Ξυπνάς, πιάνεις το κινητό, κλείνεις το ξυπνητήρι. Ανοίγεις Facebook, Instagram, τσεκάρεις μηνύματα και σκρολάρεις να πάρεις μία ιδέα του τι έχασες όσο κοιμόσουν. Ετοιμάζεσαι για δουλειά, καφές στα γρήγορα. Μπαίνεις σε αμάξι, στα φανάρια κινητό για να απαντήσεις σε κάποιο μήνυμα, ή να τσεκάρεις βέβαια τα social media. Τι κρίμα που στο μετρό δεν έχει σήμα. Διάλειμμα στη δουλειά, φαγητό στο φούρνο μικροκυμάτων. Απομακρύνεσαι από υπολογιστή, για να πας σε άλλη πιο μικρή οθόνη να σκρολαρεις χωρίς νόημα. Βγαίνεις για εξωτερικές δουλειές, περπατάς, ενώ μιλάς στο τηλέφωνο, ανοίγεις πόρτες και διαβάζεις χαρτιά. Γυρίζεις σπίτι, αράζεις καναπέ, κουμπί για σειρά ή ταινία, ή απλά social media. Ή πας για μία γρήγορη μπύρα, έτσι της ώρας, να ανταλλάξεις μία κουβέντα. Ξαπλώνεις στο κρεβάτι και το τελευταίο πράγμα που κάνεις είναι να τσεκάρεις Insta, Facebook, Tik Tok.
Όλη μέρα είμαστε παγιδευμένοι σε μία ταχύτητα. Σε γρήγορο φαγητό, γρήγορη απόλαυση, γρήγορες κοινωνικές συναναστροφές, multitasking, καθημερινότητα στον αυτόματο. Και σε μία ατέρμονη, χωρίς νόημα λούπα κοινωνικής δικτύωσης που λιώνει το μυαλό μας και μας κρατά εγκλωβισμένους σε έναν ψεύτικο διαδικτυακό κόσμο.
Η ψηφιακή εποχή έχει αλλάξει την καθημερινότητά μας, έχει φέρει επανάσταση, σε βαθμό που τα social media είναι πλέον το προτιμώμενο μέσο καθημερινής επικοινωνίας μας και ενημέρωσης ενώ η πραγματικότητα βρίσκεται σε fast forward.
Φανταστείτε να ήταν εφικτό ένα ταξίδι στο χρόνο, και ένας άνθρωπος της δεκαετίας του 1980 να ερχόταν να περάσει μία μέρα στο σήμερα. Η αντίδρασή τους δεν θα ήταν λιγότερο από τρομακτική. Ορδές ανθρώπων κοιτάζουν μικροσκοπικές τηλεοράσεις, με πρόσωπα αδράνειας ή τυχαία χαμόγελα εδώ κι εκεί, παντού. Στα καφέ, στο δρόμο, στα ΜΜΜ. Παγιδευμένοι και εθισμένοι στη γρήγορη κατανάλωση ερεθισμάτων, βίντεο, φωτογραφιών και likes.
Οι άνθρωποι δεν προορίζονται να εκτεθούν στην ποσότητα διέγερσης του σύγχρονου κόσμου
Οι ακατανόητα περίπλοκοι και όμορφοι εγκέφαλοί μας είναι ο θρίαμβος εκατομμυρίων ετών ακραίας φυσικής επιλογής, ωστόσο είναι τρομακτικά απροσάρμοστοι στον κόσμο στον οποίο ζούμε.
Η σημερινή κοινωνία αναζητά την ευχαρίστηση και ζει στην ταχύτητα. Μία ταχύτητα που έχει ξεπεράσει τη δική μας βιολογική ανάπτυξη σε τρομακτικό επίπεδο.
Βομβαρδίζουμε τα αρχαία, χημικά μας κέντρα ανταμοιβής από την παλαιολιθική εποχή με παράλογες ποσότητες υπερφυσικών ερεθισμάτων για καθαρή ευχαρίστηση, που δυστυχώς έχει κάποιες σοβαρές συνέπειες.
Για να κατανοήσουμε αυτές τις συνέπειες, πρέπει πρώτα να μάθουμε για την αρχή της υπερδιέγερσης. Υπερδιέγερση είναι οποιαδήποτε συμπεριφορά ή αντίληψη που προκαλεί μεγαλύτερες από τις κανονικές ποσότητες χημικής ανταμοιβής για να γεμίσει τα κέντρα ευχαρίστησης του εγκεφάλου μας.
Ο πολιτισμός επιτρέπει σε πολλούς από εμάς να πλημμυρίζουμε τα κέντρα ευχαρίστησης του εγκεφάλου μας με χημικές ουσίες πολλές φορές την ημέρα μέσω υπερφυσικών ερεθισμάτων. Γρήγορα χρήματα, εύκολη και άμεση διασημότητα, γρήγορη ευχαρίστηση από μικρές και εφήμερες απολαύσεις.
Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η τάση που μεγιστοποιεί την ευχαρίστηση, μπορεί να μας μετατρέψει σε πρεζάκια της απόλαυσης, παραδίδοντας την ελεύθερη βούλησή μας στο έλεος της μαγικής εθιστικής ουσίας, της ντοπαμίνης. Της χημική ουσία του εγκεφάλου για την ανταμοιβή και την ευχαρίστησή που παίζει επίσης πρωταρχικό ρόλο στο να σας παρακινεί να εκτελέσετε σημαντικές δραστηριότητες, επομένως η διατήρηση μιας υγιούς ισορροπίας είναι απαραίτητη.
Ταχύτητα και έμπνευση στην εποχή της ντοπαμίνης
Απελευθερώνεται όταν ο εγκέφαλός σας αναμένει μια ευχάριστη ενέργεια. Μόλις ολοκληρωθεί η δράση, η ντοπαμίνη σας παρακινεί να αναζητήσετε ξανά παρόμοια εμπειρία. Όταν αφιερώνετε ώρες προετοιμασίας για μια συνάντηση, η οποία πηγαίνει καλά και σας επαινούν, είναι η ντοπαμίνη που σας παρακινεί μέσω της επίπονης προετοιμασίας να βιώσετε το συναίσθημα που ανταμείβει στο τέλος. Η ντοπαμίνη παίζει επίσης ρόλο στην αναζήτηση νέων εμπειριών . Η εξερεύνηση μιας νέας πόλης μπορεί να οδηγήσει στην ανακάλυψη μερών που μπορεί να αγαπήσετε.
Όταν δημοσιεύετε μια φωτογραφία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και λαμβάνετε πολλά likes και σχόλια, η ντοπαμίνη σας φουντώνει με κάθε like και σχόλιο, παρακινώντας σας να συνεχίσετε να δημοσιεύετε φωτογραφίες για μια συνεχή ροή συναισθημάτων επιβράβευσης. Η αγάπη της ντοπαμίνης για την καινοτομία σας κάνει επίσης να περιηγείστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου βρίσκετε κάτι διασκεδαστικό, προκαλώντας εφήμερα ευχάριστα συναισθήματα. Μπορεί να συγκριθεί με μια ήπια μορφή αναζήτησης συγκίνησης. Οι σαρώσεις εγκεφάλου ατόμων που αναζητούν συγκίνηση έδειξαν ικανότητα για συνεχώς υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης .
Για τους περισσότερους ανθρώπους, η παρουσία στο διαδίκτυο είναι ένα υγιές μέρος του τρόπου ζωής τους, ακόμη και απαραίτητο σε ορισμένες περιπτώσεις. Το ζήτημα προκύπτει όταν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταναλώνουν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σας και ζείτε τη ζωή σας «online» περισσότερο από όσο βιώνετε την πραγματικότητα.
Φυσικά, η ευχαρίστηση που παίρνουμε από αυτές τις ορμές ντοπαμίνης δεν μπορεί να συγκριθεί με κανένα ερέθισμα που μπορεί να βρεθεί στη φύση. Τα επίπεδα ντοπαμίνης αυξάνονται όταν πρόκειται να βρούμε ανταμοιβή. Πέφτει κατακόρυφα αφού την αποκτήσουμε. Όταν τα επίπεδα ντοπαμίνης πέφτουν, φυσικά την λαχταρούμε. Ποιος δεν θέλει να είναι ευτυχισμένος; Και κάπως έτσι εθιζόμαστε.
Υπερδιέγερση εγκεφάλου: Σύστημα ντοπαμίνης σε υπερένταση
Μακροπρόθεσμα, τέτοιες δραστηριότητες μπορεί να είναι αρνητικές στη βιοψυχολογική μας υγεία: προκαλεί μια αλλαγή στους νευρικούς μηχανισμούς που κρύβονται πίσω από τη συμπεριφορά. Η συμπεριφορά γίνεται προκατειλημμένη προς βραχυπρόθεσμους στόχους μεγιστοποίησης της ευχαρίστησης, ακριβώς όπως στον εθισμένο εγκέφαλο.
Η συνεχής αναζήτηση ευχάριστων συναισθημάτων μέσω του σκρολαρίσματος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βάζει το σύστημα ντοπαμίνης σε υπερένταση. Με την πάροδο του χρόνου, το σύστημα ευχαρίστησης και ανταμοιβής διαταράσσεται.
Αυτό οφείλεται στο συνεχές σύστημα ανατροφοδότησης της προσμονής, της δράσης και της ανταμοιβής σε σύντομο χρονικό διάστημα, που οδηγεί σε παρορμητική και εθιστική συμπεριφορά . Όταν το σύστημα ντοπαμίνης πλημμυρίζει ξανά και ξανά, η παραγωγή ντοπαμίνης μειώνεται. Οι σαρώσεις εγκεφάλου εξαρτημένων από το διαδίκτυο δείχνουν μειωμένα επίπεδα ντοπαμίνης λόγω υπερβολικής παραγωγής.
«Το πρόβλημα με τα πράγματα που απελευθερώνουν πολλή ντοπαμίνη ταυτόχρονα είναι ότι ο εγκέφαλός μας πρέπει να το αντισταθμίσει. Αλλά ο εγκέφαλός μας δεν επαναφέρει μόνο τότε την εκτόξευση ντοπαμίνης μας στο βασικό επίπεδο», υποστηρίζει η Dr. Anna Lembke, καθηγήτρια ψυχιατρικής και γενικών επιστημών συμπεριφοράς.
«Στην πραγματικότητα ωθεί τα επίπεδα ντοπαμίνης κάτω από την αρχική τιμή. Περνάμε σε κατάσταση ελλείμματος ντοπαμίνης. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος αποκαθιστά την ομοιόσταση: Εάν υπάρχει τεράστια απόκλιση προς τα πάνω, τότε θα υπάρξει απόκλιση προς τα κάτω. Αυτό είναι ουσιαστικά η πτώση… εκείνη η στιγμή που θέλεις να μείνεις στο διαδίκτυο και να κάνεις κλικ σε ένα ακόμη βίντεο ή να συνδεθείς με ένα ακόμη άτομο».
Όσο περισσότερο ενεργοποιούμε αυτή την έντονη απόκριση ευχαρίστησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λέει η Lembke, τόσο περισσότερο τη λαχταρούμε. Η επαναλαμβανόμενη δράση γίνεται λιγότερο συναρπαστική και καταλήγουμε να χρειαζόμαστε περισσότερα για να μας δώσουν την ίδια ευχαρίστηση που βιώσαμε με μικρότερη ποσότητα πριν. Νιώθουμε λιγότερη ευχαρίστηση όταν δεν πάρουμε τη δόση που αυξάνει την ντοπαμίνη μας (σε αυτή την περίπτωση, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) και τελικά γεμίζουμε άγχος και γινόμαστε πιο δυστυχισμένοι.
Ξυπνάς, πιάνεις το κινητό, κλείνεις το ξυπνητήρι. Ανοίγεις Facebook, Instagram, τσεκάρεις μηνύματα και σκρολάρεις να πάρεις μία ιδέα του τι έχασες όσο κοιμόσουν. Ετοιμάζεσαι για δουλειά, καφές στα γρήγορα. Μπαίνεις σε αμάξι, στα φανάρια κινητό για να απαντήσεις σε κάποιο μήνυμα, ή να τσεκάρεις βέβαια τα social media. Τι κρίμα που στο μετρό δεν έχει σήμα. Διάλειμμα στη δουλειά, φαγητό στο φούρνο μικροκυμάτων. Απομακρύνεσαι από υπολογιστή, για να πας σε άλλη πιο μικρή οθόνη να σκρολαρεις χωρίς νόημα. Βγαίνεις για εξωτερικές δουλειές, περπατάς, ενώ μιλάς στο τηλέφωνο, ανοίγεις πόρτες και διαβάζεις χαρτιά. Γυρίζεις σπίτι, αράζεις καναπέ, κουμπί για σειρά ή ταινία, ή απλά social media. Ή πας για μία γρήγορη μπύρα, έτσι της ώρας, να ανταλλάξεις μία κουβέντα. Ξαπλώνεις στο κρεβάτι και το τελευταίο πράγμα που κάνεις είναι να τσεκάρεις Insta, Facebook, Tik Tok.
Όλη μέρα είμαστε παγιδευμένοι σε μία ταχύτητα. Σε γρήγορο φαγητό, γρήγορη απόλαυση, γρήγορες κοινωνικές συναναστροφές, multitasking, καθημερινότητα στον αυτόματο. Και σε μία ατέρμονη, χωρίς νόημα λούπα κοινωνικής δικτύωσης που λιώνει το μυαλό μας και μας κρατά εγκλωβισμένους σε έναν ψεύτικο διαδικτυακό κόσμο.
Η ψηφιακή εποχή έχει αλλάξει την καθημερινότητά μας, έχει φέρει επανάσταση, σε βαθμό που τα social media είναι πλέον το προτιμώμενο μέσο καθημερινής επικοινωνίας μας και ενημέρωσης ενώ η πραγματικότητα βρίσκεται σε fast forward.
Φανταστείτε να ήταν εφικτό ένα ταξίδι στο χρόνο, και ένας άνθρωπος της δεκαετίας του 1980 να ερχόταν να περάσει μία μέρα στο σήμερα. Η αντίδρασή τους δεν θα ήταν λιγότερο από τρομακτική. Ορδές ανθρώπων κοιτάζουν μικροσκοπικές τηλεοράσεις, με πρόσωπα αδράνειας ή τυχαία χαμόγελα εδώ κι εκεί, παντού. Στα καφέ, στο δρόμο, στα ΜΜΜ. Παγιδευμένοι και εθισμένοι στη γρήγορη κατανάλωση ερεθισμάτων, βίντεο, φωτογραφιών και likes.
Οι άνθρωποι δεν προορίζονται να εκτεθούν στην ποσότητα διέγερσης του σύγχρονου κόσμου
Οι ακατανόητα περίπλοκοι και όμορφοι εγκέφαλοί μας είναι ο θρίαμβος εκατομμυρίων ετών ακραίας φυσικής επιλογής, ωστόσο είναι τρομακτικά απροσάρμοστοι στον κόσμο στον οποίο ζούμε.
Η σημερινή κοινωνία αναζητά την ευχαρίστηση και ζει στην ταχύτητα. Μία ταχύτητα που έχει ξεπεράσει τη δική μας βιολογική ανάπτυξη σε τρομακτικό επίπεδο.
Βομβαρδίζουμε τα αρχαία, χημικά μας κέντρα ανταμοιβής από την παλαιολιθική εποχή με παράλογες ποσότητες υπερφυσικών ερεθισμάτων για καθαρή ευχαρίστηση, που δυστυχώς έχει κάποιες σοβαρές συνέπειες.
Για να κατανοήσουμε αυτές τις συνέπειες, πρέπει πρώτα να μάθουμε για την αρχή της υπερδιέγερσης. Υπερδιέγερση είναι οποιαδήποτε συμπεριφορά ή αντίληψη που προκαλεί μεγαλύτερες από τις κανονικές ποσότητες χημικής ανταμοιβής για να γεμίσει τα κέντρα ευχαρίστησης του εγκεφάλου μας.
Ο πολιτισμός επιτρέπει σε πολλούς από εμάς να πλημμυρίζουμε τα κέντρα ευχαρίστησης του εγκεφάλου μας με χημικές ουσίες πολλές φορές την ημέρα μέσω υπερφυσικών ερεθισμάτων. Γρήγορα χρήματα, εύκολη και άμεση διασημότητα, γρήγορη ευχαρίστηση από μικρές και εφήμερες απολαύσεις.
Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η τάση που μεγιστοποιεί την ευχαρίστηση, μπορεί να μας μετατρέψει σε πρεζάκια της απόλαυσης, παραδίδοντας την ελεύθερη βούλησή μας στο έλεος της μαγικής εθιστικής ουσίας, της ντοπαμίνης. Της χημική ουσία του εγκεφάλου για την ανταμοιβή και την ευχαρίστησή που παίζει επίσης πρωταρχικό ρόλο στο να σας παρακινεί να εκτελέσετε σημαντικές δραστηριότητες, επομένως η διατήρηση μιας υγιούς ισορροπίας είναι απαραίτητη.
Ταχύτητα και έμπνευση στην εποχή της ντοπαμίνης
Απελευθερώνεται όταν ο εγκέφαλός σας αναμένει μια ευχάριστη ενέργεια. Μόλις ολοκληρωθεί η δράση, η ντοπαμίνη σας παρακινεί να αναζητήσετε ξανά παρόμοια εμπειρία. Όταν αφιερώνετε ώρες προετοιμασίας για μια συνάντηση, η οποία πηγαίνει καλά και σας επαινούν, είναι η ντοπαμίνη που σας παρακινεί μέσω της επίπονης προετοιμασίας να βιώσετε το συναίσθημα που ανταμείβει στο τέλος. Η ντοπαμίνη παίζει επίσης ρόλο στην αναζήτηση νέων εμπειριών . Η εξερεύνηση μιας νέας πόλης μπορεί να οδηγήσει στην ανακάλυψη μερών που μπορεί να αγαπήσετε.
Όταν δημοσιεύετε μια φωτογραφία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και λαμβάνετε πολλά likes και σχόλια, η ντοπαμίνη σας φουντώνει με κάθε like και σχόλιο, παρακινώντας σας να συνεχίσετε να δημοσιεύετε φωτογραφίες για μια συνεχή ροή συναισθημάτων επιβράβευσης. Η αγάπη της ντοπαμίνης για την καινοτομία σας κάνει επίσης να περιηγείστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου βρίσκετε κάτι διασκεδαστικό, προκαλώντας εφήμερα ευχάριστα συναισθήματα. Μπορεί να συγκριθεί με μια ήπια μορφή αναζήτησης συγκίνησης. Οι σαρώσεις εγκεφάλου ατόμων που αναζητούν συγκίνηση έδειξαν ικανότητα για συνεχώς υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης .
Για τους περισσότερους ανθρώπους, η παρουσία στο διαδίκτυο είναι ένα υγιές μέρος του τρόπου ζωής τους, ακόμη και απαραίτητο σε ορισμένες περιπτώσεις. Το ζήτημα προκύπτει όταν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταναλώνουν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σας και ζείτε τη ζωή σας «online» περισσότερο από όσο βιώνετε την πραγματικότητα.
Φυσικά, η ευχαρίστηση που παίρνουμε από αυτές τις ορμές ντοπαμίνης δεν μπορεί να συγκριθεί με κανένα ερέθισμα που μπορεί να βρεθεί στη φύση. Τα επίπεδα ντοπαμίνης αυξάνονται όταν πρόκειται να βρούμε ανταμοιβή. Πέφτει κατακόρυφα αφού την αποκτήσουμε. Όταν τα επίπεδα ντοπαμίνης πέφτουν, φυσικά την λαχταρούμε. Ποιος δεν θέλει να είναι ευτυχισμένος; Και κάπως έτσι εθιζόμαστε.
Υπερδιέγερση εγκεφάλου: Σύστημα ντοπαμίνης σε υπερένταση
Μακροπρόθεσμα, τέτοιες δραστηριότητες μπορεί να είναι αρνητικές στη βιοψυχολογική μας υγεία: προκαλεί μια αλλαγή στους νευρικούς μηχανισμούς που κρύβονται πίσω από τη συμπεριφορά. Η συμπεριφορά γίνεται προκατειλημμένη προς βραχυπρόθεσμους στόχους μεγιστοποίησης της ευχαρίστησης, ακριβώς όπως στον εθισμένο εγκέφαλο.
Η συνεχής αναζήτηση ευχάριστων συναισθημάτων μέσω του σκρολαρίσματος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βάζει το σύστημα ντοπαμίνης σε υπερένταση. Με την πάροδο του χρόνου, το σύστημα ευχαρίστησης και ανταμοιβής διαταράσσεται.
Αυτό οφείλεται στο συνεχές σύστημα ανατροφοδότησης της προσμονής, της δράσης και της ανταμοιβής σε σύντομο χρονικό διάστημα, που οδηγεί σε παρορμητική και εθιστική συμπεριφορά . Όταν το σύστημα ντοπαμίνης πλημμυρίζει ξανά και ξανά, η παραγωγή ντοπαμίνης μειώνεται. Οι σαρώσεις εγκεφάλου εξαρτημένων από το διαδίκτυο δείχνουν μειωμένα επίπεδα ντοπαμίνης λόγω υπερβολικής παραγωγής.
«Το πρόβλημα με τα πράγματα που απελευθερώνουν πολλή ντοπαμίνη ταυτόχρονα είναι ότι ο εγκέφαλός μας πρέπει να το αντισταθμίσει. Αλλά ο εγκέφαλός μας δεν επαναφέρει μόνο τότε την εκτόξευση ντοπαμίνης μας στο βασικό επίπεδο», υποστηρίζει η Dr. Anna Lembke, καθηγήτρια ψυχιατρικής και γενικών επιστημών συμπεριφοράς.
«Στην πραγματικότητα ωθεί τα επίπεδα ντοπαμίνης κάτω από την αρχική τιμή. Περνάμε σε κατάσταση ελλείμματος ντοπαμίνης. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος αποκαθιστά την ομοιόσταση: Εάν υπάρχει τεράστια απόκλιση προς τα πάνω, τότε θα υπάρξει απόκλιση προς τα κάτω. Αυτό είναι ουσιαστικά η πτώση… εκείνη η στιγμή που θέλεις να μείνεις στο διαδίκτυο και να κάνεις κλικ σε ένα ακόμη βίντεο ή να συνδεθείς με ένα ακόμη άτομο».
Όσο περισσότερο ενεργοποιούμε αυτή την έντονη απόκριση ευχαρίστησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λέει η Lembke, τόσο περισσότερο τη λαχταρούμε. Η επαναλαμβανόμενη δράση γίνεται λιγότερο συναρπαστική και καταλήγουμε να χρειαζόμαστε περισσότερα για να μας δώσουν την ίδια ευχαρίστηση που βιώσαμε με μικρότερη ποσότητα πριν. Νιώθουμε λιγότερη ευχαρίστηση όταν δεν πάρουμε τη δόση που αυξάνει την ντοπαμίνη μας (σε αυτή την περίπτωση, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) και τελικά γεμίζουμε άγχος και γινόμαστε πιο δυστυχισμένοι.
