Το Σαββατοκύριακο, ο Jonah Hill κατηγορήθηκε από την πρώην σύντροφό του, την επαγγελματία σέρφερ και μοντέλο Sarah Brady, για «συναισθηματική εκμετάλλευη». Η Brady μοιράστηκε μερικά screenshots στο Instagram στα οποία ο Hill εκφράζει μερικούς από τους κανόνες του προκειμένουν να συνεχίσουν την σχέση τους. Αν ήθελε να παραμείνει μαζί του, η Brady δεν μπορούσε να «κάνει σερφ με άντρες», «να εργάζεται ως μοντέλο», «να δημοσιεύει φωτογραφίες [της] με μαγιό» ή «να είναι φίλη με γυναίκες που βρίσκονται σε ασταθή φάση στη ζωή τους».

Αν και τα παραπάνω μοιάζουν με κλασικές απαιτήσεις μέσου χειριστικού ανθρώπου, αυτό που προκαλεί περισσότερο ενδιαφέρον είναι ότι ο Jonah Hill εξέφρασε τους κανόνες αυτούς χρησιμοποιώντας το λεγόμενο therapy-speak: διεκδίκησε τα όριά του και βρήκε τις φωτογραφίες της στο Instagram «triggering». Αυτό συνέβη παρά το γεγονός ότι γνώριζε το επάγγελμά της και την παρουσία της στα social media πριν αρχίσουν να βγαίνουν. Για την ακρίβεια, γνωρίστηκαν μέσω social media όταν ο ηθοποιός της έστειλε μήνυμα σχολιάζοντας μια φωτογραφία της με μαγιό. Αν το να βγαίνεις με κάποιον που δημοσιεύει φωτογραφίες με μαγιό είναι απαγορευτικό για σένα, τότε ίσως να πρέπει να επιβάλεις τα όριά σου στον εαυτό σου πριν φτάσεις να του στείλεις μήνυμα.

Προσωπικά όρια, προτιμήσεις και απαιτήσεις

Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, ο καθορισμός προσωπικών ορίων είναι το μυστικό για μια καλή και αρμονική ζωή. Τα όρια μας επιτρέπουν να μη σηκώνουμε τηλέφωνα για δουλειά στο ρεπό μας, να διατηρούμε υγιείς σχέσεις με τους φίλους και την οικογένειάς μας και να νιώθουμε ασφαλείς με τους ερωτικούς μας συντρόφους. Τα προσωπικά μας όρια θεωρούνται ιερά και απαραβίαστα. Δεν χρειάζεται να τα εξηγήσουμε ή να τα δικαιολογήσουμε σε κανέναν και απαιτούν σεβασμό. Τι γίνεται όμως όταν τα όριά μας είναι παράλογα και καταναγκαστικά; Και πού είναι το πρόβλημα σε αυτά που ζήτησε ο Jonah Hill; Είναι άδικο κανείς να θέλει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά από τον/την σύντροφό του;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, εξηγώντας τι είναι «όριο» στις ανθρώπινες σχέσεις. Προσωπικά όρια είναι κανόνες που θέτουμε για να προστατέψουμε τους εαυτούς μας μέσα στις σχέσεις. Είναι συμπεριφορές που είμαστε πρόθυμοι να δεχθούμε από άλλους ανθρώπους. Το όριο θεωρείται αρκετά ιερό, κάτι που καλούμαστε να τιμήσουμε.

Ένα όριο, όμως, είναι διαφορετικό από μια προτίμηση. Το σύνολο των προτιμήσεών μας συνθέτει το πορτρέτο του συντρόφου που αναζητούμε. Όταν καμουφλάρουμε μια προτίμηση και την εκφράζουμε σαν να ήταν όριο, εργαλειοποιούμε ακριβώς εκείνη την ιερότητα και την βαρύτητα του ορίου, γνωρίζοντας τον βαθμό σεβασμού και σοβαρότητας που φέρει. Έτσι, απαιτούμε από τον σύντροφό μας να υπακούσει στην προτίμησή μας σαν να ήταν προσωπικό όριο.

Πρώτον, ο καθένας επιτρέπεται να έχει όποια προτίμηση θέλει. Αν ένας άντρας θέλει να βγει ραντεβού με μια γυναίκα που ντύνεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αυτό είναι μια προτίμηση. Θα μπορούσαμε να αναλύσουμε ψυχολογικά, κοινωνικά ή πολιτικά τις προτιμήσεις που έχουν οι άνθρωποι και πώς αυτές ορίζουν την έλξη, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχει σημασία. Ο καθένας μπορεί να προτιμά συγκεκριμένα πράγματα και να έλκεται από διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Δεύτερον, έχει σημασία πώς εκφράζεται η προτίμηση: ως κάτι «απαγορευτικό» ή ως μορφή ελέγχου; Όταν εκφράζουμε την προτίμησή μας ως απαγορευτικό, αυτό που λέμε είναι ότι δεν μπορούμε να είμαστε σε σχέση με ένα άτομο που κάνει κάτι που δε μας αρέσει. Π.χ.: «Δεν θέλω να βγαίνω με κάποιον που καπνίζει. Αν συνεχίσεις να καπνίζεις, τότε δεν μπορώ να είμαι μαζί σου». Αυτό δεν είναι ένα προσωπικό όριο, αλλά μια προτίμηση. Δεν έχει σημασία αν ακούγεται παράλογη, έχουμε κάθε δικαίωμα να μη θέλουμε ο άλλος να καπνίζει.

Το πρόβλημα προκείπτει όταν εκφράζουμε την προτίμησή μας ως μορφή ελέγχου, μειώνοντας και εξευτελίζοντας τον σύντροφό μας για αυτό που κάνει («έχω στάνταρτς και ήθος» λέει ο Hill). Αυτό που υπονοείται είναι ότι αυτός που δεν έχει ηθικούς φραγμούς είναι ο σύντροφός μας. Οι χειριστικοί άνθρωποι προσπαθούν να συμμορφώσουν τους συντρόφους τους στις δικές τους προτιμήσεις, χρησιμοποιώντας την ντροπή και κάνοντας έκκληση στην ηθική για να νομιμοποιήσουν τις απαιτήσεις του. Αυτό είναι μια μορφή ελέγχου.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση δε ξέρω καν αν μπορεί να θεωρηθεί προτίμηση, δεδομένου ότι ο Jonah Hill γνώρισε την κοπέλα του μέσω των φωτογραφιών της στα social media. Αυτό που τον τράβηξε σε αυτήν, ήταν αυτό ακριβώς για το οποίο τώρα την μειώνει. Είναι σαφές ότι το σερφ ή οι φωτογραφίες δεν ήταν «απαγορευτικό» για αυτόν όσον αφορά τις προτιμήσεις του.

Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι ακόμη κι αν ο σύντροφός μας απαιτεί από μας κάτι συγκεκριμένο, πάντα μπορούμε να πούμε όχι και να χωρίσουμε. Θεωρητικά αυτό είναι αλήθεια, αλλά γνωρίζουμε ότι λόγω των συναισθημάτων μας, είναι πιο εύκολο να υποκύψουμε όταν είμαστε ερωτευμένοι. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο Jonah Hill αποφάσισε να κάνει σχέση με την Sarah Brady, η οποία -υποτίθεται- δεν ήταν ο τύπος της συντρόφου που θα ήθελε. Συνειδητά ή ασυνείδητα, περίμενε μέχρι να δημιουργηθεί μια συναισθηματική προσκόλληση μεταξύ τους και, στη συνέχεια, προσπάθησε να την αλλάξει.

Εξάλλου, όταν είσαι ερωτευμένος θα έκανες τα πάντα για να κάνεις τη σχέση σου «να δουλέψει». Εν ολίγοις, προτίμησε να διατηρήσει τη σχέση του με κάποια που δεν πληρούσε τις προτιμήσεις του, επιχειρώντας να την αλλάξει. Όταν έχουμε επενδύσει συναισθηματικά σε κάποιον, είμαστε πιο ευάλωτοι στον εξαναγκασμό. Μπορεί να επιλέξεις ελεύθερα να φύγεις, αλλά η επιθυμία σου να «κάνεις τη σχέση να δουλέψει» είναι ακριβώς αυτό που εκμεταλλεύονται.

Όταν κάποιος επικαλείται την ηθική στην έκφραση της προτίμησής του, τότε δεν επικοινωνεί απλά τα «θέλω» του. Αυτό που προσπαθεί να κάνει είναι να χειραγωγήσει συναισθηματικά τον σύντροφό του προκειμένου να συμμορφωθεί με τις προτιμήσεις του, σε μια προσπάθεια να τον ελέγξει. Δηλαδή, μπορεί να μη θέλετε να είστε σε σχέση με ένα μοντέλο, έναν μπαρμαν, έναν σέρφερ ή έναν διαζευγμένο πατέρα. Απόλυτα σεβαστό. Ωστόσο καμία από τις παραπάνω ταυτότητες δεν είναι ηθικά λάθος. Εκείνοι έχουν το δικαίωμα να είναι ό,τι θέλουν, όπως εσείς έχετε το δικαίωμα να αποφασίσετε ότι δεν είναι το κατάλληλο άτομο για εσάς.

Όταν επικαλύπτετε τις προτιμήσεις σας με βαρύγδουπες λέξεις όπως σεβασμός, ήθος, τιμή, στάνταρ, αρχές, αυτό που προσπαθείτε να αποδείξετε είναι ότι ο σύντροφός σας είναι εκ των πραγμάτων λάθος par principe. Στην πραγματικότητα, ο σύντροφός σας δεν είναι λάθος, απλά δεν είναι ο κατάλληλος για σας.

Για να το κάνω πιο ξεκάθαρο.

-Δεν είναι όριο: «Δε μου αρέσουν οι γυναίκες που κάνουν σερφ, γι’ αυτό μην κάνεις»

-Είναι όριο: «Δε μου αρέσουν οι γυναίκες που κάνουν σερφ (προτίμηση), γι’ αυτό δε θα βγω με κάποια σέρφερ (όριο)»

Μπορεί ένας χειριστικός άντρας να εκμεταλλευτεί το therapy speak;

To «Therapy speak», είναι ψυχολογική και ψυχιατρική ορολογία, που έχει περάσει στην καθημερινή γλώσσα. Πχ: «gaslight», «ναρκισσισμός», «sociopath», «όρια». Σε ορισμένες περιπτώσεις, η γλώσσα της ψυχολογίας έχει δώσει σε πολλούς το απαραίτητο λεξιλόγιο για να περιγράψουν τα συναισθήματά τους. Σε άλλες περιπτώσεις, γίνεται κατάχρηση του therapy speak για τη χειραγώγηση και τον έλεγχο άλλων. «Κάθε φορά που χρησιμοποιούμε επιστημονική ορολογία σε καθημερινές συνομιλίες, αλλάζουμε τη δυναμική της συζήτησης, θέλοντας και μη», λέει η ψυχοθεραπεύτρια Israa Nasir. «Υπάρχει μια δόση ηθικής ανωτερότητας, σωστά; Σαν να είμαι λίγο πιο ενημερωμένος, πιο ώριμος συναισθηματικά… και σου εξηγώ πώς εσύ με βλάπτεις».

Η ιδέα ότι κακοποιητικοί άντρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν ψυχολογικούς όρους, όχι για να βελτιώσουν τις σχέσεις τους αλλά για να επιβληθούν σε αυτές και να τις ελέγξουν, δεν είναι καινούργια. Στο «Why does he do that? Inside the Minds of Angry and Controlling Men», ένα βιβλίο του 2002 για τις κακοποιητικές σχέσεις, ο ειδικός Lundy Bancroft εξετάζει το αρχέτυπο του «Mr Sensitive»: ο χειριστικός άνδρας που φαίνεται ευγενικός, γλυκομίλητος και υποστηρικτικός, που είναι σε θέση να διατυπώσει τα συναισθήματά του «μιλώντας τη γλώσσα της λαϊκής ψυχολογίας και ενδοσκόπησης». Ακριβώς αυτό τον κάνει τόσο επικίνδυνο: φαίνεται τόσο λογικός και ψύχραιμος που τα θύματά του υποθέτουν ότι φταίνε εκείνα για την οποιαδήποτε διαφωνία. Ο Mr Sensitive, όπως γράφει ο Bancroft, απαιτεί συνεχή συναισθηματική προσοχή, εργαλειοποιεί τη δική του ευαλωτότητα για να δικαιολογήσει τις πράξεις του και, όντας καλός φεμινιστής σύμμαχος, θεωρεί τον εαυτό του ανίκανο για κακομεταχείριση.

Jonah Hill εργαλειοποίηση therapy speak

Ο σύγχρονος Mr Sensitive κουνά το κεφάλι όταν δημοσιεύεις μια αποκαλυπτική φωτογραφία στο Instagram: δεν είναι θυμωμένος μαζί σου – όχι, δε ζούμε στο ’50. Απλώς είναι απογοητευμένος που επέτρεψες στον εαυτό σου να υποστεί πλύση εγκεφάλου από τη νεοφιλελεύθερη οικονομία της ερωτικής προσοχής και τον σωματοκεντρικό δυτικό πολιτισμό, κουτή γυναίκα. Εάν του πεις ότι γίνεται κτητικός, σε επιπλήττει που βλέπεις της σχέση τόσο ατομικιστικά.

Η αυτοπεποίθηση με την οποία εκφράζει το αφήγημά του, μαζί με την ευχέρεια στη γλώσσα της ψυχολογίας (therapy speak) και της κοινωνικής δικαιοσύνης, γίνεται στα χέρια ενός χειριστικού ατόμου άλλος ένας μηχανισμός ελέγχου. Ακόμα και όταν η συμπεριφορά του είναι κατάφωρα παράλογη και σεξιστική με τον πιο προφανή και διαχρονικό τρόπο, είναι εύκολο να βρεις τον εαυτό σου να σκέφτεται ότι εσύ φταις.

Η ιδέα των «ορίων» προσφέρεται ιδιαίτερα για ελεγκτικές συμπεριφορές, εν μέρει επειδή ο όρος είναι τόσο ασαφής και εφαρμόζεται ευρέως. Δεν υπάρχει πραγματικά συγκεκριμένος ορισμός, αλλά είναι γενικά αποδεκτό να θέσεις ένα όριο, με στόχο να προστατεύσεις τη δική σου ασφάλεια και ακεραιότητα. Δεν έχει να κάνει με την προσπάθεια σου να αλλάξεις τους γύρω σου, αλλά με τη δική σου αντίδραση στη συμπεριφορά τους. Όπως γράφει η ψυχολόγος Nedra Tawwab στο βιβλίο της, Drama Free: A Guide to Managing Unhealthy Family Relationships, «Όταν η λύση στο πρόβλημα είναι «πρέπει να αλλάξει ο άλλος», το πρόβλημα δεν θα εξαφανιστεί ποτέ. Μπορείτε να ελέγξετε μόνο τον εαυτό σας».

Και κάτι τελευταίο…

Όλοι μας έχουμε ανασφάλειες και θέματα που πρέπει να δουλέψουμε. Παρόλαυτα, μπαίνοντας σε μια σχέση, είναι δική μας ευθύνη να μην επιτρέψουμε οι δικές μας ανασφάλειες να γίνουν τα μελλοντικά τραύματα κάποιου άλλου. Και, τέλος, μη μπαίνετε σε σχέσεις με bad bitches αν δεν είναι κάτι που μπορείτε να αντέξετε.