία και την λήψη αποφάσεων για άλλους ανθρώπους. Η χειριστική συμπεριφορά, μπορεί να περιλαμβάνει τα πάντα. Απ’ το να λέει άμεσα σε κάποιον τι μπορεί ή δεν τι μπορεί να κάνει, ή χρησιμοποιώντας πιο διακριτικές μεθόδους, όπως η ενοχοποίηση και η κτητικότητα, να φτάνει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Συχνά, οι επιθυμίες και οι ανάγκες του ατόμου που «ελέγχεται», απορρίπτονται τελείως ή δεν γίνονται σεβαστές.
Χειριστικός άνθρωπος μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε, ανεξάρτητα απ’ την θέση που έχει στην ζωή μας. Φίλοι, συγγενείς, συνάδελφοι, σύντροφοι, μπορεί όλοι εν δυνάμει να έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά και ταυτόχρονα, να μην είναι «κακοί άνθρωποι». Άλλωστε, πολλοί δεν αντιλαμβάνονται καν πως είναι χειριστικοί άνθρωποι, κι αυτό γιατί λειτουργούν υποσυνείδητα κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Συνήθως, η ανάγκη να ελέγξουμε ένα άλλο άτομο, προέρχεται απ’ τις προσωπικές μας ανασφάλειες. Όπως λέει στο mbg η Holly Richmond, ψυχολόγος και συγγραφέας του “Reclaiming Pleasure”, «Η ελεγκτική συμπεριφορά συχνά μοιάζει με ανασφαλή αγχώδη προσκόλληση».
Με απλά λόγια, η χειριστική συμπεριφορά, είναι προϊόν άγχους και φόβου για το άγνωστο, εξηγεί η Richmond. Το άτομο που έχει «προβλήματα ελέγχου» ή φόβο για το άγνωστο, συχνά, δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του ή δεν αισθάνεται αρκετά ασφαλής για να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε πρόκληση ή να ανεχτεί μια άγνωστη κατάσταση. Έτσι, προκειμένου να ανακτήσουν κάποια χαμένη αίσθηση ασφάλειας, ασκούν την επιρροή τους με οποιονδήποτε τρόπο.
Παραδείγματα χειριστικού ανθρώπου
- Έλεγχος καταστάσεων : Απ’ την προσπάθεια λήψης μικρών και απλών αποφάσεων, όπως το φαγητό, μέχρι πιο σημαντικές και σύνθετες, όπως ποιοι θα είναι φίλοι σου.
- Παραβίαση ιδιωτικότητας και ορίων: Γονείς που δεν επιτρέπουν στα παιδιά τους να κλείνουν την πόρτα του δωματίου τους και σύντροφοι που αρνούνται επανειλημμένα (ή δεν δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος) την ανάγκη για χώρο και χρόνο στον άλλον.
- Συνεχής έλεγχος: Τα μηνύματα «Που είσαι; Με ποιον είσαι; Στείλε μου μια φωτογραφία να δω που βρίσκεσαι», είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χειριστικού ανθρώπου σε μια σχέση.
- Αχρείαστοι καυγάδες: Η πρόκληση καυγάδων – φαινομενικά από το πουθενά – είναι μια τακτική ελέγχου, καθώς η «αρνητική προσοχή» είναι καλύτερη απ’ την «μηδενική προσοχή».
- Έλεγχος των οικονομικών: Μέσω υπαγόρευσης αγορών, καθορισμού προϋπολογισμού και επικριτικών σχολίων για τις αγορές του άλλου.
- Απομόνωση: Η απομάκρυνσή σου από φίλους και οικογένεια, είναι ένας τρόπος για να νιώσει περισσότερη ασφάλεια ο χειριστικός άνθρωπος, αφού έτσι θα βασίζεσαι και θα εξαρτάσαι σε/από αυτόν.
- Ενοχοποίηση: Αν νιώθετε φόβο να εκφράσετε τα συναισθήματά σας στον άλλον, τότε υπάρχουν σημάδια χειριστικού ανθρώπου, καθώς αυτός ελέγχει την σχέση. Επίσης, αν σας κάνει να νιώθετε ενοχές επειδή δεν περνάτε αρκετό χρόνο μαζί ή επειδή θέλετε να περνάτε περισσότερο χρόνο μόνοι σας ή δεν κάνετε σεξ (σε συχνότητα που ορίζει εκείνος), τότε επίσης έχετε να κάνετε με έναν χειριστικό άνθρωπο.
- Αμφισβήτηση λογικής: Όταν ο άλλος έχει μονίμως «δίκιο» και εσύ βρίσκεσαι διαρκώς «λάθος», τότε να είσαι σίγουρος πως είσαι δίπλα σε έναν χειριστικό άνθρωπο.
- Συναισθηματικά «χρέη»: Οι χειριστικοί άνθρωποι πολύ συχνά προχωράνε σε καλές πράξεις προκειμένου οι άλλοι να νιώθουν υπόχρεοι προς αυτούς. Συνήθως αυτές οι σχέσεις είναι και «μονόπλευρες», καθώς η χειριστική πλευρά θα νιώθει πάντα ανικανοποίητη και θα προβάλλει σε κάθε ευκαιρία αυτά που έχει κάνει για σένα (μόνο που βαθύτερα, ικανοποιούν το δικό τους «εγώ»).
- Ζήλια: Η ζηλότυπη συμπεριφορά μπορεί να κυμαίνεται από ακίνδυνη έως ακραία, και εκεί σε αυτό το «άκρο», είναι που υπάρχει το πρόβλημα. Εκτός και αν οι «ακίνδυνες ζήλιες», είναι σε τέτοια συχνότητα που τις καθιστούν κανόνα. Επίσης, η υπερβολική ζήλια συνδέεται άμεσα με έλλειψη αυτοπεποίθησης και ανασφάλειες, ενώ συχνά προκύπτει και από ναρκισσισμό.
- Αγάπη υπό όρους: Η αυξομείωση των συναισθημάτων αγάπης, στοργής, έγκρισης, είναι ένας κυρίαρχος τρόπος ελέγχου.
Πώς πρέπει να διαχειριστούμε τους χειριστικούς ανθρώπους;
Αυτό εξαρτάται απ’ την δυναμική και τον τύπο της σχέσης, αλλά σε όλες τις περιπτώσεις υπάρχουν κοινά σημεία. Ένα πρώτο βήμα, πάντα, είναι μια ανοιχτή συζήτηση με τον άλλον εκφράζοντας τις σκέψεις μας, αλλά κυρίως, τα συναισθήματα που μας δημιουργεί η ελεγκτική και χειριστική συμπεριφορά του άλλου. Επίσης, οριοθετώντας κάποια πράγματα, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε αν ο χειριστικός άνθρωπος μπορεί ή είναι διαθέσιμος να ανταποκριθεί στις ανάγκες μας. Τα όρια πολλές φορές δημιουργούν συναισθηματικό χώρο, και μέσα εκεί, πρέπει να αισθανόμαστε ελεύθεροι να εκφράσουμε κάθε μας σκέψη ή και να τις κρατήσουμε αποκλειστικά για εμάς.
Όπως αναφέραμε και στην αρχή, η πηγή της χειριστικής συμπεριφοράς, είναι ο φόβος και όχι η αγάπη. Η χειραγώγηση είναι τοξική και δεν τέμνεται πουθενά με την ειλικρίνεια και την ανοιχτή επικοινωνία – απαραίτητα για υγιείς σχέσεις.
Αν έχετε δει τον εαυτό σας μέσα σε αυτό το κείμενο, και βρίσκεστε στην πλευρά του «καταπιεσμένου», τότε θα πρέπει να εμπιστευτείτε το ένστικτό σας και να ξεκινήσετε να βαδίζετε σε έναν δρόμο μακριά από χειριστικές πρακτικές και ελεγκτικούς συναισθηματικούς μηχανισμούς. Αν, θεωρητικά, είσαι ο χειριστικός της υπόθεσης, τότε μάλλον δεν κατάλαβες τίποτα απ’ όλα αυτά, γιατί σε κάθε γραμμή ενώ διέκρινες τον εαυτό σου, ταυτόχρονα, τον δικαιολογούσες και σκεφτόσουν πως η άλλη πλευρά οφείλει να σε κατανοήσει.
