Με το κινητό να έχει γίνει φυσική μας προέκταση και τα προφίλ μας στα social media να αποτελούν τη νέα μας ταυτότητα, το ερώτημα του τίτλου είναι εύλογο να τίθεται συχνά καθώς προβληματιζόμαστε για το περιεχόμενο που καταναλώνουμε, το οποίο παρεμπιπτόντως είναι «για εμάς» – For You, όπως λέει και το TikTok. Ωστόσο, αυτό το tag, ότι content που μας τροφοδοτεί ο αλγόριθμος οποιασδήποτε πλατφόρμας είναι «για εμάς», δεν υπονοεί μόνο ότι αυτό το περιεχόμενο -οι αναρτήσεις και οι διαφημίσεις δηλαδή- μας αφορά αλλά ότι αντανακαλά και την προσωπικότητά μας, δηλαδή την ταυτότητά μας.

Όμως, ενώ οι χρήστες όλων των ηλικιών έρχονται σε επαφή με το επιμελημένα content που τους τροφοδοτούν οι αλγόριθμοι, οι ερευνητές κυρίως ανησυχούν για τον αντίκτυπο που έχει αυτό στους εφήβους. Η εφηβεία, όπως γνωρίζουμε, είναι ένα κρίσιμο στάδιο στη διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας του ατόμου και οι μελετητές αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο τη βαθιά επιρροή της τεχνολογίας στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της κοσμοθεωρίας των ανθρώπων που μεγαλώνουν στην εποχή της αυτοκρατορίας των social media.

Εκτός λοιπόν από την απλή –και όχι πάντα τόσο αθώα– επιρροή που ασκεί το περιεχόμενο που καταναλώνουμε καθημερινά, είναι πλέον δεδομένο ότι οι επιπτώσεις που υπάρχουν είναι σημαντικές και διαμορφώνουν τις γενιές. Η επικράτηση της λογικής «For You» εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το πώς αυτοί οι αλγόριθμοι διαμορφώνουν την αντιλήψη του έφηβου ατόμου για τον εαυτό του και πώς κατανοεί τον κόσμο γύρω του.

Αυτή η εξατομικευμένη εμπειρία μπορεί σε πρώτη φάση να έχει ενδιαφέρον, αφού δημιουργείται η αίσθηση της μοναδικότητας σε ένα ποικιλόμορφο ψηφιακό σύμπαν, ωστόσο, έχει υψηλό κόστος. Η ανεπαίσθητη παραβίαση της ιδιωτικότητας, την οποία αποδέχονται οι έφηβοι με αντάλλαγμα το περιεχόμενο που είναι «για αυτούς», προβληματίζει όλο και πιο έντονα τους ειδικούς σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ευημερία τους και την αίσθηση αυτονομίας.

Διερευνώντας τον αντίκτυπο του αλγοριθμικά παραγόμενου περιεχομένου στην αυτοαντίληψη των εφήβων, όπως αναφέρει το The Conversation, οι John Seberger και Afsaneh Razi από το Πανεπιστήμιο Drexel και η Nora McDonald, επίκουρη καθηγήτρια πληροφορικής στο πανεπιστήμιο George Mason, ερεύνησαν ερωτήματα σχετικά με το πώς οι έφηβοι περιηγούνται σε αυτό το ψηφιακό τοπίο και αναγνωρίζουν τον εαυτό τους μέσα από τα social media.

Στην ποιοτική τους μελέτη, πήραν συνεντεύξεις από έφηβους ηλικίας 13 έως 17 ετών και ανακάλυψαν το εξής (τρομακτικό):

Oι έφηβοι πιστεύουν ότι ο αλγόριθμός –κρίνοντας από το περιεχόμενο που τους τροφοδοτεί- είναι ακριβής αντανάκλαση του εαυτού τους.

Οι έφηβοι με τους οποίους μίλησαν οι ερευνητές πιστεύουν ότι πλατφόρμες όπως το TikTok έχουν τελειοποιήσει τους αλγόριθμούς τους σε βαθμό που το περιεχόμενο που παρουσιάζεται να ευθυγραμμίζεται οριακά στο απόλυτο με την αντίληψη που έχουν για την εικόνα τους, ενώ όταν ο αλγόριθμος τους παρουσιάζει περιεχόμενο που έρχεται σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν για τον εαυτό τους, το θεωρούν απλώς «μια ανωμαλία» ή «δυσλειτουργία». Παραδόξως, ενώ οι έφηβοι αναγνωρίζουν ότι οι προτιμήσεις τους επηρεάζουν το περιεχόμενο που βλέπουν στις ροές των social media, αγνοούν ή αδιαφορούν σε μεγάλο βαθμό για την ευρύτερη συλλογή προσωπικών δεδομένων από αυτές τις εφαρμογές. Παρ’ όλα αυτά, δε θεωρούν τις εξατομικευμένες ροές τους ως «απειλή» για την αυτογνωσία τους ή ως λόγο «ανησυχίας».

Είναι αλήθεια πως οι αλγόριθμοι ασκούν μια γοητεία επάνω μας, κυρίως εκείνοι που παρέχουν περιεχόμενο «για εμάς» όπως του TikTok, ωστόσο, και αυτή η (με)εθιστική έλξη της αλληλεπίδρασης μεταξύ ενός αλγορίθμου που δεν ξέρουμε πώς ακριβώς λειτουργεί και της προσωπικότητάς μας που δε γνωρίζουμε πλήρως τι εκτάσεις έχει, ανοίγει τη διόδο για μια όχι και τόσο αμοιβαία ανταλλαγή δεδομένων για να έχουμε πρόσβαση σε ένα προσαρμοσμένο στην εικόνα μας περιεχόμενο.

Οι ερευνητές της μελέτης παρατήρησαν επίσης ένα παράδοξο: οι έφηβοι αν και, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, πιστεύουν ότι το content που τους τροφοδότησε ο αλγόριθμος και δεν ταιριάζει στην προσωπικότητά τους είναι απλώς μια δυσλειτουργία, είναι ψυχικά επιρρεπείς σε αυτό καθώς νιώθουν ότι διεστραβλώνεται η ταυτότητά τους. Οι αλγόριθμοι, όπως σημειώνει η McDonald, είναι σχεδιασμένοι να ενισχύουν τις ευαισθησίες και τις εμμονές του ατόμου, ενώ συμβάλλουν στην ανάπτυξη της δυσμορφίας – μιας κατάστασης ψυχικής υγείας που χαρακτηρίζεται από εμμονική ανησυχία για την εμφάνιση του ατόμου.

Κατανοώντας το αναπτυξιακό στάδιο του εφηβικού εγκεφάλου και τη βαθιά επίδραση της κοινωνικής ανατροφοδότησης στην εικόνα του εαυτού, γίνεται φανερό ότι οι έφηβοι υποτιμούν τους κινδύνους που εγκυμονεί η αλγοριθμική χειραγώγηση. Σε αντίθεση με την πεποίθησή τους ότι δεν είναι ευάλωτοι σε τέτοιους κινδύνους, τα στοιχεία υποδηλώνουν μια σημαντική ευπάθεια στις επιπτώσεις του αλγοριθμικού περιεχομένου στην ψυχική τους υγεία.

Σε αντίθεση με τις παλαιότερες γενιές, πολλές από τις οποίες δεν μεγάλωσαν σε ένα αλγοριθμικά καθοδηγούμενο τοπίο, οι σημερινοί έφηβοι δεν έχουν βιώσει άλλη εποχή πέρα απ’ αυτήν που ζουν τώρα. Θεωρούν πως τα social media, οι αλγόριθμοι και η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι το επιθυμητό παρόν και το ελπιδοφόρο μέλλον. Η άγνοια του αντίκτυπου που φέρουν οι αλγόριθμοι είναι επικίνδυνη, ιδίως αν ληφθεί υπόψη η επιρροή τους στη διαμόρφωση των εμπειριών τους, και για να αποφευχθουν τα χειρότερα θα πρέπει να υπάρξει σε παγκόσμιο επίπεδο μια συγχρονισμένη προσπάθεια της κοινωνίας, των κυβερνήσεων και των εταιρειών τεχνολογίας. Μέχρι τότε, το περιεχόμενο που είναι «για εμάς» θα συνεχίζει να μας διαμορφώνει χωρίς να το καταλαβαίνουμε.