Πως η κολύμβηση σε κρύο νερό μεταμορφώνει το σώμα και το μυαλό. Οι παγωμένες βουτιές επαναπρογραμματίζουν τον εγκέφαλό μας, ενισχύουν τη διάθεση και ίσως προστατεύουν από νευροεκφυλιστικές ασθένειες. 

Στις οκτώ το πρωί όταν η ομίχλη ακόμη αιωρείται πάνω από τα νερά και η πόλη δεν έχει ξυπνήσει πλήρως, η λίμνη μοιάζει με σκηνικό που έχει ξεφύγει από κάποιον πίνακα. Στο Beckenham Place Park του Λονδίνου το νερό είναι κοντά στους δέκα βαθμούς και ούτε οι πάπιες δεν τολμούν να πλησιάσουν. Κάποιοι άνθρωποι όμως στέκονται με το μαγιό τους έτοιμοι να βουτήξουν. Το πρώτο άγγιγμα του νερού τους κόβει την ανάσα. Λίγα λεπτά μετά νιώθουν καινούριοι. 

Δεν είναι οι μόνοι. Στην Αγγλία σχεδόν 6,8 εκατομμύρια άνθρωποι κολυμπούν πλέον σε εξωτερικούς χώρους ακόμη και τον χειμώνα. Η άνοδος της τάσης δε βασίζεται μόνο στη γοητεία του διαφορετικού. Οι επιστημονικές ενδείξεις στοιβάζονται και δείχνουν ότι οι κρύες βουτιές δεν τονώνουν απλώς το σώμα: μεταμορφώνουν και τον εγκέφαλο. 

Οι περισσότεροι λάτρεις της κρύας κολύμβησης μιλούσαν για τα οφέλη της βάσει προσωπικής εμπειρίας. Τώρα όμως οι επιστήμονες αρχίζουν να χαρτογραφούν με ακρίβεια τι συμβαίνει στο νευρικό σύστημα όταν το σώμα βυθίζεται σε νερά κάτω των 15°C και τα ευρήματα είναι εντυπωσιακά. 

Άνθρωποι που ακολούθησαν τετράμηνο πρόγραμμα κολύμβησης σε ανοιχτό νερό έδειξαν μείωση της κόπωσης, καλύτερη μνήμη και βελτιωμένη διάθεση σε σχέση με μια ομάδα που απλώς συνέχισε την καθημερινότητά της στην πόλη. Ακόμη και μία μόνο βουτιά, διάρκειας είκοσι λεπτών σε νερό περίπου 13°C ήταν αρκετή για να αυξήσει την αυτοεκτίμηση. 

Το σώμα όταν έρχεται σε επαφή με το παγωμένο νερό ενεργοποιεί έναν αρχέγονο μηχανισμό: το «cold-shock response». Πρόκειται για μια ηχηρή έκρηξη αδρεναλίνης, ντοπαμίνης και κορτιζόλης, μια βιοχημική καταιγίδα που μοιάζει με αυτό που νιώθει κανείς μετά από δυνατή άσκηση. Εξελικτικά αυτός ο μηχανισμός λειτουργούσε ως προειδοποίηση κινδύνου: το σώμα έπρεπε να αντιδράσει, να ζεσταθεί, να επιβιώσει. Σήμερα η ίδια αντίδραση μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά, αρκεί να υπάρχει ασφάλεια και επίγνωση. 

Αυτή η άμεση έκρηξη χημικών ουσιών στον εγκέφαλο εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την ευφορία που νιώθουν οι κολυμβητές μετά από μια παγωμένη βουτιά. Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι τι συμβαίνει μακροπρόθεσμα. Στις 12 εβδομάδες οι συμμετέχοντες που κολυμπούσαν συστηματικά άρχισαν να εμφανίζουν μειωμένη έκκριση κορτιζόλης, σαν το σώμα τους να εκπαιδεύεται να αντιδρά στο στρες πιο ψύχραιμα, πιο αποτελεσματικά. 

Δεδομένου ότι τα αυξημένα επίπεδα στρες συνδέονται με φλεγμονές, καρδιακά προβλήματα και γήρανση αυτή η προσαρμογή μπορεί να αποτελεί σημαντικό εργαλείο πρόληψης. Οι συχνές βουτιές βοηθούν ουσιαστικά άτομα με αγχώδη διαταραχή ή καταθλιπτικά συμπτώματα, συμπληρώνοντας φαρμακευτικές ή ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. 

Το «cold-shock response» ενεργοποιεί επίσης πρωτεΐνες όπως η RBM3, γνωστή για την ικανότητά της να επιδιορθώνει συνάψεις, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι νευρώνες. Σε πειράματα με ποντίκια που έχουν γενετική προδιάθεση για νευροεκφυλισμό τύπου Αλτσχάιμερ, η αύξηση αυτής της πρωτεΐνης φάνηκε να τα προστατεύει από εγκεφαλικές βλάβες. Η πιθανότητα ότι κάτι αντίστοιχο μπορεί να ισχύει και για τον άνθρωπο ανοίγει συναρπαστικές προοπτικές. 

Ένα ακόμη βήμα έγινε πρόσφατα από το Πανεπιστήμιο Bournemouth, όπου ερευνητές σάρωσαν για πρώτη φορά την εγκεφαλική δραστηριότητα ατόμων πριν και μετά από πέντε λεπτά σε νερό 20°C. Κατέγραψαν αλλαγές στη συνδεσιμότητα κρίσιμων περιοχών όπως ο μεσομετωπιαίος φλοιός και ο βρεγματικός λοβός περιοχές που καθορίζουν την προσοχή, τον συναισθηματικό έλεγχο και τη λήψη αποφάσεων. Οι συγκεκριμένες περιοχές παρουσιάζουν συχνά δυσλειτουργίες σε ανθρώπους με άγχος ή κατάθλιψη. Οι αλλαγές που παρατηρήθηκαν λοιπόν δεν είναι απλώς ενθαρρυντικές: είναι αποκαλυπτικές για το πως η “κρύα” κολύμβηση μπορεί να λειτουργήσει ως θεραπευτικό εργαλείο. 

Φυσικά το παγωμένο νερό δεν είναι παιχνίδι. Υποθερμία, καρδιακά επεισόδια, ακόμη και προσωρινή απώλεια μνήμης έχουν καταγραφεί σε σπάνιες περιπτώσεις ειδικά σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, γι’ αυτό κανένας ειδικός δεν προτείνει την ενασχόληση χωρίς εξοπλισμό, συνοδεία και σωστή εκπαίδευση. 

Μια παγωμένη βουτιά δεν είναι ποτέ εύκολη υπόθεση. Απαιτεί θέληση, επιμονή, μια μικρή πράξη θάρρους κάθε φορά. Η αίσθηση αυτής της “νίκης” σε συνδυασμό με τη συλλογικότητα των ομάδων κολύμβησης, μοιάζει να δημιουργεί έναν κύκλο ανθεκτικότητας ψυχικής και σωματικής. Μπορεί να είναι κρύο, απαιτητικό, αλλά ίσως ο εγκέφαλος να τους ευχαριστήσει. 

*Mε στοιχεία από το New Scientist

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.