Τον Μάρτη του 2022, ακριβώς δύο χρόνια πριν, είχα την ευκαιρία να είμαι μέλος μιας μεγάλης δημοσιογραφικής αποστολής στη Μυτιλήνη. Μαζί με Ευρωβουλευτές της Αριστεράς, με ανταποκριτές ξένων μεγάλων ΜΜΕ στην Αθήνα και με πλήθος ακτιβιστών, με επικεφαλής φυσικά τον Στέλιο Κούλογλου, παραστήκαμε στη δίκη των προσφύγων Αμίρ και Ακίφ. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που κατηγορήθηκαν ως διακινητές από το ελληνικό κράτος και καταδικάστηκαν πρωτόδικα σε ένα απίστευτα μεγάλο νούμερο χρόνων φυλάκισης. Σήμερα ευτυχώς έχουν αθωωθεί και μέσα στο ντοκιμαντέρ τους βλέπουμε να μιλάνε για τη μεγαλύτερη περιπέτεια της ζωής τους. Κι όχι μόνο να μιλάνε, αφού υπάρχει και μια σκηνή που οι δύο «φουκαράδες» πρόσφυγες κλαίνε γοερά μέσα στην αίθουσα του δικαστικού μεγάρου του νησιού, ανήμποροι να σηκώσουν το βάρος μιας καταδικαστικής, άδικης, στενόμυαλης και, ξεκάθαρα ρατσιστικής, απόφασης.
Όσα αφηγείται ο Κούλογλου με την κάμερα του, προσωπικά μου είναι γνωστά. Όχι μόνο γιατί ήμουν εκεί και είδα ιδίοις όμμασι, αλλά και γιατί μου τα αφηγήθηκε με κάθε λεπτομέρεια ο Ιάσονας Αποστολόπουλος σε εκείνη τη σπάνια, ανατριχιαστική θα έλεγα, συνέντευξη του για το Olafaq. Ήμουν μπροστά ακόμη και όταν η εκπρόσωπος του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και Ασύλου, ερωτηθείσα από τον Αποστολόπουλο γιατί οι άνθρωποι ζουν στο Καρατεπέ μέσα σε συνθήκες παγωνιάς, απάντησε ανεριθρύαστα: «Και στην πόλη που ζω εγώ, κρύο κάνει» για να λάβει την απάντηση του ακτιβιστή διασώστη: «Ναι, αλλά εσείς δεν ζείτε σε αντίσκηνο». Κάτι τέτοιες στιγμές έχει απαθανατίσει η κάμερα του Κούλογλου, κάνοντας σαφές πως, μας αρέσει – δεν μας αρέσει, η χώρα μας έχει παίξει κι αυτή το ρόλο της στην απαξίωση της ανθρώπινης ζωής χέρι – χέρι με την γενικευμένη άνοδο της ακροδεξιάς σ’ όλη την Ευρώπη για να μην πούμε σ’ ολόκληρο τον κόσμο.
Το ντοκιμαντέρ είναι καλογυρισμένο. Διαθέτει τη φωτογραφία του Ξενοφώντα Βαρδαρού και τις μελαγχολικές κιθαριστικές συνθέσεις του Μίμη Νικολόπουλου στο soundtrack του. Διαθέτει ακόμη μαρτυρίες ανθρώπων και αρχειακό υλικό, εφόσον γυριζόταν την τελευταία τριετία τουλάχιστον. Ταυτόχρονα, μέσω ενός δεξιοτεχνικού μοντάζ, θα λέγαμε ότι χωρίζεται σε δύο μέρη: Το ένα είναι η δίκη που την παρακολουθούμε με όλες τις αναβολές της μέχρι την τελεσίδικη που οδήγησε στη δικαίωση των προσφύγων. Το άλλο είναι η υπόθεση του Ιάσονα Αποστολόπουλου, που η Πρόεδρος της Δημοκρατίας απέσυρε στο παρά πέντε την παρασημοφόρηση του ύστερα και από εκείνο το εμετικό tweet του Κωνσταντίνου Μπογδάνου. Μέχρι και αποσπάσματα περιλαμβάνονται από τη συνέντευξη του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, στο αμερικανικό CNN, όταν ερωτείται για τα διαβόητα pushbacks των προσφύγων από το Ελληνικό Λιμενικό. Διότι, όσο και να φωνασκούν τα ΜΜΕ της λίστας Πέτσα, τα pushbacks υπήρξαν! Τα βλέπουμε δηλαδή και μέσα στο ντοκιμαντέρ σε μία σεκάνς που κόβει την ανάσα με τον λιμενικό να απωθεί με μια βέργα τους ανθρώπους πάνω στη λέμβο και μέσα στα κύματα. Είναι η στιγμή που, αν έχεις τσιτωμένα τα ανθρωπιστικά αντανακλαστικά σου, θες να ανασηκωθείς από το κάθισμα σου και να επιρρίψεις ευθύνες σ’ όποιον βρεις μπροστά σου τη στιγμή εκείνη – για τέτοια αγανάκτηση μιλάμε! Με την ταινία αυτή, ο Κούλογλου φανερώνει πως τιμάει, αν μη τι άλλο, το λειτούργημα του σαν δημοσιογράφος, σαν ντοκιμαντερίστας και σαν Ευρωβουλευτής, ο οποίος νοιάστηκε για το προσφυγικό ζήτημα όσο κανένας άλλος από το σημαντικό πόστο του!
Κι αυτό το κείμενο δεν είναι αγιογραφία του Κούλογλου, ούτε των «καλών προσφύγων» που αντιμετωπίζουν τις «κακές ελληνικές δικαστικές αρχές». Απλώς, δεν ξέρεις αν παρακολουθείς ένα συγκλονιστικό ανθρώπινο δράμα ή ένα ακτιβιστικό ντοκουμέντο, απ’ αυτά, που αν δεν ήταν ένας Ευρωβουλευτής από πίσω, στη θέση του δημιουργού δηλαδή, πιθανώς να μην προβάλλονταν ποτέ από ένα κραταιό θεσμοθετημένο φεστιβάλ.
Δεν γνωρίζω την πορεία που θα έχει το ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη ή στις αίθουσες. Γνωρίζω, όμως, από τώρα πως θα συμμετάσχει σε πολλά φεστιβάλ του εξωτερικού και θα προσθέσει ένα μικρό λιθαράκι στον αγώνα κατά του φασισμού και του νεοναζισμού, που πνίγει στα πελάγη νέους άνδρες και μάνες με τα μωρά στην αγκαλιά, επειδή πρόκειται για ανθρώπους, οι οποίοι δεν έχουν στον ήλιο μοίρα και τυχαίνει απλά να γεννήθηκαν με διαφορετικό χρώμα δέρματος. Όπως ακριβώς το λέει και η τιτλέζα που πέφτει στο τέλος του:
«Η εκστρατεία για δίκαιες δίκες στους χιλιάδες καταδικασμένους συνεχίζεται…»
* Το ντοκιμαντέρ «142 χρόνια» του Στέλιου Κούλογλου προβάλλεται στο πλαίσιο του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης την Πέμπτη 14 Απριλίου 2024, στις 21.30, στην αίθουσα «Τζον Κασσεβάτης»
