Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε από πρωτοσέλιδα με άσχημα νέα. Από τον πόλεμο στην Ουκρανία, την οικονομική κρίση και την αύξηση του κόστους ζωής, την κλιματική καταστροφή και ακόμη έναν μαζικό πυροβολισμό. Σε όλο αυτό το σκηνικό του τρόμου και της θλίψης, φαίνεται σχεδόν παράλογο, να ενθαρρύνουμε διαρκώς τους ανθρώπους να είναι ευτυχισμένοι. Κι όμως, ζούμε σε έναν κόσμο με εμμονή με την ευτυχία.

Προτάσεις για μία πιο χαρούμενη καθημερινότητα, ομιλίες για το κυνήγι της ευτυχίας, συμβουλές καλής ζωής και μόνιμης αναζήτησης της ευδαιμονίας. Σε όλη τη σύγχρονη ιστορία, και με ελάχιστη αμφισβήτηση, η ευτυχία έχει θεωρηθεί ως ο τελικός στόχος και η απλή ανταμοιβή  μια ζωής αξιέπαινου μόχθου.

Πριν από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, η ευτυχία, όπως και τα περισσότερα πράγματα στη ζωή, θεωρούνταν ευεργεσία των θεών. Ο Σωκράτης ήταν ο πρώτος που πρότεινε ότι η ευτυχία αποτελεί μια γνωστική επιδίωξη, και εξαρτάται από τον καθένα μας. Δεν αποτελεί δώρο που δόθηκε από τους θεούς.

Τη σύγρχονη εποχή, το κίνημα της θετικής σκέψης, η θεωρία της αφθονίας και όλα τα υπόλοιπα είδη αυτοβελτίωσης βλέπουν την ευτυχία ως πρωταρχικό στόχο και κάτι που μπορούμε να επιτύχουμε αν προσπαθήσουμε αρκετά σκληρά.

Είναι μια ατυχής ειρωνεία λοιπόν ότι σε έναν κόσμο που προσηλώνεται στην ευτυχία, οι άνθρωποι είναι τόσο χρόνια δυστυχισμένοι. Υπάρχουν 280 εκατομμύρια άνθρωποι με κατάθλιψη παγκοσμίως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, και μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, 40 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από άγχος, σύμφωνα με την Ένωση Άγχους & Κατάθλιψης της Αμερικής .

Υπάρχει ορισμός της ευτυχίας;

Ακόμα μεγαλύτερη τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός ότι κανένας μας δεν ξέρει με σιγουριά τι είναι αυτό που θα μας κάνει ευτυχισμένους. Άλλωστε η ευτυχία είναι κάτι τελείως υποκειμενικό. Γι’ αυτό είναι και τόσο δύσκολο να την ορίσεις. Για έναν αυτόχθονα στη Νέα Γουινέα, ευτυχία είναι το ψάρεμα και να μπορεί να φέρνει φαγητό στο τραπέζι. Είναι η φύση και η μαγεία της. Για έναν μεγαλοεπιχειρηματία στη Νέα Υόρκη ευτυχία είναι να κλείσει μία συμφωνία και να βγάλει εκατομμύρια σε μερικούς μήνες.

Ειδικά με τα social media η επίπλαστη ευτυχία της τέλειας ζωής, της αψεγάδιαστης ομορφιάς και των ιδανικών κιλών μας έχει πλήρως αποπροσανατολίσει από το πραγματικό δικό μας νόημα της ευτυχίας. Συγκρίνουμε τον εαυτό μας με μη ρεαλιστικά πρότυπα και με φιλτραρισμένες και επεξεργασμένες εκδόσεις της πραγματικότητας, ενισχύοντας το μάταιο κυνήγι της επίπλαστης ευτυχίας.

Αυτό το φαινόμενο της λανθασμένης εκτίμησης του τι θα μας κάνει ευτυχισμένους ονομάζεται συναισθηματική πρόβλεψη και ως άνθρωποι, «θέλουμε κακώς» πολλά πράγματα που έχουμε ρυθμιστεί να πιστεύουμε ότι θα μας κάνουν πιο ευτυχισμένους από ό,τι μπορούν να μας κάνουν στην πραγματικότητα. Πόσο συχνά έχουμε αισθανθεί ένα συγκεκριμένο είδος απογοήτευσης μετά από μία έξοδο ή μία αγορά που δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες μας;

Μεταξύ των γκουρού της αυτοβελτίωσης, των φιλοσόφων και της θετικής ψυχολογίας που μας λένε πώς να είμαστε ευτυχισμένοι, είναι εύκολο να μπερδευτούμε. Υπάρχει μία παγίδα σε αυτό το αέναο κυνήγι. Είμαστε τόσο προσηλωμένοι στο να μοιάζουμε ευτυχισμένοι που τελικά δεν αφήνουμε χώρο και χρόνο να αναρωτηθούμε αν η ευτυχία είναι αυτό που πρέπει να επιδιώκουμε.

Τι θα γινόταν αν, μετά από δύο χιλιετίες συζήτησης για τα σχετικά οφέλη των διαφορετικών τύπων ευτυχίας, μπορούσαμε να επικεντρωθούμε σε μια άλλη, πιο διαρκή, πιο επιδραστική συναισθηματική κατάσταση που θα μας φέρει και ευτυχία και πιο σημαντικά οφέλη; Είναι σαν να κυνηγάμε μόνιμα την ουρά μας αναζητώντας κάτι που είναι άφταστο, είτε επειδή οι στόχοι δεν είναι ρεαλιστικοί, είτε επειδή δεν γνωρίζαμε τι θα μας κάνει ευτυχισμένους είτε επειδή η ασυδοσία της ανθρώπινης φύσης θέλει διαρκώς παραπάνω.

Γιατί να μην επιδιώξουμε την έκπληξη; Καθένας από εμάς έχει βιώσει το θαυμασμό και την κατάπληξη. Είναι τόσο παγκόσμιο συναίσθημα όσο η ευτυχία και ο φόβος. Όλοι ξέρουν το συναρπαστικό συναίσθημα που έχουμε όταν βλέπουμε μια υπέροχη θέα ή βλέπουμε τα παιδιά να κάνουν τα πρώτα τους βήματα. Είναι μια εμπειρία, μία αίσθηση που μας ζεσταίνει την ψυχή και το σώμα. Σαν να γεμίζουμε από τη  μαγεία της στιγμής και μας κάνει να νιώθουμε σαν ένα μικρό μέρος ενός μεγαλύτερου συστήματος και αυτό, με τη σειρά του, κάνει και τα προβλήματά μας να φαίνονται μικρότερα.

Η χαρά των μικρών στιγμών φαίνεται τελικά να μας χαρίζει μεγαλύτερη ευτυχία απ’ ότι το κυνήγι ενός στόχου μακρινού. Ειδικά αν έχουμε συνδέσει την ευτυχία με κάτι υλικό. Η γλυκιά αίσθηση μιας καλής παρέας, η ικανοποίηση από την παρακολούθηση μιας ενδιαφέρουσας ταινίας, μία συζήτηση ουσιαστική, με αρνητικά και θετικά συναισθήματα, μας γεμίζουν και μας δίνουν τη δυνατότητα να προχωρήσουμε στην καθημερινότητα.

Αρκεί να δώσουμε χώρο στον εαυτό μας να αναγνωρίσει αυτές τις μικρές στιγμές δέους.

Η σημασία των αρνητικών συναισθημάτων

Πολύ συχνά αναζητάμε την άνεση των απλών θετικών συναισθημάτων, όπως η ευτυχία, αντί να καθόμαστε στη δυσφορία των αρνητικών ή μικτών συναισθημάτων, παρόλο που συμβάλλουν σε πιο βαθιά ευημερία. Αυτή η εμμονή της υποχρεωτικής ευτυχίας μας έχει αποκόψει από τα αρνητικά μας συναισθήματα και κατ’ επέκταση από τον συναισθηματικό μας κόσμο.

Αντιστεκόμαστε σε αρνητικά συναισθήματα όπως η λύπη ή ο φόβος με κίνδυνο. Ο ψυχολόγος και φιλόσοφος Kirk Schneider αναφέρεται στην ευτυχία ως «το χρυσό του ανόητου», πιστεύοντας ότι ο «εξαναγκασμός να σκεφτόμαστε θετικά» (δηλαδή, τοξική θετικότητα) είναι εξίσου κακός με τον «εξαναγκασμό να σκεφτόμαστε αρνητικά» και μπορεί στην πραγματικότητα να μας εμποδίσει να βιώσουμε την «έκπληξη της ζωής».

Το να αποδεχόμαστε και να αγκαλιάζουμε όλα μας τα συναισθήματα, ακόμα και τα αρνητικά όχι μόνο προσθέτει στον πλούτο της ανθρώπινης εμπειρίας μας, αλλά είναι επίσης ένας τρόπος να διευρύνουμε το συναισθηματικό μας πλούτο και μας βοηθά να αναπτύξουμε μεγαλύτερη ποικιλία δεξιοτήτων αντιμετώπισης. Στην πραγματικότητα, με βάσει ερευνών τα άτομα με υψηλότερη συναισθηματική ευαισθησία, ή συναισθηματική ποικιλομορφία, χρησιμοποιούν πιο θετικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης και αναρρώνουν πιο γρήγορα από ένα τραγικό/ θλιβερό γεγονός.

Ακόμα καλύτερα από το να αγκαλιάζεις τα αρνητικά σου συναισθήματα είναι να αγκαλιάζεις τόσο θετικά όσο και αρνητικά συναισθήματα ταυτόχρονα. Το να κρατάτε στο μυαλό σας δύο φαινομενικά αντίθετες συναισθηματικές δυνάμεις μαζί, που ονομάζεται συν-ενεργοποίηση, είναι ένας ισχυρός μηχανισμός αντιμετώπισης που αυξάνει την αίσθηση του νοήματος και της ευγνωμοσύνης μας απέναντι στις αντιξοότητες.

Ενώ συναισθήματα όπως η ευτυχία είναι γνωστά ως «θετικής δράσης» και συναισθήματα όπως η λύπη έχουν «αρνητική δράση», ορισμένα συναισθήματα όπως η χαρμολύπη, η συμπάθεια, η νοσταλγία και η απορία είναι ανάμεικτα ή «διπλής δράσης» συναισθήματα.

Παραδόξως, αυτή η τάση να νιώθουμε απλώς θετικά καθαρά ή αρνητικά συναισθήματα επιδεινώνεται περαιτέρω όταν είμαστε αγχωμένοι, ακριβώς όταν θα μπορούσαμε να επωφεληθούμε περισσότερο από τα βελτιωτικά αποτελέσματα των μικτών συναισθημάτων. Τα διττά πολύπλοκα συναισθήματα μας κάνουν πιο ανθεκτικούς. Ουσιαστικά, κρατώντας ταυτόχρονα θετικές και αρνητικές σκέψεις στο μυαλό μας, μπορούμε να μεταβολίσουμε καλύτερα τις τραυματικές εμπειρίες και να τις νοηματοδοτήσουμε.

Σε μια μελέτη συζύγων που πενθούν, οι χήρες και οι χήροι που θυμήθηκαν τόσο θετικά όσο και αρνητικά στοιχεία των αποθανόντων συζύγων τους ήταν σε καλύτερη θέση να διαχειριστούν το πένθος τους.

Είναι σαν ένας μηχανισμός επιβίωσης. Σε μία μεγάλη φυσική καταστροφή, σε έναν πόλεμο, τα βιώματα είναι τραυματικά. Η αίσθηση της απώλειας, της φρίκης και της ματαιότητας σε κατακλύζουν. Κοιτώντας με δέος όμως όσους χωρίς αντάλλαγμα βοηθούν, τη θυσία τους, το πείσμα των επιζώντων δημιουργούμε τα κατάλληλα μονοπάτια να θεραπευτούμε και να ελπίζουμε μέσω της κατάπληξης.

Ευτυχώς δεν χρειάζεται να ζήσουμε μια φυσική καταστροφή για να δούμε το όφελος της κατάπληξης, του δέους έναντι της ευτυχίας. Αυτό μπορεί να συμβεί με πιο απλά , καθημερινά πράγματα. Με έναν εορτασμό γενεθλίων χαιρόμαστε για τη ζωή. Αναλογιζόμαστε όσα έχουμε ζήσει και με δέος σκεφτόμαστε τις στιγμές που πέρασαν, τα λάθη που κάναμε και μας έκαναν τον άνθρωπο που είμαστε τώρα. Και έτσι μέσα από τα θετικά και τα αρνητικά εξελισσόμαστε.

Εκτός από ανθεκτικότητα, η έκπληξη και το δέος, μας κάνουν πιο δημιουργικούς, ταπεινούς, λιγότερο υλιστές, πιο γενναιόδωρους και καλύτερα μέλη της κοινότητας. Μειώνουν το άγχος και νιώθουμε ότι έχουμε περισσότερο χρόνο να βιώσουμε νέες εμπειρίες και να καταφέρουμε όσα επιθυμούμε.

Ο κόσμος, οι άνθρωποι σε αυτόν και οι εμπειρίες μας δεν είναι δυαδικές ή εύκολα οριοθετημένες. Δύο πράγματα μπορούν να συνυπάρχουν σε αντίθεση μεταξύ τους, και μπορεί να είναι και τα δύο ταυτόχρονα αληθινά. Το συναίσθημα της έκπληξης και του δέους αγκαλιάζει την όμορφη, ακατάστατη πολυπλοκότητα της ζωής με έναν τρόπο που η ευτυχία δεν το κάνει. Επιτρέπει να παρεκκλίνεις, να έχεις αδυναμίες και να χαίρεσαι με τα απλά. Είναι η εξισορροπητική συνύπαρξη της ανθρώπινης διάστασης με την τελειότητα που σπάει το βιομηχανοποιημένο κατεστημένο της ευτυχίας.

Η ζωή μας αποκτά αξία μέσα από τις αντιθέσεις της και την ευτυχία τη συναντάμε μέσα από τη διαδικασία της ύπαρξης που ενέχει τόσο θετικά όσο και αρνητικά συναισθήματα.