Όπως γνωρίζει κάθε άτομο με πρόσβαση σε κινητό, το ατελείωτο σκρολάρισμα στο ίντερνετ μας αφήνει συχνά «άδειους», κουρασμένους και χωρίς έμπνευση. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η υπερβολική χρήση του κινητού έχει αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία, αλλά όπως οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε, το να κόψουμε «μαχαίρι» αυτήν την κακή συνήθεια δεν είναι εύκολη υπόθεση.

Σύμφωνα με σχετικές μελέτες, αυτό οφείλεται στο ότι η χρήση των social media ενεργοποιεί το «σύστημα ανταμοιβής» του εγκεφάλου, καθώς η λήψη πολλών likes σε μια φωτογραφία ή η παρακολούθηση ατελείωτων βίντεο στο TikTok πλημμυρίζει τον εγκέφαλό μας με ντοπαμίνη – τον ​​ίδιο νευροδιαβιβαστή που μας κάνει να νιώθουμε καλά όταν τρώμε φαγητό ή κάνουμε σεξ. Όσο πιο συχνά παίρνουμε δόσεις ντοπαμίνης, τόσο περισσότερο την αναζητάμε. Και όσο περισσότερο την αναζητάμε, τόσο λιγότερο συναρπαστικές γίνονται αυτές οι μικρές δόσεις, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο, παγιδεύοντάς μας σε ένα αέναο σκρολάρισμα προς αναζήτηση περιεχομένου που θα μας προσφέρει το ίδιο επίπεδο απόλαυσης που νιώσαμε πριν.

Ωστόσο, όσο δύσκολο κι αν είναι, πολλοί από εμάς προσπαθούμε να ελέγξουμε αυτόν τον εθισμό και να μην περνάμε τόση ώρα στο κινητό. Νέα έρευνα διαπίστωσε ότι το 50% των Gen Z θέλουν να «κάνουν ένα διάλειμμα» από τα smartphone τους. Και φτάνουμε στο dopamine detox…

Ο όρος «dopamine detox» ή «dopamine fast» (αποτοξίνωση ή νηστεία από ντοπαμίνη) χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει ένα σύντομο διάλειμμα από τα social media, αν και μπορεί επίσης να περιλαμβάνει την αποχή από την παρακολούθηση ταινιών, σειρών και βίντεο ή ακόμα και την ακρόαση podcast και μουσικής. Η πρακτική έγινε γνωστή για πρώτη φορά το 2016, με τον επιχειρηματία Greg Kamphuis, να κάνει ένα σχετικό ποστ στο Reddit. «Μέσω αυτής της πρακτικής, προσπαθώ να επαναφέρω τα κίνητρά μου και να μάθω να επικεντρώνομαι στο ποιος είμαι πραγματικά, αντί να περνάω το χρόνο μου από την τηλεόραση στα social media κι από κει στο ψυγείο», έγραψε. «Για αυτό απέχω από το αλκοόλ, τη νικοτίνη, την καφεΐνη, την επεξεργασμένη ζάχαρη, την τηλεόραση και το πορνό».

@nigima_pun This was me, a month ago 🥲 #student #studytok #study #studywithme #studytips #growth #growthmindset #selfimprovement #dopamine #dopaminedetox #detoxdrink #mentalhealth #edutok ♬ original sound – .

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Δρ Cameron Sepah άρχισε να χρησιμοποιεί τη μέθοδο αυτή για να βοηθά πελάτες με συμπεριφορικούς εθισμούς. Μέχρι το 2019 το dopamine detox είχε γίνει δημοφιλής πρακτική κυρίως στους ιντερνετικούς κύκλους «alpha male» σερνικών. Για αυτούς τους πολύ αντρικούς άντρες, ένα τυπικό dopamine detox δεν συνεπαγόταν απλώς την αποχή από τα smartphone και το ίντερνετ, αλλά και από το διάβασμα, το σεξ, τον αυνανισμό, το αλκοόλ, ακόμη και την κατανάλωση φαγητού. Fast forward στο σήμερα, και η τάση έχει γίνει πλέον mainstream, έχοντας αποβάλει βέβαια τα πιο ακραία στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω. Μέχρι στιγμής, το hashtag #dopaminedetox στο TikTok έχει σχεδόν 72 εκατομμύρια προβολές, με ορισμένα βίντεο να συγκεντρώνουν εκατοντάδες χιλιάδες likes.

«Έκανα ένα επταήμερο dopamine detox, επειδή όλοι στο YouTube μιλούσαν γι’ αυτό και μισώ να είμαι εθισμένη στο κινητό μου», λέει η Amelie σε ένα βίντεο στο Tiktok που έχει συγκεντρώσει πάνω από 1,6 εκατομμύρια προβολές. Συγκεκριμένα, η Amelie απείχε από social media, τηλεοπτικές εκπομπές και σειρές, ταινίες, YouTube και μουσική (εκτός από την ορχηστρική). Λέει ότι ένιωθε άγχος τις πρώτες μέρες, αλλά σύντομα άρχισε να παρατηρεί μια σειρά από οφέλη. «Πήγα μια βόλτα και παρατήρησα περισσότερα όμορφα πράγματα γύρω μου γιατί δεν ήμουν στο τηλέφωνό μου», σημειώνει τη δεύτερη μέρα. Την τρίτη μέρα είχε ξεκινήσει πια να γράφει βιβλίο. Την πέμπτη ημέρα η «ομίχλη στο εγκέφαλο της» της είχε πλέον «φύγει» και στο τέλος της αποτοξίνωσης ισχυρίζεται ότι ένιωθε «πιο ήρεμη, λιγότερο ανήσυχη, πιο συγκεντρωμένη και με πιο καθαρό μυαλό».

@annierosenelson if u have the attention span of a chickpea this is for u 💯💯 #dopaminedetox #brainhealthtips #mentalhealthtiktok ♬ Miss You (Sped Up Version) – _

Όπως η Amelie, έτσι και πολλά άλλα άτομα που έκαναν dopamine detox, ισχυρίζονται ότι αισθάνονται πολύ καλύτερα όταν καταβάλλουν συνειδητή προσπάθεια να μειώσουν τον χρόνο που περνούν μπροστά από μια οθόνη. Είναι πιο συγκεντρωμένοι και παραγωγικοί στην εργασία τους, δεν αναβάλλουν τις δουλειές του σπιτιού, διατηρώντας το πιο καθαρό και τακτοποιημένο και παρατηρούν βελτίωση στη σχέση τους με τον εαυτό τους και με τους γύρω τους.

Όπως προαναφέρθηκε, υπάρχει σαφής σχέση μεταξύ της πολύωρης χρήσης των social media και της κακής ψυχικής υγείας, επομένως είναι λογικό να αισθανόμαστε καλύτερα όταν χρησιμοποιούμε λιγότερο τα τηλέφωνά μας. Όμως, όπως συμβαίνει με κάθε «μόδα» στον τομέα της ευεξίας, αξίζει να προσεγγίσουμε την ιδέα του dopamine detox με μια υγιή δόση σκεπτικισμού. «Από τη μια πλευρά, δεν είναι κακό που οι άνθρωποι αποδεσμεύονται οικειοθελώς από τις συσκευές τους για λίγο», λέει ο νευροεπιστήμονας Δρ Dean Burnett. «Ο εγκέφαλός μας δεν έχει εξελιχθεί για να αλληλεπιδρά με τον κόσμο αποκλειστικά μέσω ενός μικρού ορθογωνίου αντικειμένου και υπάρχουν πολλές μελέτες που δείχνουν ότι η αλληλεπίδραση με τον πραγματικό κόσμο μπορεί να είναι πιο υγιής για τον εγκέφαλό μας».

Αλλά τονίζει ότι νιώθει «άβολα» με την τάση του dopamine detox. «Πρώτον, το να απέχεις από όλες τις συσκευές αλλά να καταγράφεις τον εαυτό σου σε βίντεο για να το μοιραστείς αργότερα στο TikTok και να αρέσει στον κόσμο, μου φαίνεται… αντιπαραγωγικό», λέει. Έχει ένα point: είναι δυνατόν να προσπαθείς να απέχεις ουσιαστικά από τα social media και το ίντερνετ και παράλληλα να καταγράφεις τον εαυτό σου με σκοπό να ανεβάσεις αργότερα τις σκέψεις σου στο ίντερνετ, να το δει κόσμος, να μαζέψει views, likes, comments, άρα ντοπαμίνη, ντοπαμίνη, ντοπαμίνη;

Η μεγαλύτερη ανησυχία του, όμως, είναι ο ψευδοεπιστημονικός τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι μιλούν για την ντοπαμίνη στα social media. Ο ορισμός της λέξης φαίνεται να έχει «φουσκώσει» τα τελευταία χρόνια και τώρα επικαλείται συχνά όταν μιλάμε κυριολεκτικά για οτιδήποτε προκαλεί ευχαρίστηση – μια αλλαγή που είναι γνωστή ως «εννοιολογικός ερπυσμός» στη γλωσσολογία. Αλλά η ντοπαμίνη δεν είναι απλά η ουσία που μας προκαλεί χαρά ή ευχαρίστηση. Έχει πολλούς άλλους ρόλους σε πολλές λειτουργίες του σώματος, όπως η μνήμη, η κίνηση, η προσοχή και το κίνητρο.

«Η ντοπαμίνη έχει αμέτρητες λειτουργίες στον εγκέφαλό μας, πολλές από τις οποίες είναι ζωτικής σημασίας», λέει ο Δρ Burnett. «Ναι, μια από αυτές είναι να επιτρέπει τη δραστηριότητα στο τμήμα του εγκεφάλου που μας κάνει να νιώθουμε ευχαρίστηση – αλλά αυτό έχει δημιουργήσει την λανθασμένη αντίληψη ότι η ντοπαμίνη είναι σαν ένα είδος ναρκωτικού που παράγει ο οργανισμός, που μας εθίζει και σιγά-σιγά μας φθείρει». Η ντοπαμίνη δε λειτουργεί καθόλου με αυτόν τον τρόπο, τονίζει ο Δρ Burnett. «Αν κάνατε πραγματικά «αποτοξίνωση» από την ντοπαμίνη και την αποβάλλατε από το σώμα σας, πιθανότατα θα είχατε πεθάνει μέσα σε λίγα λεπτά. Ή στην καλύτερη, θα ήσασταν εντελώς μη λειτουργικοί».

Άρα μήπως θα ήταν καλύτερη ιδέα αντί για «dopamine detox» να λέμε «διάλειμμα από τα social media»; Ο Δρ Burnett πιστεύει πως ναι. «Είμαι πολύ επιφυλακτικός κάθε φορά που βλέπω νευροεπιστημονικούς όρους και έννοιες να εκτοξεύονται αδιάφορα από ανθρώπους που σαφώς δεν τους καταλαβαίνουν», λέει. «Με αυτών των τρόπο διαδίδονται παρεξηγήσεις και λανθασμένες ιδέες για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός μας – υποτιμώντας την τεχνογνωσία των ειδικών που γνωρίζουν καλύτερα. Και ανησυχώ ότι η αναφορά στη ντοπαμίνη είναι ένας τρόπος να φαίνεται κανείς πιο αξιόπιστος, χωρίς να έχει καμία αξιοπιστία επί του θέματος».

Άρα, η πρακτική του dopamine detox δεν έχει τίποτα το κακό per se. Ίσα ίσα μπορεί να είναι πολύ θετική για την ψυχική μας υγείας και ευεξία. Το πρόβλημα έγκειται στο «περιτύλιγμα», δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο πλαισιώνεται και παρουσιάζεται. Εξάλλου, οι λέξεις έχουν νόημα και δύναμη και είναι σημαντικό να χρησιμοποιούνται σωστά για να αποφευχθεί η διάδοση ψευδών πληροφοριών ή η διαιώνιση αβάσιμων ψευδοεπιστημονικών ιδεών – ειδικά σε μια εποχή όπου έχουμε την τάση να παθολογικοποιούμε φυσιολογικές συμπεριφορές και φαινόμενα και να ψάχνουμε θεραπεία από «ψυχολόγους του ίντερνετ».

Τι μάθαμε σήμερα, παιδιά; Η κυριολεκτική αποτοξίνωση από τη ντοπαμίνη θα μας σκότωνε, αλλά αν νιώθετε ότι η αποχή από τα κινητά, το fast food ή άλλους εθισμούς σας κάνει καλό, εννοείται να το συνεχίσετε.