Μόνο σοφότερος βγαίνει κανείς μετά την ανάγνωση αυτών που έχει γράψει ο Μπέκετ. Για να διαβάσει κανείς, όμως, τα κείμενα του Μπέκετ απαιτούνται, κατά τη γνώμη μου, δύο βασικότατες προϋποθέσεις. Πρώτον: μία άνευ όρων Προσοχή στις λέξεις. Κι αυτό γιατί η λεγόμενη δράση έρχεται από και υπάρχει, κατά κύριο λόγο, μέσα σε αυτές. Και δεύτερον: μία Αθωότητα. Με τη λέξη Αθωότητα, στην προκειμένη περίπτωση, εννοώ ότι καλό είναι να είμαστε διατεθειμένοι να κλονιστούμε, που θα πει να ξεκινήσουμε εκ νέου να σκεφτόμαστε για όσα τυχόν (νομίζουμε ότι) έχουμε ήδη σκεφτεί.
Στο Αυτοί που έχουν χαθεί -γραμμένο αρχικά στα γαλλικά και κατόπιν ξαναγραμμένο από τον ίδιο τον συγγραφέα στα αγγλικά-, κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι δεν υπάρχει καμία αναφορά στη συμβατική έννοια του Χρόνου. Αντιθέτως, υπάρχει ένας Κύλινδρος και μέσα σε αυτόν ανθρώπινα σώματα που προσπαθούν να ανεβούν κάτι σκάλες από τις οποίες, όμως, λείπουν κάποια σκαλοπάτια. Η φθορά; Πιθανόν. Η δυσκολία κατά την ανάβαση; Πιθανόν. «Τα σκαλοπάτια που λείπουν είναι στα χέρια λίγων προνομιούχων που τα χρησιμοποιούν κυρίως για επίθεση και αυτοάμυνα» λέει ο Μπέκετ (σ.11).
Αυτές οι σκάλες που «Ως προς τη χρήση τους διέπονται από συμβάσεις με σκοτεινή καταβολή που στην ακρίβειά τους και στην υποταγή που απαιτούν από τους αναβάτες μοιάζουν με νόμους» (σ.19), ήταν αδύνατον να μην ανακαλέσουν στο μυαλό μου το πλατωνικό σπήλαιο και την προσπάθεια κάποιων να εξέλθουν από αυτό καθώς και ό,τι αυτή η προσπάθεια συνεπάγεται, δηλαδή ΚΟΠΟ, ΚΟΠΟ ΚΑΙ ΚΟΠΟ.
Μέσα σε αυτόν τον Κύλινδρο κανείς δεν μιλάει. Και αυτή η Α-φωνία διακόπτεται μόνο από τον ήχο που βγαίνει από τα σώματα των ανθρώπων ή από τον ήχο ενός φιλιού. «Ένα φιλί κάνει έναν απερίγραπτο ήχο» (σ.10), λέει ο σοφός εν είδει Ρητού. Το Σώμα γίνεται Γλώσσα; Πιθανόν. Υπάρχει, επίσης, μία ατελεύτητη κίνηση των σωμάτων και, όταν αυτή παύει, την κίνηση των σωμάτων αναλαμβάνουν τα βλέμματα των ανθρώπων που, διαρκώς, κοιτάζουν από ‘δω κι από ‘κει. Κι όταν, πλέον, ούτε οι οφθαλμοί κινούνται, τότε αυτό είναι ο Θάνατος. Θάνατος είναι το απόλυτο σταμάτημα; Μάλλον.
Αν υποθέσουμε και εάν, ασφαλώς, συμφωνήσουμε ότι η Ζωή του Ανθρώπου δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας συνεχής εγκλωβισμός σε Κάτι, αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι ο απεγκλωβισμός -αν και ανέφικτος μάλλον-, δεν αξίζει τον κόπο να επιδιώκεται διαρκώς. Αν μας διδάσκει κάτι ο Μπέκετ συνολικά, αυτό νομίζω δεν είναι τίποτε άλλο παρά η εφ’ όρου ζωής προσπάθειά μας να επιδιώκουμε το ανέφικτο. «Προ αμνημονεύτου χρόνου η φήμη ότι ή ακόμη καλύτερα η διαδεδομένη ιδέα ότι υπάρχει μια έξοδος» γράφει (σ.10) ο Μπέκετ.
Η έννοια της Αναμονής, πανταχού παρούσα στα έργα του Μπέκετ, εννοείται ότι υπάρχει και εδώ. Αναμονή που, εννοιολογικά, γειτνιάζει πολύ με την Αναζήτηση. Ή μήπως είναι ένα και το αυτό; Πιθανόν. «Γιατί το πάθος να αναζητάς είναι τέτοιο που κανένα μέρος δεν μένει εκτός αναζήτησης. Για τον παρατηρητή ωστόσο σε επαγρύπνηση για μια αναχώρηση η αναμονή μπορεί να δείχνει ατελείωτη» (σ.41).
Αν προσπαθούσα με την έπαρση του πολύ Κατώτερου να συνοψίσω ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΠΕΚΕΤ σε μία και μόλις φράση θα έλεγα ότι: Ο Μπέκετ είναι αυτός που κατάφερε, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, να δείξει την απίστευτα κωμική διάσταση του Τραγικού. Να άρει, με άλλα λόγια, τα υποτιθέμενα «Αντίθετα».
Κάπου προς το τέλος του βιβλίου υπάρχει κι ένα βρέφος. Η Ζωή που ακατάπαυστα συνεχίζει και θα συνεχίζει; Πολύ πιθανόν.
Α, και για να μην το ξεχάσω! Εάν εξαιρεθεί το ευκρινέστατο επίμετρο του Θωμά Συμεωνίδη, το κύριο σώμα του βιβλίου, το έργο δηλαδή, καταλαμβάνει μόλις 41 σελίδες. Και το έργο (σωστότατα, ασφαλώς) χαρακτηρίζεται Μυθιστόρημα. Παρ’ όλα αυτά δεν κρατιέμαι να μην αναρωτηθώ δημοσίως: Αλήθεια άραγε, πόσοι εκδοτικοί οίκοι, εάν παρελάμβαναν τη σήμερον ένα τέτοιο κείμενο θα το δημοσίευαν και μάλιστα ως Μυθιστόρημα; Αυτά…
Διαβάστε το βιβλίο και χωθείτε μέσα σε αυτόν τον Κύλινδρο που την ξέρει καλά τη δουλειά του· αφήστε που το Διάβασμα δεν βγαίνει ποτέ σε κακό.
➸ ΙΝΦΟ: Το Αυτοί που έχουν χαθεί, του Σάμιουελ Μπέκετ σε μετάφραση Θωμά Συμεωνίδη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία, 2020.
Μόνο σοφότερος βγαίνει κανείς μετά την ανάγνωση αυτών που έχει γράψει ο Μπέκετ. Για να διαβάσει κανείς, όμως, τα κείμενα του Μπέκετ απαιτούνται, κατά τη γνώμη μου, δύο βασικότατες προϋποθέσεις. Πρώτον: μία άνευ όρων Προσοχή στις λέξεις. Κι αυτό γιατί η λεγόμενη δράση έρχεται από και υπάρχει, κατά κύριο λόγο, μέσα σε αυτές. Και δεύτερον: μία Αθωότητα. Με τη λέξη Αθωότητα, στην προκειμένη περίπτωση, εννοώ ότι καλό είναι να είμαστε διατεθειμένοι να κλονιστούμε, που θα πει να ξεκινήσουμε εκ νέου να σκεφτόμαστε για όσα τυχόν (νομίζουμε ότι) έχουμε ήδη σκεφτεί.
Στο Αυτοί που έχουν χαθεί -γραμμένο αρχικά στα γαλλικά και κατόπιν ξαναγραμμένο από τον ίδιο τον συγγραφέα στα αγγλικά-, κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι δεν υπάρχει καμία αναφορά στη συμβατική έννοια του Χρόνου. Αντιθέτως, υπάρχει ένας Κύλινδρος και μέσα σε αυτόν ανθρώπινα σώματα που προσπαθούν να ανεβούν κάτι σκάλες από τις οποίες, όμως, λείπουν κάποια σκαλοπάτια. Η φθορά; Πιθανόν. Η δυσκολία κατά την ανάβαση; Πιθανόν. «Τα σκαλοπάτια που λείπουν είναι στα χέρια λίγων προνομιούχων που τα χρησιμοποιούν κυρίως για επίθεση και αυτοάμυνα» λέει ο Μπέκετ (σ.11).
Αυτές οι σκάλες που «Ως προς τη χρήση τους διέπονται από συμβάσεις με σκοτεινή καταβολή που στην ακρίβειά τους και στην υποταγή που απαιτούν από τους αναβάτες μοιάζουν με νόμους» (σ.19), ήταν αδύνατον να μην ανακαλέσουν στο μυαλό μου το πλατωνικό σπήλαιο και την προσπάθεια κάποιων να εξέλθουν από αυτό καθώς και ό,τι αυτή η προσπάθεια συνεπάγεται, δηλαδή ΚΟΠΟ, ΚΟΠΟ ΚΑΙ ΚΟΠΟ.
Μέσα σε αυτόν τον Κύλινδρο κανείς δεν μιλάει. Και αυτή η Α-φωνία διακόπτεται μόνο από τον ήχο που βγαίνει από τα σώματα των ανθρώπων ή από τον ήχο ενός φιλιού. «Ένα φιλί κάνει έναν απερίγραπτο ήχο» (σ.10), λέει ο σοφός εν είδει Ρητού. Το Σώμα γίνεται Γλώσσα; Πιθανόν. Υπάρχει, επίσης, μία ατελεύτητη κίνηση των σωμάτων και, όταν αυτή παύει, την κίνηση των σωμάτων αναλαμβάνουν τα βλέμματα των ανθρώπων που, διαρκώς, κοιτάζουν από ‘δω κι από ‘κει. Κι όταν, πλέον, ούτε οι οφθαλμοί κινούνται, τότε αυτό είναι ο Θάνατος. Θάνατος είναι το απόλυτο σταμάτημα; Μάλλον.
Αν υποθέσουμε και εάν, ασφαλώς, συμφωνήσουμε ότι η Ζωή του Ανθρώπου δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας συνεχής εγκλωβισμός σε Κάτι, αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι ο απεγκλωβισμός -αν και ανέφικτος μάλλον-, δεν αξίζει τον κόπο να επιδιώκεται διαρκώς. Αν μας διδάσκει κάτι ο Μπέκετ συνολικά, αυτό νομίζω δεν είναι τίποτε άλλο παρά η εφ’ όρου ζωής προσπάθειά μας να επιδιώκουμε το ανέφικτο. «Προ αμνημονεύτου χρόνου η φήμη ότι ή ακόμη καλύτερα η διαδεδομένη ιδέα ότι υπάρχει μια έξοδος» γράφει (σ.10) ο Μπέκετ.
Η έννοια της Αναμονής, πανταχού παρούσα στα έργα του Μπέκετ, εννοείται ότι υπάρχει και εδώ. Αναμονή που, εννοιολογικά, γειτνιάζει πολύ με την Αναζήτηση. Ή μήπως είναι ένα και το αυτό; Πιθανόν. «Γιατί το πάθος να αναζητάς είναι τέτοιο που κανένα μέρος δεν μένει εκτός αναζήτησης. Για τον παρατηρητή ωστόσο σε επαγρύπνηση για μια αναχώρηση η αναμονή μπορεί να δείχνει ατελείωτη» (σ.41).
Αν προσπαθούσα με την έπαρση του πολύ Κατώτερου να συνοψίσω ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΠΕΚΕΤ σε μία και μόλις φράση θα έλεγα ότι: Ο Μπέκετ είναι αυτός που κατάφερε, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, να δείξει την απίστευτα κωμική διάσταση του Τραγικού. Να άρει, με άλλα λόγια, τα υποτιθέμενα «Αντίθετα».
Κάπου προς το τέλος του βιβλίου υπάρχει κι ένα βρέφος. Η Ζωή που ακατάπαυστα συνεχίζει και θα συνεχίζει; Πολύ πιθανόν.
Α, και για να μην το ξεχάσω! Εάν εξαιρεθεί το ευκρινέστατο επίμετρο του Θωμά Συμεωνίδη, το κύριο σώμα του βιβλίου, το έργο δηλαδή, καταλαμβάνει μόλις 41 σελίδες. Και το έργο (σωστότατα, ασφαλώς) χαρακτηρίζεται Μυθιστόρημα. Παρ’ όλα αυτά δεν κρατιέμαι να μην αναρωτηθώ δημοσίως: Αλήθεια άραγε, πόσοι εκδοτικοί οίκοι, εάν παρελάμβαναν τη σήμερον ένα τέτοιο κείμενο θα το δημοσίευαν και μάλιστα ως Μυθιστόρημα; Αυτά…
Διαβάστε το βιβλίο και χωθείτε μέσα σε αυτόν τον Κύλινδρο που την ξέρει καλά τη δουλειά του· αφήστε που το Διάβασμα δεν βγαίνει ποτέ σε κακό.
➸ ΙΝΦΟ: Το Αυτοί που έχουν χαθεί, του Σάμιουελ Μπέκετ σε μετάφραση Θωμά Συμεωνίδη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία, 2020.
