Όλο και περισσότεροι άνθρωποι μειώνουν την ποσότητα ζάχαρης στις τροφές και τα αναψυκτικά που επιλέγουν, ως τρόπο διαχείρισης του βάρους τους αλλά και βελτίωσης της υγείας τους. Η κατανάλωση ζάχαρης εκτός από τις αρνητικές συνέπειες στην υγεία, οδηγεί και σε συσσώρευση θερμίδων. Καθώς πολλοί δεν θέλουν να βγάλουν εντελώς τη γλυκιά γεύση από τη διατροφή τους, η αντικατάσταση της ζάχαρης και των θερμίδων της ήταν επιτακτική. Η ζήτηση λοιπόν για μία εναλλακτική έφερε στο προσκήνιο τη δημιουργία τεχνητών γλυκαντικών, η χρήση των οποίων είναι πλέον εμφανής σχεδόν σε κάθε προϊόν: διαιτητικά ποτά και αναψυκτικά, επιδόρπια, αλμυρά φαγητά και ψωμιά, ενεργειακές μπάρες, τσίχλες, τσάι χωρίς ζάχαρη, σοκολάτες, γιαούρτια, κρέμες – ακόμη και οδοντόκρεμες, στοματικά διαλύματα και βιταμίνες.

Τα γλυκαντικά προσδίδουν λιγότερες θερμίδες από τη ζάχαρη ή και καθόλου θερμίδες. Πολλές από αυτές τις ουσίες χρησιμοποιούνται ευρέως από τα άτομα με διαβήτη, καθώς θεωρούνται ασφαλείς και δεν επηρεάζουν τα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος. Η σακχαρίνη, η πρώτη γλυκαντική ύλη με λίγες θερμίδες που γνώρισε ευρεία χρήση, ανακαλύφθηκε το 1879. Από τότε, έχει ανακαλυφθεί ένας μεγάλος αριθμός και άλλων ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών υλών. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), οι ολιγοθερμιδικές τεχνητές γλυκαντικές ύλες που χρησιμοποιούνται σήμερα πιο συχνά είναι η ακεσουλφάμη-Κ, η ασπαρτάμη, το κυκλαμικό οξύ, η σακχαρίνη και η σουκραλόζη ενώ πρόσφατα εγκρίθηκε και η χρήση των φυσικής προέυλευσης γλυκοζιτών στεβιόλης (στέβια) σε τρόφιμα και ποτά.

Τεχνητές γλυκαντικές ουσίες:

✶ Ακεσουλφάμη K (E 950)
✶ Ασπαρτάμη (E 951)
✶ Σακχαρίνη (E 954)
✶ Κυκλαμάτη (E 952)
✶ Καυματίνη (E 957)
✶ Νεοεσπεριδίνη DHC (E 959)
✶ Σουκραλόζη (E 955)

Ωστόσο κατά καιρούς έχουν προκύψει πολλές ερωτήσεις και ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των γλυκαντικών με βασικότερο λόγο ότι τα περισσότερα τεχνητά γλυκαντικά δοκιμάζονται σε εργαστηριακούς αρουραίους και όχι σε ανθρώπους. Τα τεχνητά υποκατάστατα που παράγονται σε ένα εργαστήριο και προορίζονται για συχνή κατανάλωση από τους ανθρώπους προκαλούν ευρεία προβλήματα υγείας στους αρουραίους όπου και τεστάρονται. Σύμφωνα βέβαια με τον Αμερικανικό οργανισμό τροφίμων και φαρμάκων (Food and Drug Administration FDA) οι ποσότητες που χορηγούνται στους εργαστηριακούς αρουραίους είναι τόσο μεγάλη που δεν υπάρχει αναλογία στις ποσότητες που ένας άνθρωπος μπορεί να καταναλώσει.  Το γεγονός είναι ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά για αυτά τα τεχνητά γλυκαντικά και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους στον οργανισμό ώστε να αποκλείσουμε τυχόν προβλήματα. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι σε μελέτες  που έγιναν σε εργαστηριακούς αρουραίους, τα συμπτώματα που εμφανίστηκαν περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως συρρικνωμένο θύμο αδένα, μεγέθυνση ήπατος, νεφρικές διαταραχές, καρκίνους και στειρότητα.

Οι βραχυπρόθεσμες μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε ανθρώπους έχουν δείξει ένα πολύ μικρότερο φάσμα συμπτωμάτων που κυμαίνονται από πεπτικές διαταραχές, φούσκωμα και αύξηση βάρους έως συμπτώματα που σχετίζονται με τη διάθεση από άγχος, κατάθλιψη και μανία.

ΑΥΞΗΣΗ ΟΡΕΞΗΣ/ ΑΥΞΗΣΗ ΒΑΡΟΥΣ: Αν και δεν έχουν θερμίδες, μια σειρά από μελέτες  για την ασπαρτάμη και τη σακχαρίνη έχουν δείξει ότι μπορεί να προκαλέσουν αύξηση βάρους παρεμβαίνοντας στις θεμελιώδεις ομοιοστατικές και φυσιολογικές διεργασίες του σώματος. Τα γλυκαντικά εξακολουθούν να ενεργοποιούν τους αισθητήρες γλυκιάς γεύσης, αυξάνοντας τα επίπεδα ινσουλίνης με τον ίδιο τρόπο όπως όταν τρώμε ζάχαρη. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει να τρώμε περισσότερες θερμίδες από ό, τι θα τρώγαμε αν παραλείπαμε το γλυκαντικό, ενώ αυξάνουμε τον κίνδυνο να αυξήσουμε το κοιλιακό λίπος, γεγονός που μεγαλώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και καρδιακών προσβολών.

ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗΣ: Τεχνικά, αυτά τα γλυκαντικά δεν είναι στην πραγματικότητα καθόλου σάκχαρα, αλλά εξακολουθούν να είναι 200-600 φορές πιο γλυκά από την ζάχαρη και ακόμη πιο ισχυρά από το σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης. Αυτό σημαίνει ότι σε ευαίσθητους οργανισμούς, αυτή η γλυκιά γεύση από μόνη της μπορεί ακόμα να προκαλέσει και να υπερδιεγείρει τις θέσεις των υποδοχέων σακχάρου για να ενεργοποιήσει την ίδια παγκρεατική απόκριση ινσουλίνης που κάνει η ζάχαρη. Αυτό θα μπορούσε να είναι προβληματικό εάν το άτομο που τα καταναλώνει έχει διαβήτη ή πρόβλημα με τη ρύθμιση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα του. Φυσικά αυτό το θέμα δεν αφορά μόνο τα τεχνητά γλυκαντικά. Το ίδιο θα μπορούσε να ισχύει για πιο φυσικά υποκατάστατα ζάχαρης χωρίς θερμίδες, όπως η στέβια.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ: Αναφορές διαταραχών της διάθεσης έχουν αναφερθεί με όλα τα τεχνητά γλυκαντικά. Οι χρήστες υποστηρίζουν αντιδράσεις που περιλαμβάνουν από ζάλη, ταραχή και ευερεθιστότητα, νευρικότητα, ημικρανίες, κατάθλιψη έως μανιακά επεισόδια. Μια μελέτη για την ασπαρτάμη υποδηλώνει ότι η δικετοπιπεραζίνη, μια ένωση που σχηματίζεται όταν η ασπαρτάμη αποσυντίθεται, μπορεί να είναι υπεύθυνη για ορισμένες από αυτές τις εγκεφαλικές αντιδράσεις .

ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ: Τα υποκατάστατα ζάχαρης μπορεί να συνδέονται με έναν μεγάλο κατάλογο δερματικών αντιδράσεων από μούδιασμα του δέρματος, οίδημα και φλεγμονή, εξανθήματα και κνίδωση. Δεν είναι ακόμη σαφές ότι ακριβώς αυτές οι αλλεργίες προκύπτουν, ωστόσο είναι κάτι που πρέπει να προσέχουμε, ειδικά σε ευαίσθητα άτομα καθώς και σε παιδιά.

ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ: Μερικές από τις πιο συχνές παρενέργειες συνδέονται με το ευρύ φάσμα εντερικών ενοχλήσεων από τυμπανισμό και αέρια, εντερικές κράμπες και διάρροια, δυσκοιλιότητα έως μειωμένη εντερική χλωρίδα. Σε σοβαρές περιπτώσεις, η απώλεια αυτών των ευεργετικών βακτηρίων ή προβιοτικών μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο γαστρεντερικό σωλήνα, διαπερατότητα και στην πραγματικότητα να δημιουργήσει τροφικές αλλεργίες και ευαισθησίες στη διαδικασία.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ: Ένας από τους πιο δημοφιλείς κινδύνους που σχετίζονται με τα τεχνητά γλυκαντικά είναι ο καρκίνος. Σε εργαστηριακές μελέτες που έγιναν σε ζώα, έχουν αναφερθεί όγκοι εγκεφάλου, καρκίνος του μαστού, λεμφώματα, λευχαιμίες και καρκίνοι της ουροδόχου κύστης. Αν και δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα στοιχεία για τεχνητά γλυκαντικά που προκαλούν καρκίνο στους ανθρώπους υπάρχει μία έντονη ανησυχία όταν καταναλώνονται προιόντα που μπορεί να έχουν προκαλέσει καρκίνο σε ζωντανούς οργανισμούς.

Σε κάθε περίπτωση, η κατανάλωση αυτών των υποκατάστατων θα πρέπει να γίνεται με φειδώ και προσοχή. Όπως πάντα, διαβάστε τις ετικέτες και τα στοιχεία για τα θρεπτικά συστατικά ενός προϊόντος. Ενδείξεις όπως:  «χωρίς ζάχαρη», «χωρίς προσθήκη ζάχαρης», «ελαφρύ» ή «χαμηλών θερμίδων» είναι σχεδόν σίγουρη απόδειξη ότι περιλαμβάνει μια μορφή τεχνητού γλυκαντικού. Μην ξεχνάμε βέβαια και την ύπαρξη τους και σε άλλα προϊόντα εκτός από τρόφιμα και ποτά, όπως οι οδοντόκρεμες και τα στοματικά διαλύματά! Υπάρχουν πάντα και οι εναλλακτικές λύσεις που έχουν φυσική προέλευση. Εάν λαχταράτε λίγη ζάχαρη στον καφέ ή το τσάι σας, αναζητήστε τα φυσικά γλυκαντικά όπως ωμό μέλι, ζάχαρη καρύδας ή σιρόπι σφενδάμου. Στην ακατέργαστη μορφή τους, αυτές είναι πολύ πιο υγιεινές επιλογές και περιλαμβάνουν βιταμίνες, μέταλλα, αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες.

*Με στοιχεία από ταThe New York Times, The Chalk Board Magazine.