Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες δεν χρειάζεται καμία απολύτως σύσταση.
Είναι ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες: Ο Άνθρωπος-Βιβλιοθήκη-Μνήμη, ένας Τιτάνας του Λόγου που κατέληξε τυφλός αλλά τα πλείστα –μάλλον– ορών. Στα «τυπικά» βιογραφικά σημειώματα περί αυτού αναφέρεται πως, ενώ έγραψε διηγήματα, παραβολές, ποιήματα, κριτικά και θεωρητικά δοκίμια, σενάρια για τον κινηματογράφο, δεν έγραψε, ωστόσο, κανένα μυθιστόρημα.
Συχνά έχω αναρωτηθεί (χωρίς να έχω απάντηση όμως) μήπως όλα τα προαναφερθέντα «διαφορετικά είδη» συνιστούν τα πολύτιμα κομματάκια ενός τεράστιου και σκόρπιου Μυθιστορήματος που, ακόμη και μετά τον βιολογικό Θάνατο του συγγραφέα τους, τελεί ακόμη εν εξελίξει (καθώς αναζητά τη σύνθεσή του) για εμάς, τους εκατομμύρια αναγνώστες του ανά τον Κόσμο.
Στο βιβλίο Το τάνγκο διαβάζουμε τέσσερις διαλέξεις που έδωσε ο Μπόρχες τις τέσσερις Δευτέρες του Οκτώβρη του 1965, στις 7 το απόγευμα, στον πρώτο όροφο, διαμέρισμα 1, της οδού Χενεράλ Όρνος 82 στο Μπουένος Άιρες.
Θέμα των διαλέξεων είναι το Τάνγκο. Αφορμή για την ερευνητική του ενασχόληση με το Τάνγκο, όπως μαθαίνουμε από την πρώτη διάλεξή του, ήταν το σημαντικό ποσό των τριών χιλιάδων πέσος, ποσό που συνόδευε ένα Βραβείο Λογοτεχνίας που του είχε απονεμηθεί το 1929 και το οποίο ο Μπόρχες αποφάσισε να το εκμεταλλευτεί προκειμένου «να αφιερώσει ένα έτος στην αναψυχή του, να γράψει δηλαδή ένα βιβλίο για τον εαυτό του» (σ.16) Και εγώ, με τη σειρά μου, σκέφτομαι: Αχ, τι ωραία πράγματα που μπορούνε να γεννήσουν τα λεφτά άμα βρεθούνε στα σωστά χέρια…
Η αξία των συγκεκριμένων διαλέξεων είναι διπλή.
Κατ’ αρχάς χρηστική καθώς μπορεί να μάθει κανείς και/ή να αναθεωρήσει πλείστα όσα για το Τάνγκο και την Ιστορία του. Ενδεικτικά αναφέρω: Το Τάνγκο, όπως αργότερα και η τζαζ των Ηνωμένων Πολιτειών, γεννιέται μέσα σε «κακόφημα σπίτια» του Μπουένος Άιρες και, εξαιτίας ακριβώς αυτής της κακόφημης προέλευσής του, αποφεύγεται από τις γυναίκες και στην αρχή χορεύεται μόνο μεταξύ αντρών. Μαθαίνουμε για τους κομπαδρίτος και τους γκαούτσος, που θα πει για τους κρεολούς νταήδες και τους καουμπόηδες. Τα πρώτα Τάνγκο είναι χαρούμενα και χωρίς λόγια ή με λόγια άσεμνα και σκωπτικά. Μαθαίνουμε, επίσης, ότι η μελαγχολική και ηδυπαθής εκδοχή του Τάνγκο, καθώς και η μυθοποίησή του επέρχεται όταν αυτό υπερβαίνει τα όρια της Αργεντινής και γίνεται δεκτό στο Παρίσι και, εν συνεχεία, σε όλον τον Κόσμο. Μαθαίνουμε ότι τα τρία αρχικά όργανα για το Τάνγκο ήταν το πιάνο, το φλάουτο και το βιολί. Σχετικά με την ετυμολογία της λέξης Τάνγκο, επίσης, ο Μπόρχες μάς παραθέτει τη δική του –ανεπιβεβαίωτη, όμως, όπως ισχυρίζεται και ο ίδιος– εικασία περί αφρικανικής προελεύσεως. Μαθαίνουμε, ακόμη, για την παρείσφρηση του Τάνγκο στη λογοτεχνία.
Πλην, όμως, αυτής της καθαρά χρηστικής αξίας του βιβλίου, η μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη αξία του, κατά τη γνώμη μου, έγκειται στο γεγονός ότι, μολονότι είμαστε αντιμέτωποι με την ανάγνωση διαλέξεων του Μπόρχες, οι ίδιες οι διαλέξεις μετατρέπονται σε ένα αυτούσιο λογοτεχνικό κειμενικό γεγονός. Και αίφνης, μέσα από τις διαλέξεις του, βλέπουμε να ξεπηδούν φράσεις-αποστάγματα όπως: «Θάνατος: αυτή η οριστική τραγωδία που είναι η μοίρα του κάθε ανθρώπου» (σ.21), «Όλοι μας ζούμε την ταπεινή ζωή μας και επιπλέον μια άλλη, φανταστική» (σ.24), «Ο φόβος βρίσκεται στο να φανταζόμαστε τα πράγματα πριν γίνουν» (σ.80) και πλήθος άλλων.
Ο Όμηρος, Ο Σενέκας, ο Όσκαρ Γουάιλντ, ο Γουόλτ Γουίτμαν είναι, επίσης, μερικοί εκ των πολλών οι οποίοι –με αφορμή τις διαλέξεις του Μπόρχες περί Τάνγκο– παρελαύνουν σαν να στροβιλίζονται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου· χώρια οι πάμπολλοι στίχοι που, ακόμη κι αν δεν το έχεις σκεφθεί, αναπόφευκτα θα σε ωθήσουν να πας μετά και να βάλεις μουσική. Και να ακούσεις Τάνγκο: Αυτή την έκφανση της αργεντίνικης Ψυχής που είναι τελικά –μάλλον– Παγκόσμια.
Διαβάστε το βιβλίο και θα είναι σαν να μπαίνετε στον περιβόητο Λαβύρινθο του Μπόρχες χορεύοντας· αφήστε που το Διάβασμα δεν βγαίνει ποτέ σε κακό.
➸ ΙΝΦΟ: Το τάνγκο, του Χόρχε Λουίς Μπόρχες σε μετάφραση Μαρίας Παλαιολόγου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, 2023.
Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες δεν χρειάζεται καμία απολύτως σύσταση.
Είναι ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες: Ο Άνθρωπος-Βιβλιοθήκη-Μνήμη, ένας Τιτάνας του Λόγου που κατέληξε τυφλός αλλά τα πλείστα –μάλλον– ορών. Στα «τυπικά» βιογραφικά σημειώματα περί αυτού αναφέρεται πως, ενώ έγραψε διηγήματα, παραβολές, ποιήματα, κριτικά και θεωρητικά δοκίμια, σενάρια για τον κινηματογράφο, δεν έγραψε, ωστόσο, κανένα μυθιστόρημα.
Συχνά έχω αναρωτηθεί (χωρίς να έχω απάντηση όμως) μήπως όλα τα προαναφερθέντα «διαφορετικά είδη» συνιστούν τα πολύτιμα κομματάκια ενός τεράστιου και σκόρπιου Μυθιστορήματος που, ακόμη και μετά τον βιολογικό Θάνατο του συγγραφέα τους, τελεί ακόμη εν εξελίξει (καθώς αναζητά τη σύνθεσή του) για εμάς, τους εκατομμύρια αναγνώστες του ανά τον Κόσμο.
Στο βιβλίο Το τάνγκο διαβάζουμε τέσσερις διαλέξεις που έδωσε ο Μπόρχες τις τέσσερις Δευτέρες του Οκτώβρη του 1965, στις 7 το απόγευμα, στον πρώτο όροφο, διαμέρισμα 1, της οδού Χενεράλ Όρνος 82 στο Μπουένος Άιρες.
Θέμα των διαλέξεων είναι το Τάνγκο. Αφορμή για την ερευνητική του ενασχόληση με το Τάνγκο, όπως μαθαίνουμε από την πρώτη διάλεξή του, ήταν το σημαντικό ποσό των τριών χιλιάδων πέσος, ποσό που συνόδευε ένα Βραβείο Λογοτεχνίας που του είχε απονεμηθεί το 1929 και το οποίο ο Μπόρχες αποφάσισε να το εκμεταλλευτεί προκειμένου «να αφιερώσει ένα έτος στην αναψυχή του, να γράψει δηλαδή ένα βιβλίο για τον εαυτό του» (σ.16) Και εγώ, με τη σειρά μου, σκέφτομαι: Αχ, τι ωραία πράγματα που μπορούνε να γεννήσουν τα λεφτά άμα βρεθούνε στα σωστά χέρια…
Η αξία των συγκεκριμένων διαλέξεων είναι διπλή.
Κατ’ αρχάς χρηστική καθώς μπορεί να μάθει κανείς και/ή να αναθεωρήσει πλείστα όσα για το Τάνγκο και την Ιστορία του. Ενδεικτικά αναφέρω: Το Τάνγκο, όπως αργότερα και η τζαζ των Ηνωμένων Πολιτειών, γεννιέται μέσα σε «κακόφημα σπίτια» του Μπουένος Άιρες και, εξαιτίας ακριβώς αυτής της κακόφημης προέλευσής του, αποφεύγεται από τις γυναίκες και στην αρχή χορεύεται μόνο μεταξύ αντρών. Μαθαίνουμε για τους κομπαδρίτος και τους γκαούτσος, που θα πει για τους κρεολούς νταήδες και τους καουμπόηδες. Τα πρώτα Τάνγκο είναι χαρούμενα και χωρίς λόγια ή με λόγια άσεμνα και σκωπτικά. Μαθαίνουμε, επίσης, ότι η μελαγχολική και ηδυπαθής εκδοχή του Τάνγκο, καθώς και η μυθοποίησή του επέρχεται όταν αυτό υπερβαίνει τα όρια της Αργεντινής και γίνεται δεκτό στο Παρίσι και, εν συνεχεία, σε όλον τον Κόσμο. Μαθαίνουμε ότι τα τρία αρχικά όργανα για το Τάνγκο ήταν το πιάνο, το φλάουτο και το βιολί. Σχετικά με την ετυμολογία της λέξης Τάνγκο, επίσης, ο Μπόρχες μάς παραθέτει τη δική του –ανεπιβεβαίωτη, όμως, όπως ισχυρίζεται και ο ίδιος– εικασία περί αφρικανικής προελεύσεως. Μαθαίνουμε, ακόμη, για την παρείσφρηση του Τάνγκο στη λογοτεχνία.
Πλην, όμως, αυτής της καθαρά χρηστικής αξίας του βιβλίου, η μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη αξία του, κατά τη γνώμη μου, έγκειται στο γεγονός ότι, μολονότι είμαστε αντιμέτωποι με την ανάγνωση διαλέξεων του Μπόρχες, οι ίδιες οι διαλέξεις μετατρέπονται σε ένα αυτούσιο λογοτεχνικό κειμενικό γεγονός. Και αίφνης, μέσα από τις διαλέξεις του, βλέπουμε να ξεπηδούν φράσεις-αποστάγματα όπως: «Θάνατος: αυτή η οριστική τραγωδία που είναι η μοίρα του κάθε ανθρώπου» (σ.21), «Όλοι μας ζούμε την ταπεινή ζωή μας και επιπλέον μια άλλη, φανταστική» (σ.24), «Ο φόβος βρίσκεται στο να φανταζόμαστε τα πράγματα πριν γίνουν» (σ.80) και πλήθος άλλων.
Ο Όμηρος, Ο Σενέκας, ο Όσκαρ Γουάιλντ, ο Γουόλτ Γουίτμαν είναι, επίσης, μερικοί εκ των πολλών οι οποίοι –με αφορμή τις διαλέξεις του Μπόρχες περί Τάνγκο– παρελαύνουν σαν να στροβιλίζονται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου· χώρια οι πάμπολλοι στίχοι που, ακόμη κι αν δεν το έχεις σκεφθεί, αναπόφευκτα θα σε ωθήσουν να πας μετά και να βάλεις μουσική. Και να ακούσεις Τάνγκο: Αυτή την έκφανση της αργεντίνικης Ψυχής που είναι τελικά –μάλλον– Παγκόσμια.
Διαβάστε το βιβλίο και θα είναι σαν να μπαίνετε στον περιβόητο Λαβύρινθο του Μπόρχες χορεύοντας· αφήστε που το Διάβασμα δεν βγαίνει ποτέ σε κακό.
➸ ΙΝΦΟ: Το τάνγκο, του Χόρχε Λουίς Μπόρχες σε μετάφραση Μαρίας Παλαιολόγου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, 2023.
