Μια μελέτη της καθηγήτριας βιολογικής ανθρωπολογίας Helen Fisher, του 2005 σε ερωτευμένα ζευγάρια διαπίστωσε ότι ο έρωτας είναι πρωτίστως ένα σύστημα κινήτρων και όχι ένα συναίσθημα (ή ένα σύνολο συναισθημάτων) όπως νομίζουν οι περισσότεροι από εμάς. Η Fisher χρησιμοποίησε τη μέθοδο fMRI (λειτουργική μαγνητική τομογραφία) για να μελετήσουν τους εγκεφάλους των ερωτευμένων ανθρώπων.
Τι συμβαίνει λοιπόν στον εγκέφαλό σας όταν ερωτεύεστε; Σύμφωνα με έρευνα της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ του 2017:
– Απελευθερώνεται η οξυτοκίνη, η οποία θεωρείται η «ορμόνη της αγάπης» που είναι υπεύθυνη για τα συναισθήματα προσκόλλησης και οικειότητας που νιώθουμε.
– Εκλύεται ντοπαμίνη, η οποία ενεργοποιεί την οδό της ανταμοιβής στον εγκέφαλό μας, προκαλώντας μια επίδραση «κινήτρου/αμοιβής». Σε αυτό το σημείο εμφανίζεται ο «εθισμός» στην αγάπη. Αναζητούμε την ανταμοιβή της αγάπης ακόμη και μέσα από εμπόδια που μπορεί να είναι επικίνδυνα ή επώδυνα (ένας σύζυγος που μας απατάει κ.λπ.).
– Η νορεπινεφρίνη, μια ορμόνη παρόμοια με την ντοπαμίνη, απελευθερώνεται επίσης στα αρχικά στάδια του έρωτα (πόθος ή «ξεμυάλισμα») και αυτό μας κάνει να νιώθουμε ζαλισμένοι, υπερκινητικοί, και μια αίσθηση μεγάλης ευφορίας.-
– Κατά τη διάρκεια του σεξ με έναν σύντροφο, τα επίπεδα κορτιζόλης μειώνονται. Η κορτιζόλη θεωρείται η κατεξοχήν ορμόνη του στρες που απελευθερώνεται σε έντονες καταστάσεις. Έχοντας λιγότερη από αυτήν, σας βοηθά να χαλαρώσετε, σας ηρεμεί αλλά παράλληλα σας κάνει και πιο ευάλωτους, και γι’ αυτό συχνά ενώ μπορεί να κάνετε one night stand, ή «σεξ χωρίς νόημα» με κάποιον, μετατρέπεται σε κάτι περισσότερο- γίνεστε ευάλωτοι, καθώς μόλις έχετε πάρει μια μεγάλη δόση ορμονών που σας κάνουν να αισθάνεστε προσκολλημένοι και ξεμυαλισμένοι με τον παρτενέρ σας.
– Τα επίπεδα σεροτονίνης πέφτουν – αυτό είναι σημαντικό να σημειωθεί επειδή οι άνθρωποι που έχουν διαγνωστεί με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) έχουν επίσης χαμηλότερα επίπεδα σεροτονίνης. Αυτό οδηγεί σε εικασίες ότι το να είστε ερωτευμένοι μπορεί να σας κάνει να ενεργείτε με τάσεις ιδεοψυχαναγκασμού.
Τα αποτελέσματα της μελέτης του Χάρβαρντ (σε συνδυασμό με τη μέθοδο fMRI της Fisher που μελετά τον εγκέφαλο των ερωτευμένων) υποδηλώνουν πολύ έντονα ότι επειδή η αγάπη παρέχει ένα είδος χημικής ανατροφοδότησης στον εγκέφαλό μας, η αναδημιουργία αυτής της χημικής ανταπόκρισης μπορεί τελικά να γίνει η ανθρώπινη κινητήρια δύναμη ή το κίνητρο για να παραμείνουμε ερωτευμένοι.
Οι πρώτοι μας έρωτες χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να επουλωθούν
Με αυτά τα στοιχεία στο μυαλό μας, μπορούμε να θυμηθούμε πώς ήταν να είμαστε ερωτευμένοι για πρώτη φορά και να βιώνουμε όλες αυτές τις ορμονικές εκρήξεις – αλλά και πως είναι να το χάνουμε αυτό όταν η σχέση τελειώνει.
Η ερωτική απογοήτευση είναι ένα πολύπλοκο συναίσθημα – αλλά δεν υπάρχει απογοήτευση που να σε χτυπάει όπως την πρώτη φορά. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2017 από το Journal of Positive Psychology, το 71% των ανθρώπων είναι σε θέση να θεραπευτούν από έναν χωρισμό μέσα σε διάστημα τριών μηνών μετά το τέλος της σχέσης. Σε αυτό το πλαίσιο, «επούλωση» σήμαινε ότι οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ένιωθαν «να ανακαλύπτουν τον εαυτό τους εκ νέου» και «πιο θετικά συναισθήματα».
Φυσικά, κάποια συναισθήματα θλίψης, θυμού, αγανάκτησης και πόνου μπορεί να παραμείνουν για αρκετό καιρό ακόμα. Αλλά συνήθως, είστε σε θέση να δείτε πέρα από τη στενοχώρια σας, και τρεις μήνες μετά το τέλος μιας σχέσης μπορείτε να δείτε τι άλλο έχει να σας προσφέρει η ζωή.
Γιατί, λοιπόν, η πρώτη μας αγάπη φαίνεται να κρατάει περισσότερο;
Αν και οι έρευνες για το συγκεκριμένο θέμα είναι αρκετά λίγες, μπορούμε να εικάσουμε τον πραγματικό λόγο εξετάζοντας όσα γνωρίζουμε για το τι υφίσταται ο εγκέφαλός μας όταν ερωτευόμαστε. Την πρώτη φορά που ερωτευτήκατε, ο εγκέφαλός σας βίωσε όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω (αύξηση των θετικών ορμονών, μείωση των αρνητικών ορμονών).
Αρκετές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι όταν είμαστε ερωτευμένοι ο εγκέφαλός μας βιώνει κάτι που μοιάζει αρκετά με εθισμό. Η πρώτη φορά μπορεί να είναι η πιο σημαντική, επειδή αποτελεί το θεμέλιο. Πιθανότατα, να έχετε βιώσει κάτι ανάλογο κατά τη διάρκεια της εφηβείας, όταν ο εγκέφαλός σας ακόμα αναπτυσσόταν.
Παρόλο που μπορεί να νιώθουμε συναισθηματικά όταν αναπολούμε την πρώτη μας αγάπη ακούγοντας ένα συγκεκριμένο τραγούδι ή βλέποντας μια φωτογραφία του παλιού μας αγαπημένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι τα ορμονικά αποτυπώματα που προκαλούν τις δια βίου επιπτώσεις που όλοι βιώνουμε. Οι ορμονικές αλληλεπιδράσεις αποτυπώνονται στις αισθητηριακές περιοχές του εγκεφάλου μια χρονική περίοδο που οι νευρολογικές εξελίξεις που βιώνουμε διαμορφώνουν αυτό που είμαστε ως άτομα.
Τα «χτυπήματα της μνήμης» που μένουν για πάντα
Ο Τζέφερσον Σίνγκερ, ένας ψυχολόγος που επικεντρώνεται στην αυτοβιογραφική μνήμη, λέει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν ένα «χτύπημα μνήμης» μεταξύ 15 και 26 ετών. Αυτό το χτύπημα μνήμης συμβαίνει σε μια εποχή που βιώνουμε κάθε είδους πρωτόγνωρα βιώματα. Για παράδειγμα οδηγούμε πρώτη φορά αυτοκίνητο, κάνουμε πρώτη φορά σεξ, ερωτευόμαστε για πρώτη φορά κ.λπ. Αργότερα στη ζωή, αυτές οι αναμνήσεις τείνουν να έχουν μεγαλύτερη επίδραση, επειδή εμφανίστηκαν όταν η μνήμη μας ήταν στο αποκορύφωμά της. «Έχουμε την ευκαιρία να το κάνουμε πρόβες και να το ξαναπαίξουμε, να το ξανασκεφτούμε, να το ξανασκεφτούμε, να το ξαναζήσουμε», λέει ο Singer. Αυτή η ιδέα επιβεβαιώνεται από γνωστικούς επιστήμονες στο MIT, οι οποίοι εξήγησαν ότι η συνολική ισχύς επεξεργασίας του εγκεφάλου και η κορύφωση της μνήμης λεπτομερειών για τον εγκέφαλό μας συμβαίνει περίπου στα 18 μας χρόνια.
Η πρώτη αγάπη μας επηρεάζει και ψυχολογικά
Σύμφωνα με τον Δρ Niloo Dardashti, έναν θεραπευτή ζευγαριών με έδρα τη Νέα Υόρκη, τα συναισθήματα που βιώνουμε με την πρώτη μας αγάπη γίνονται ένα σχέδιο για το πώς προσεγγίζουμε τις μελλοντικές σχέσεις. Με έναν πολύ πραγματικό τρόπο, όπως ακριβώς η αντίληψή μας για την πλατωνική και την οικογενειακή αγάπη σφυρηλατείται στην παιδική ηλικία από τους γονείς μας, η ιδέα μας για τη ρομαντική αγάπη επηρεάζεται από το πώς την βιώνουμε για πρώτη φορά. Πρέπει ακόμη να γίνει πολλή έρευνα σχετικά με τις πραγματικές επιπτώσεις της αγάπης στον ανθρώπινο εγκέφαλο, αλλά από ό,τι καταλαβαίνουμε μέχρι τώρα, η αγάπη δεν μας επηρεάζει μόνο όσο τη βιώνουμε. Ο αντίκτυπός της στη βιολογία μας μπορεί να γίνει αισθητός για το υπόλοιπο της ζωής μας, και η δύναμη αυτού του φαινομένου μπορεί να είναι δύσκολο να εξηγηθεί και να κατανοηθεί, όπως είπε κάποτε με μια απλή φράση του ο Άλμπερτ Αϊνστάιν: «Πώς στο καλό θα το εξηγήσεις με όρους χημείας και φυσικής ένα τόσο σημαντικό βιολογικό φαινόμενο όπως είναι η πρώτη αγάπη;».
Μια μελέτη της καθηγήτριας βιολογικής ανθρωπολογίας Helen Fisher, του 2005 σε ερωτευμένα ζευγάρια διαπίστωσε ότι ο έρωτας είναι πρωτίστως ένα σύστημα κινήτρων και όχι ένα συναίσθημα (ή ένα σύνολο συναισθημάτων) όπως νομίζουν οι περισσότεροι από εμάς. Η Fisher χρησιμοποίησε τη μέθοδο fMRI (λειτουργική μαγνητική τομογραφία) για να μελετήσουν τους εγκεφάλους των ερωτευμένων ανθρώπων.
Τι συμβαίνει λοιπόν στον εγκέφαλό σας όταν ερωτεύεστε; Σύμφωνα με έρευνα της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ του 2017:
– Απελευθερώνεται η οξυτοκίνη, η οποία θεωρείται η «ορμόνη της αγάπης» που είναι υπεύθυνη για τα συναισθήματα προσκόλλησης και οικειότητας που νιώθουμε.
– Εκλύεται ντοπαμίνη, η οποία ενεργοποιεί την οδό της ανταμοιβής στον εγκέφαλό μας, προκαλώντας μια επίδραση «κινήτρου/αμοιβής». Σε αυτό το σημείο εμφανίζεται ο «εθισμός» στην αγάπη. Αναζητούμε την ανταμοιβή της αγάπης ακόμη και μέσα από εμπόδια που μπορεί να είναι επικίνδυνα ή επώδυνα (ένας σύζυγος που μας απατάει κ.λπ.).
– Η νορεπινεφρίνη, μια ορμόνη παρόμοια με την ντοπαμίνη, απελευθερώνεται επίσης στα αρχικά στάδια του έρωτα (πόθος ή «ξεμυάλισμα») και αυτό μας κάνει να νιώθουμε ζαλισμένοι, υπερκινητικοί, και μια αίσθηση μεγάλης ευφορίας.-
– Κατά τη διάρκεια του σεξ με έναν σύντροφο, τα επίπεδα κορτιζόλης μειώνονται. Η κορτιζόλη θεωρείται η κατεξοχήν ορμόνη του στρες που απελευθερώνεται σε έντονες καταστάσεις. Έχοντας λιγότερη από αυτήν, σας βοηθά να χαλαρώσετε, σας ηρεμεί αλλά παράλληλα σας κάνει και πιο ευάλωτους, και γι’ αυτό συχνά ενώ μπορεί να κάνετε one night stand, ή «σεξ χωρίς νόημα» με κάποιον, μετατρέπεται σε κάτι περισσότερο- γίνεστε ευάλωτοι, καθώς μόλις έχετε πάρει μια μεγάλη δόση ορμονών που σας κάνουν να αισθάνεστε προσκολλημένοι και ξεμυαλισμένοι με τον παρτενέρ σας.
– Τα επίπεδα σεροτονίνης πέφτουν – αυτό είναι σημαντικό να σημειωθεί επειδή οι άνθρωποι που έχουν διαγνωστεί με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) έχουν επίσης χαμηλότερα επίπεδα σεροτονίνης. Αυτό οδηγεί σε εικασίες ότι το να είστε ερωτευμένοι μπορεί να σας κάνει να ενεργείτε με τάσεις ιδεοψυχαναγκασμού.
Τα αποτελέσματα της μελέτης του Χάρβαρντ (σε συνδυασμό με τη μέθοδο fMRI της Fisher που μελετά τον εγκέφαλο των ερωτευμένων) υποδηλώνουν πολύ έντονα ότι επειδή η αγάπη παρέχει ένα είδος χημικής ανατροφοδότησης στον εγκέφαλό μας, η αναδημιουργία αυτής της χημικής ανταπόκρισης μπορεί τελικά να γίνει η ανθρώπινη κινητήρια δύναμη ή το κίνητρο για να παραμείνουμε ερωτευμένοι.
Οι πρώτοι μας έρωτες χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να επουλωθούν
Με αυτά τα στοιχεία στο μυαλό μας, μπορούμε να θυμηθούμε πώς ήταν να είμαστε ερωτευμένοι για πρώτη φορά και να βιώνουμε όλες αυτές τις ορμονικές εκρήξεις – αλλά και πως είναι να το χάνουμε αυτό όταν η σχέση τελειώνει.
Η ερωτική απογοήτευση είναι ένα πολύπλοκο συναίσθημα – αλλά δεν υπάρχει απογοήτευση που να σε χτυπάει όπως την πρώτη φορά. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2017 από το Journal of Positive Psychology, το 71% των ανθρώπων είναι σε θέση να θεραπευτούν από έναν χωρισμό μέσα σε διάστημα τριών μηνών μετά το τέλος της σχέσης. Σε αυτό το πλαίσιο, «επούλωση» σήμαινε ότι οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ένιωθαν «να ανακαλύπτουν τον εαυτό τους εκ νέου» και «πιο θετικά συναισθήματα».
Φυσικά, κάποια συναισθήματα θλίψης, θυμού, αγανάκτησης και πόνου μπορεί να παραμείνουν για αρκετό καιρό ακόμα. Αλλά συνήθως, είστε σε θέση να δείτε πέρα από τη στενοχώρια σας, και τρεις μήνες μετά το τέλος μιας σχέσης μπορείτε να δείτε τι άλλο έχει να σας προσφέρει η ζωή.
Γιατί, λοιπόν, η πρώτη μας αγάπη φαίνεται να κρατάει περισσότερο;
Αν και οι έρευνες για το συγκεκριμένο θέμα είναι αρκετά λίγες, μπορούμε να εικάσουμε τον πραγματικό λόγο εξετάζοντας όσα γνωρίζουμε για το τι υφίσταται ο εγκέφαλός μας όταν ερωτευόμαστε. Την πρώτη φορά που ερωτευτήκατε, ο εγκέφαλός σας βίωσε όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω (αύξηση των θετικών ορμονών, μείωση των αρνητικών ορμονών).
Αρκετές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι όταν είμαστε ερωτευμένοι ο εγκέφαλός μας βιώνει κάτι που μοιάζει αρκετά με εθισμό. Η πρώτη φορά μπορεί να είναι η πιο σημαντική, επειδή αποτελεί το θεμέλιο. Πιθανότατα, να έχετε βιώσει κάτι ανάλογο κατά τη διάρκεια της εφηβείας, όταν ο εγκέφαλός σας ακόμα αναπτυσσόταν.
Παρόλο που μπορεί να νιώθουμε συναισθηματικά όταν αναπολούμε την πρώτη μας αγάπη ακούγοντας ένα συγκεκριμένο τραγούδι ή βλέποντας μια φωτογραφία του παλιού μας αγαπημένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι τα ορμονικά αποτυπώματα που προκαλούν τις δια βίου επιπτώσεις που όλοι βιώνουμε. Οι ορμονικές αλληλεπιδράσεις αποτυπώνονται στις αισθητηριακές περιοχές του εγκεφάλου μια χρονική περίοδο που οι νευρολογικές εξελίξεις που βιώνουμε διαμορφώνουν αυτό που είμαστε ως άτομα.
Τα «χτυπήματα της μνήμης» που μένουν για πάντα
Ο Τζέφερσον Σίνγκερ, ένας ψυχολόγος που επικεντρώνεται στην αυτοβιογραφική μνήμη, λέει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν ένα «χτύπημα μνήμης» μεταξύ 15 και 26 ετών. Αυτό το χτύπημα μνήμης συμβαίνει σε μια εποχή που βιώνουμε κάθε είδους πρωτόγνωρα βιώματα. Για παράδειγμα οδηγούμε πρώτη φορά αυτοκίνητο, κάνουμε πρώτη φορά σεξ, ερωτευόμαστε για πρώτη φορά κ.λπ. Αργότερα στη ζωή, αυτές οι αναμνήσεις τείνουν να έχουν μεγαλύτερη επίδραση, επειδή εμφανίστηκαν όταν η μνήμη μας ήταν στο αποκορύφωμά της. «Έχουμε την ευκαιρία να το κάνουμε πρόβες και να το ξαναπαίξουμε, να το ξανασκεφτούμε, να το ξανασκεφτούμε, να το ξαναζήσουμε», λέει ο Singer. Αυτή η ιδέα επιβεβαιώνεται από γνωστικούς επιστήμονες στο MIT, οι οποίοι εξήγησαν ότι η συνολική ισχύς επεξεργασίας του εγκεφάλου και η κορύφωση της μνήμης λεπτομερειών για τον εγκέφαλό μας συμβαίνει περίπου στα 18 μας χρόνια.
Η πρώτη αγάπη μας επηρεάζει και ψυχολογικά
Σύμφωνα με τον Δρ Niloo Dardashti, έναν θεραπευτή ζευγαριών με έδρα τη Νέα Υόρκη, τα συναισθήματα που βιώνουμε με την πρώτη μας αγάπη γίνονται ένα σχέδιο για το πώς προσεγγίζουμε τις μελλοντικές σχέσεις. Με έναν πολύ πραγματικό τρόπο, όπως ακριβώς η αντίληψή μας για την πλατωνική και την οικογενειακή αγάπη σφυρηλατείται στην παιδική ηλικία από τους γονείς μας, η ιδέα μας για τη ρομαντική αγάπη επηρεάζεται από το πώς την βιώνουμε για πρώτη φορά. Πρέπει ακόμη να γίνει πολλή έρευνα σχετικά με τις πραγματικές επιπτώσεις της αγάπης στον ανθρώπινο εγκέφαλο, αλλά από ό,τι καταλαβαίνουμε μέχρι τώρα, η αγάπη δεν μας επηρεάζει μόνο όσο τη βιώνουμε. Ο αντίκτυπός της στη βιολογία μας μπορεί να γίνει αισθητός για το υπόλοιπο της ζωής μας, και η δύναμη αυτού του φαινομένου μπορεί να είναι δύσκολο να εξηγηθεί και να κατανοηθεί, όπως είπε κάποτε με μια απλή φράση του ο Άλμπερτ Αϊνστάιν: «Πώς στο καλό θα το εξηγήσεις με όρους χημείας και φυσικής ένα τόσο σημαντικό βιολογικό φαινόμενο όπως είναι η πρώτη αγάπη;».
