Ο χειμώνας ο φετινός μόνο χειμώνας δεν ήταν. Φλεβάρης με 20 βαθμούς και κάτι μέρες που ο ήλιος σε καίει σαν να είναι άνοιξη. Οι αυλές μεζεδοπωλείων και ποτάδικων γεμάτες. Η κλιματική κρίση δεν είναι κάτι που θα έρθει στο μέλλον. Η κλιματική κρίση είναι ήδη εδώ και οι συνέπειές της έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους. Φωτιές σε κάθε σημείο του πλανήτη, πλημμύρες, αύξηση της θερμοκρασίας. Και αυτά είναι μόνο η αρχή!
Δυστυχως, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει όμως πόσο μας αφορά. Κάθε φορά που ακούμε λέξεις όπως: κλιματική κρίση, περιβάλλον, βιωσιμότητα, υπάρχει ένας αυτοματισμός που τοποθετεί τη θεματολογία αυτή είτε στη σφαίρα του “γραφικού” οικολόγου, είτε σε μία μελλοντική συνθήκη που ακόμα δεν μας αγγίζει. Είναι λες και με αυτό το φαινόμενο, πάμε κόντρα στο ένστικτο επιβίωσης, ένα ένστικτο αρχέγονο, που οπλίζει κάθε πλάσμα να επενδύει κάθε κύτταρο του οργανισμού του για να ξεπεράσει την οποιαδήποτε απειλή.
Πείθουμε τους εαυτούς μας ότι δεν είναι κάτι τόσο σοβαρό, ή ακόμα και ότι δεν συμβαίνει, και ότι ακόμα και αν συμβεί δε θα γίνει σε εμάς, αλλά σε κάποιο άλλο σημείο του πλανήτη. Έτσι αρνούμαστε να υιοθετήσουμε οικολογική συνείδηση και δεν απαιτούμε ριζικές αλλαγές από τις κυβερνήσεις μας. Υιοθετούμε συχνά το «ναι από το ότι δεν ανακυκλώνω θα καταστραφεί ο πλανήτης;» ενώ στο πίσω μέρος του μυαλού μας, υπάρχει μια φωνή που ψιθυρίζει: «Αν ήταν πραγματικά τόσο σοβαρό το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, κάποιος θα θα άλλαζε τον ρου των πραγμάτων θα έκανε όντως κάτι δραστικό».
Και πώς να μην έχει ο μέσος πολίτης αυτό στο μυαλό του, όταν οι επικεφαλής κυβερνήσεων και η ελίτ της διεθνούς πολιτικής φαίνεται να αδιαφορούν για το θέμα. Σε ένα σύστημα που καθοδηγείται από το κέρδος και την κατανάλωση κάτι τέτοιο άλλωστε θα ερχόταν κόντρα με τα συμφέροντα των μεγάλων βιομηχανιών. Ο Donald Trump το είχε άλλωστε κάνει ξεκάθαρο κατά τη διάρκεια της προεδρικής θητείας του με την αποχώρησή των ΗΠΑ από την συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα ισχυριζόμενος ότι τέτοιες συμφωνίες θέτουν σε μειονεκτική θέση την αμερικανική βιομηχανία. Σε περίπτωση που επανεκλεγεί, οι ΗΠΑ, ο δεύτερος μεγαλύτερος ρυπαντής άνθρακα στον κόσμο, θα πιθανότατα να σταματήσει οποιαδήποτε προσπάθεια μείωσης του αποτυπώματος τους, κάτι που θα επιφέρει θανάσιμο πλήγμα στην παγκόσμια προσπάθεια περιορισμού της επικίνδυνης παγκόσμιας θέρμανσης
Με τους επιστήμονες να προειδοποιούν ότι ο κόσμος πρέπει να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά σχεδόν το ήμισυ αυτής της δεκαετίας και να τις εξαλείψει εντελώς έως το 2050, για να αποφευχθεί η παραβίαση των συμφωνημένων ορίων θερμοκρασίας το μέλλον φαίνεται μάλλον δυσοίωνο. Χωρίς μία ριζική αλλαγή στη νοοτροπία και στον τρόπο που οι κοινωνίες είναι δομημένες, κάθε μέτρο που λαμβάνεται φαντάζει σαν τσιρότο που μπαίνει για να θεραπεύσει χτύπημα από σφαίρα.
Η ΕΕ βγάζει κλιματικούς στόχους που όμως φαίνονται ανέφικτοι καθώς βασίζονται σε τεχνολογίες που θα “καθαρίσουν” τη ζημιά που κάνουμε, χωρίς αφενός να ξέρουμε αν λειτουργούν αλλά και χωρίς να σταματάει ουσιαστικά την πηγή ρύπανσης.
Εκατομμύρια ψηφοφόροι ετοιμάζονται να ψηφίσουν τον Trump γιατί απλά δεν μπορούν να αντιληφθούν τις συνέπειες των αντιπεριβαλλοντκών του παραληρημάτων. Δρουν ατομιστικά και πείθονται πως αυτές οι “καταστροφολογίες” θέλουν το κακό της Αμερικανικής οικονομίας χωρίς να συνειδητοποιούν πως η καταστροφή του περιβάλλοντος θα σημάνει και την καταστροφή τους.
Η κλιματική αλλαγή καθοδηγείται από τον καπιταλισμό, ο οποίος με τη σειρά του αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν την κλιματική αλλαγή.
Η μεγάλη πολιτική μετάβαση των τελευταίων 50 ετών, που ωθήθηκε από το εταιρικό μάρκετινγκ, ήταν μια μετατόπιση από τη συλλογική αντιμετώπιση των προβλημάτων μας στην ατομική αντιμετώπιση τους. Μας έχει μετατρέψει δηλαδή από πολίτες σε καταναλωτές. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί οδηγηθήκαμε σε αυτό το μονοπάτι. Ως πολίτες, ενωμένοι μαζί για να απαιτήσουμε πολιτική αλλαγή, είμαστε ισχυροί. Ως καταναλωτές, είμαστε σχεδόν ανίσχυροι.
Στο βιβλίο του “Ζωή και Πεπρωμένο”, ο Vasily Grossman σημειώνει ότι, όταν ο Στάλιν και ο Χίτλερ ήταν στην εξουσία, «ένα από τα πιο εκπληκτικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά που ήρθαν στο φως εκείνη την εποχή ήταν η υπακοή». Το ένστικτο της υπακοής, παρατήρησε, ήταν ισχυρότερο από το ένστικτο της επιβίωσης. Το να ενεργούμε μόνοι μας, να βλέπουμε τους εαυτούς μας ως καταναλωτές, να προσηλώνόμαστε στα υλικά αγαθά και στα ασήμαντα πράγματα που μουδιάζουν το μυαλό, ακόμη και όταν διαφαίνεται συστημική περιβαλλοντική κατάρρευση: αυτές είναι μορφές υπακοής.Το αντανακλαστικό υπακοής είναι το μεγαλύτερο μας ελάττωμα, η συστροφή στον ανθρώπινο εγκέφαλο που απειλεί τη ζωή μας.
Η οικονομική ανάπτυξη χαιρετίζεται παγκοσμίως ως καλό πράγμα. Οι κυβερνήσεις μετρούν την επιτυχία τους με βάση την ικανότητά τους να την προσφέρουν. Αλλά σκεφτείτε για λίγο τι σημαίνει. Ας πούμε ότι πετυχαίνουμε τον μέτριο στόχο, που προωθείται από φορείς όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, για παγκόσμια ανάπτυξη 3% ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι όλη η οικονομική δραστηριότητα που υπάρχει σήμερα –και οι περισσότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλεί– διπλασιάζονται σε 24 χρόνια δηλαδή, μέχρι το 2045. Μετά διπλασιάζεται ξανά μέχρι το 2069. Μετά ξανά μέχρι το 2093. Όλες οι κρίσεις που επιδιώκουμε να αποτρέψουμε σήμερα γίνονται δύο φορές πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν όσο διπλασιάζεται η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα, και αυτό επαναλαμβάνεται για χρόνια
Ο παγκόσμιος καπιταλισμός και η οικονομική ανάπτυξη είναι κινητήριες δυνάμεις τόσο για την εισοδηματική ανισότητα όσο και για την κλιματική αλλαγή.
Οι περισσότεροι επιστήμονες του κλίματος έχουν συμφωνήσει ότι η αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι η αυξημένη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, ειδικά διοξειδίου του άνθρακα, τα οποία έχουν αυξηθεί ραγδαία από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Οι προοδευτικοί μελετητές αναγνωρίζουν τη σοβαρή ζημιά που προκύπτει από μια παγκόσμια καπιταλιστική ορμή. Οι ατελείωτες προσπάθειες των βιομηχανιών να επεκτείνουν και να αυξήσουν τα κέρδη τους αναγκάζουν σε ένα φαύλο κύκλο “παραγωγής και κατανάλωσης” που βασίζεται κυρίως σε ορυκτά καύσιμα ή εναλλακτικές πηγές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Οι πιο κερδοφόρες αποφάσεις δεν θα είναι ποτέ οι πιο φιλικές προς το περιβάλλον, επομένως οι εταιρείες και οι μεγάλες βιομηχανίες θα απέχουν από τη λήψη περιβαλλοντικά συνειδητών αποφάσεων χωρίς κανονισμούς.
Είναι λοιπόν ξεκάθαρο, πως η κλιματική κρίση ήρθε για να μείνει και μάλλον είναι αργά για να αναστείλουμε τις επιπτώσεις της. Αυτό άλλωστε φάνηκε και από το περασμένο καλοκαίρι που ήταν μάλλον οιωνός της επικείμενης καταστροφής μας.
Συναινώντας στη συνεχή καταστροφή των συστημάτων υποστήριξης της ζωής μας, ικανοποιούμε τις επιθυμίες της ελίτ και των ισχυρών εταιρειών που ελέγχουν τα πάντα. Παραμένοντας παγιδευμένοι στην κυρίαρχη ιδεολογία της κατανάλωσης, απορροφημένοι από την νοσηρή γοητεία της ανάπτυξης που μετριέται σε υλικά αγαθά και μετοχές, ουσιαστικά είναι σαν να παραχωρούμε σε άλλους το μέλλον μας.
Η αλλαγή και ένα αισιοόδοξο μέλλον θα έρθει μόνο αν πάψουμε να συναινούμε. Οι αγωνιστές της δημοκρατίας του 19ου αιώνα το γνώριζαν αυτό, οι σουφραζέτες το ήξεραν, ο Γκάντι το ήξερε, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ το ήξερε. Οι περιβαλλοντικοί διαδηλωτές που απαιτούν συστημική αλλαγή έχουν επίσης αντιληφθεί αυτή τη θεμελιώδη αλήθεια. Σε κάθε αγώνα για το περιβάλλον, στις παγκόσμιες εξεγέρσεις ενάντια στη συστημική περιβαλλοντική κατάρρευση, βλέπουμε ανθρώπους, κυρίως νέους, να αρνούνται να συναινέσουν. Αυτό που καταλαβαίνουν είναι το πιο σημαντικό μάθημα της ιστορίας. Η επιβίωσή μας εξαρτάται από την ανυπακοή στην καταστροφής μας.
Ο χειμώνας ο φετινός μόνο χειμώνας δεν ήταν. Φλεβάρης με 20 βαθμούς και κάτι μέρες που ο ήλιος σε καίει σαν να είναι άνοιξη. Οι αυλές μεζεδοπωλείων και ποτάδικων γεμάτες. Η κλιματική κρίση δεν είναι κάτι που θα έρθει στο μέλλον. Η κλιματική κρίση είναι ήδη εδώ και οι συνέπειές της έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους. Φωτιές σε κάθε σημείο του πλανήτη, πλημμύρες, αύξηση της θερμοκρασίας. Και αυτά είναι μόνο η αρχή!
Δυστυχως, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει όμως πόσο μας αφορά. Κάθε φορά που ακούμε λέξεις όπως: κλιματική κρίση, περιβάλλον, βιωσιμότητα, υπάρχει ένας αυτοματισμός που τοποθετεί τη θεματολογία αυτή είτε στη σφαίρα του “γραφικού” οικολόγου, είτε σε μία μελλοντική συνθήκη που ακόμα δεν μας αγγίζει. Είναι λες και με αυτό το φαινόμενο, πάμε κόντρα στο ένστικτο επιβίωσης, ένα ένστικτο αρχέγονο, που οπλίζει κάθε πλάσμα να επενδύει κάθε κύτταρο του οργανισμού του για να ξεπεράσει την οποιαδήποτε απειλή.
Πείθουμε τους εαυτούς μας ότι δεν είναι κάτι τόσο σοβαρό, ή ακόμα και ότι δεν συμβαίνει, και ότι ακόμα και αν συμβεί δε θα γίνει σε εμάς, αλλά σε κάποιο άλλο σημείο του πλανήτη. Έτσι αρνούμαστε να υιοθετήσουμε οικολογική συνείδηση και δεν απαιτούμε ριζικές αλλαγές από τις κυβερνήσεις μας. Υιοθετούμε συχνά το «ναι από το ότι δεν ανακυκλώνω θα καταστραφεί ο πλανήτης;» ενώ στο πίσω μέρος του μυαλού μας, υπάρχει μια φωνή που ψιθυρίζει: «Αν ήταν πραγματικά τόσο σοβαρό το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, κάποιος θα θα άλλαζε τον ρου των πραγμάτων θα έκανε όντως κάτι δραστικό».
Και πώς να μην έχει ο μέσος πολίτης αυτό στο μυαλό του, όταν οι επικεφαλής κυβερνήσεων και η ελίτ της διεθνούς πολιτικής φαίνεται να αδιαφορούν για το θέμα. Σε ένα σύστημα που καθοδηγείται από το κέρδος και την κατανάλωση κάτι τέτοιο άλλωστε θα ερχόταν κόντρα με τα συμφέροντα των μεγάλων βιομηχανιών. Ο Donald Trump το είχε άλλωστε κάνει ξεκάθαρο κατά τη διάρκεια της προεδρικής θητείας του με την αποχώρησή των ΗΠΑ από την συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα ισχυριζόμενος ότι τέτοιες συμφωνίες θέτουν σε μειονεκτική θέση την αμερικανική βιομηχανία. Σε περίπτωση που επανεκλεγεί, οι ΗΠΑ, ο δεύτερος μεγαλύτερος ρυπαντής άνθρακα στον κόσμο, θα πιθανότατα να σταματήσει οποιαδήποτε προσπάθεια μείωσης του αποτυπώματος τους, κάτι που θα επιφέρει θανάσιμο πλήγμα στην παγκόσμια προσπάθεια περιορισμού της επικίνδυνης παγκόσμιας θέρμανσης
Με τους επιστήμονες να προειδοποιούν ότι ο κόσμος πρέπει να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά σχεδόν το ήμισυ αυτής της δεκαετίας και να τις εξαλείψει εντελώς έως το 2050, για να αποφευχθεί η παραβίαση των συμφωνημένων ορίων θερμοκρασίας το μέλλον φαίνεται μάλλον δυσοίωνο. Χωρίς μία ριζική αλλαγή στη νοοτροπία και στον τρόπο που οι κοινωνίες είναι δομημένες, κάθε μέτρο που λαμβάνεται φαντάζει σαν τσιρότο που μπαίνει για να θεραπεύσει χτύπημα από σφαίρα.
Η ΕΕ βγάζει κλιματικούς στόχους που όμως φαίνονται ανέφικτοι καθώς βασίζονται σε τεχνολογίες που θα “καθαρίσουν” τη ζημιά που κάνουμε, χωρίς αφενός να ξέρουμε αν λειτουργούν αλλά και χωρίς να σταματάει ουσιαστικά την πηγή ρύπανσης.
Εκατομμύρια ψηφοφόροι ετοιμάζονται να ψηφίσουν τον Trump γιατί απλά δεν μπορούν να αντιληφθούν τις συνέπειες των αντιπεριβαλλοντκών του παραληρημάτων. Δρουν ατομιστικά και πείθονται πως αυτές οι “καταστροφολογίες” θέλουν το κακό της Αμερικανικής οικονομίας χωρίς να συνειδητοποιούν πως η καταστροφή του περιβάλλοντος θα σημάνει και την καταστροφή τους.
Η κλιματική αλλαγή καθοδηγείται από τον καπιταλισμό, ο οποίος με τη σειρά του αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν την κλιματική αλλαγή.
Η μεγάλη πολιτική μετάβαση των τελευταίων 50 ετών, που ωθήθηκε από το εταιρικό μάρκετινγκ, ήταν μια μετατόπιση από τη συλλογική αντιμετώπιση των προβλημάτων μας στην ατομική αντιμετώπιση τους. Μας έχει μετατρέψει δηλαδή από πολίτες σε καταναλωτές. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί οδηγηθήκαμε σε αυτό το μονοπάτι. Ως πολίτες, ενωμένοι μαζί για να απαιτήσουμε πολιτική αλλαγή, είμαστε ισχυροί. Ως καταναλωτές, είμαστε σχεδόν ανίσχυροι.
Στο βιβλίο του “Ζωή και Πεπρωμένο”, ο Vasily Grossman σημειώνει ότι, όταν ο Στάλιν και ο Χίτλερ ήταν στην εξουσία, «ένα από τα πιο εκπληκτικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά που ήρθαν στο φως εκείνη την εποχή ήταν η υπακοή». Το ένστικτο της υπακοής, παρατήρησε, ήταν ισχυρότερο από το ένστικτο της επιβίωσης. Το να ενεργούμε μόνοι μας, να βλέπουμε τους εαυτούς μας ως καταναλωτές, να προσηλώνόμαστε στα υλικά αγαθά και στα ασήμαντα πράγματα που μουδιάζουν το μυαλό, ακόμη και όταν διαφαίνεται συστημική περιβαλλοντική κατάρρευση: αυτές είναι μορφές υπακοής.Το αντανακλαστικό υπακοής είναι το μεγαλύτερο μας ελάττωμα, η συστροφή στον ανθρώπινο εγκέφαλο που απειλεί τη ζωή μας.
Η οικονομική ανάπτυξη χαιρετίζεται παγκοσμίως ως καλό πράγμα. Οι κυβερνήσεις μετρούν την επιτυχία τους με βάση την ικανότητά τους να την προσφέρουν. Αλλά σκεφτείτε για λίγο τι σημαίνει. Ας πούμε ότι πετυχαίνουμε τον μέτριο στόχο, που προωθείται από φορείς όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, για παγκόσμια ανάπτυξη 3% ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι όλη η οικονομική δραστηριότητα που υπάρχει σήμερα –και οι περισσότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλεί– διπλασιάζονται σε 24 χρόνια δηλαδή, μέχρι το 2045. Μετά διπλασιάζεται ξανά μέχρι το 2069. Μετά ξανά μέχρι το 2093. Όλες οι κρίσεις που επιδιώκουμε να αποτρέψουμε σήμερα γίνονται δύο φορές πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν όσο διπλασιάζεται η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα, και αυτό επαναλαμβάνεται για χρόνια
Ο παγκόσμιος καπιταλισμός και η οικονομική ανάπτυξη είναι κινητήριες δυνάμεις τόσο για την εισοδηματική ανισότητα όσο και για την κλιματική αλλαγή.
Οι περισσότεροι επιστήμονες του κλίματος έχουν συμφωνήσει ότι η αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι η αυξημένη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, ειδικά διοξειδίου του άνθρακα, τα οποία έχουν αυξηθεί ραγδαία από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Οι προοδευτικοί μελετητές αναγνωρίζουν τη σοβαρή ζημιά που προκύπτει από μια παγκόσμια καπιταλιστική ορμή. Οι ατελείωτες προσπάθειες των βιομηχανιών να επεκτείνουν και να αυξήσουν τα κέρδη τους αναγκάζουν σε ένα φαύλο κύκλο “παραγωγής και κατανάλωσης” που βασίζεται κυρίως σε ορυκτά καύσιμα ή εναλλακτικές πηγές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Οι πιο κερδοφόρες αποφάσεις δεν θα είναι ποτέ οι πιο φιλικές προς το περιβάλλον, επομένως οι εταιρείες και οι μεγάλες βιομηχανίες θα απέχουν από τη λήψη περιβαλλοντικά συνειδητών αποφάσεων χωρίς κανονισμούς.
Είναι λοιπόν ξεκάθαρο, πως η κλιματική κρίση ήρθε για να μείνει και μάλλον είναι αργά για να αναστείλουμε τις επιπτώσεις της. Αυτό άλλωστε φάνηκε και από το περασμένο καλοκαίρι που ήταν μάλλον οιωνός της επικείμενης καταστροφής μας.
Συναινώντας στη συνεχή καταστροφή των συστημάτων υποστήριξης της ζωής μας, ικανοποιούμε τις επιθυμίες της ελίτ και των ισχυρών εταιρειών που ελέγχουν τα πάντα. Παραμένοντας παγιδευμένοι στην κυρίαρχη ιδεολογία της κατανάλωσης, απορροφημένοι από την νοσηρή γοητεία της ανάπτυξης που μετριέται σε υλικά αγαθά και μετοχές, ουσιαστικά είναι σαν να παραχωρούμε σε άλλους το μέλλον μας.
Η αλλαγή και ένα αισιοόδοξο μέλλον θα έρθει μόνο αν πάψουμε να συναινούμε. Οι αγωνιστές της δημοκρατίας του 19ου αιώνα το γνώριζαν αυτό, οι σουφραζέτες το ήξεραν, ο Γκάντι το ήξερε, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ το ήξερε. Οι περιβαλλοντικοί διαδηλωτές που απαιτούν συστημική αλλαγή έχουν επίσης αντιληφθεί αυτή τη θεμελιώδη αλήθεια. Σε κάθε αγώνα για το περιβάλλον, στις παγκόσμιες εξεγέρσεις ενάντια στη συστημική περιβαλλοντική κατάρρευση, βλέπουμε ανθρώπους, κυρίως νέους, να αρνούνται να συναινέσουν. Αυτό που καταλαβαίνουν είναι το πιο σημαντικό μάθημα της ιστορίας. Η επιβίωσή μας εξαρτάται από την ανυπακοή στην καταστροφής μας.
