Για τους περισσότερους από εμάς, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ψηφιακής μας ζωής. Για τους εφήβους δε, το διακύβευμα είναι ιδιαίτερα υψηλό. Η σχέση που έχουν οι έφηβοι με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Instagram, το Facebook και το Snapchat συμβάλλει σε μια πρωτοφανή κρίση ψυχικής υγείας. Ο ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Jonathan Haidt ανέδειξε ορισμένα ανησυχητικά στατιστικά στοιχεία σχετικά με την ψυχική υγεία των εφήβων και τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε πρόσφατη κατάθεσή του στην Επιτροπή Δικαστικών Υποθέσεων της Γερουσίας των ΗΠΑ. Σημείωσε:

Η ψυχική υγεία των εφήβων έχει επιδεινωθεί ραγδαία από το 2010, ταυτόχρονα με την έλευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Η κρίση αφορά ειδικά τις διαταραχές της διάθεσης, όπως το άγχος και η κατάθλιψη.

Η κρίση έχει επηρεάσει τους εφήβους σε όλο τον κόσμο, όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι έφηβοι που χρησιμοποιούν το τηλέφωνό τους τέσσερις έως πέντε ώρες την ημέρα έχουν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να έχουν κατάθλιψη από τους εφήβους που χρησιμοποιούν το τηλέφωνό τους μία ώρα ή λιγότερο την ημέρα.

Υπάρχουν διάφορες βασικές κοινωνικές, ψυχολογικές και νευρολογικές εξηγήσεις για το γιατί οι έφηβοι είναι πιο επιρρεπείς στις βλαβερές συνέπειες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τρεις πρόσφατες μελέτες μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τι κάνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο μυαλό των εφήβων.

1. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλούν μείωση της αυτοπεποίθησης.

Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Psychology Research and Behavior Management παρακολούθησε τον αντίκτυπο των selfies στην αυτοπεποίθηση και την ευεξία των εφήβων.

Η έρευνα διαπίστωσε ότι η λήψη, η ανάρτηση και η προβολή selfie έχουν αρνητική επίδραση στη διάθεση και την αυτοπεποίθηση των εφήβων για το σώμα τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η selfie χρησιμοποιείται πρωτίστως ως τρόπος για να κερδίσει κανείς την αναγνώριση και την επικύρωση από τους συνομηλίκους του. Όσο μεγαλύτερη σημασία δίνουν οι άνθρωποι σε αυτό, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να αισθάνονται ανεπαρκείς.

Οι επιστήμονες σημειώνουν επίσης ότι η προβολή selfies μπορεί να είναι εξίσου κακή με την ανάρτησή τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτό που κοιτάζει ο έφηβος είναι σχεδόν πάντα μια σκηνοθετημένη και στρατηγικά επεξεργασμένη εικόνα ενός προσώπου – αλλά οι έφηβοι την καταγράφουν σαν να ήταν η πραγματικότητα.

Η μελέτη έφτασε στο σημείο να παρακολουθεί τις πρακτικές εφαρμογής φίλτρων των εφήβων της Σιγκαπούρης ως μέσο διαχείρισης της ανασφάλειας και της αυτοεκτίμησης. Οι έφηβοι, ιδίως τα κορίτσια, συχνά περικόπτουν, φιλτράρουν και κάνουν άμεσες αλλαγές στο πρόσωπό τους για να βελτιώσουν την εμφάνισή τους.

2. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλούν αύξηση της αυτοαντικειμενοποίησης.

Οι γυναίκες στους δυτικούς πολιτισμούς μαθαίνουν από νωρίς ότι οι άλλοι αξιολογούν το σώμα τους και σταδιακά εσωτερικεύουν αυτή την προοπτική του παρατηρητή. Το να μαθαίνει κανείς να αξιολογεί τον εαυτό του από μια οπτική γωνία τρίτου προσώπου, εστιασμένη στην εμφάνιση, είναι μια διαδικασία γνωστή ως αυτοαντικειμενοποίηση.

Αυτή η διαδικασία ενθαρρύνει τους ανθρώπους, ιδίως τις γυναίκες, να εξιδανικεύουν ορισμένους τύπους σώματος και να προσπαθούν να τους επιτύχουν.

Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Media Psychology διαπίστωσε ότι τα κορίτσια ασκούν σωματική επιτήρηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξιδανικεύοντας το “ιδανικό λεπτό σώμα”. Η μελέτη επεσήμανε επίσης ότι τα κορίτσια εκτιμούν την εμφάνιση έναντι των ικανοτήτων.

Ένα σημαντικό σημείο που επισημάνθηκε από τους ερευνητές ήταν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να συμβάλλουν στο ζήτημα της εικόνας του σώματος περισσότερο από ό,τι τα παραδοσιακά μέσα, επειδή η προβολή και η κοινοποίηση σεξουαλικοποιημένων εικόνων γίνεται μια κοινωνικά κοινή εμπειρία σε αυτές τις πλατφόρμες. Για παράδειγμα, οι χρήστες συχνά συζητούν για τα σώματα των ατόμων που βλέπουν στο Instagram, γεγονός που μπορεί να εντείνει τους δεσμούς μεταξύ των σεξουαλικών εικόνων και της αυτο-αντικειμενοποίησης.

3. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν μια ατμόσφαιρα επιτήρησης.

Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εμπλέκονται σε μια αμοιβαία διαδικασία γνωστή ως “κοινωνική επιτήρηση”, κατά την οποία όχι μόνο διαχειρίζονται προσεκτικά τις δικές τους αναρτήσεις, αλλά ελέγχουν επίσης το περιεχόμενο που αναρτούν οι άλλοι στα προφίλ και τις ενημερώσεις τους.

Αυτό το ένστικτο επιτήρησης είναι συχνά ισχυρότερο στους εφήβους λόγω της ανάγκης τους για ανατροφοδότηση από τους συνομηλίκους τους καθώς και της τάσης τους να συμμετέχουν σε κοινωνικές συγκρίσεις.

Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο The Journal of Psychology, η δυναμική της κοινωνικής επιτήρησης μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τους έφηβους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, επειδή τους ενθαρρύνει να κυνηγούν αυτό που θεωρείται φυσιολογικό, επιθυμητό και δημοφιλές στη διαδικτυακή κοινότητα αντί να εκπροσωπούν τον πραγματικό τους εαυτό.

Πώς μπορούν οι έφηβοι να χρησιμοποιούν υπεύθυνα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, αλλά ο Ross Szabo, πρώην διευθυντής της Εθνικής Εκστρατείας Ενημέρωσης για την Ψυχική Υγεία, προσφέρει δύο προτάσεις:

Κάντε συχνά διαλείμματα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ενημερωθείτε από τους ανθρώπους στην πραγματική ζωή για τις αντιδράσεις τους. Αφιερώστε χρόνο για να συνδεθείτε με φίλους, συγγενείς και ανθρώπους στο σχολείο για να δείτε πώς αλληλεπιδρούν οι άνθρωποι μαζί σας αντί να βασίζεστε μόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Να είστε ο πιο αυθεντικός εαυτός σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όταν βρίσκεστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δημοσιεύστε όλα τα είδη των πραγμάτων που σας ενδιαφέρουν και όχι μόνο τα καλύτερα πράγματα ή τις πλευρές σας που μπορεί να είναι επιφανειακές. Όσο πιο αυθεντικοί είστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο πιο αυθεντικές μπορούν να είναι οι εμπειρίες σας εντός και εκτός διαδικτύου.