Όλοι γνωρίζουμε μαλάκες. Ίσως, είστε κι εσείς ένας. Ίσως, κατά κάποιον τρόπο να είμαι κι εγώ. Τώρα, όμως, θα τα αφήσουμε αυτά στην άκρη και θα προσπαθήσουμε να δούμε τι απαντήσεις δίνουν ψυχολόγοι ερευνητές σε ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ζωής: Τι ακριβώς κάνει κάποιον “μαλάκα”; Ναι, είτε το πιστεύετε είτε όχι, υπάρχουν ερευνητές που έχουν προσπαθήσει να μελετήσουν και να απαντήσουν για τις συμπεριφορές αυτών των ιδιόρρυθμων, καθημερινών συνανθρώπων μας, αλλά και σε αυτό ακριβώς το ερώτημα που μπορεί να μπερδεύει τους περισσότερους από μας εδώ και χρόνια.
Όταν αποκαλούμε κάποιον με αυτήν ιδιότητα, αναμφίβολλα διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από το να τον αποκαλούμε κακό ή ανήθικο. Καμία σχέση. Κακός άνθρωπος είναι κάποιος που κάνει κακά πράγματα. Αλλά όταν λέμε σε κάποιον, «είσαι μαλάκας», προορίζεται μόνο για ισχυρισμούς πιο εσωτερικού τύπου. Ο χαρακτηρισμός “μαλάκας” δείχνει κάποιο μικρό ή μεγάλο ελάττωμα του χαρακτήρα και, δυστυχώς, σημαδεύει ολόκληρη τη φύση ενός ατόμου. Δεν συνηθίζουμε να λέμε: «Αυτή ήταν μια μαλακισμένη ενέργεια». Αντ’ αυτού, λέμε κάτι σαν: «Μην είσαι μαλάκας». Έτσι, ο όρος δεν αποτελεί απλώς μια ηθικά σωστή κρίση για ορισμένες “τραβηγμένες” συμπεριφορές, αλλά μοιάζει περισσότερο με την περιγραφή ενός, ελαφρώς ελαττωματικού, χαρακτήρα.
Αυτό που κάνει τον όρο ιδιαίτερα δύσκολο να οριστεί είναι η τεράστια ποικιλία των ατόμων που θα μπορούσαν εύλογα να φέρουν αυτή την ετικέτα. Οι μαλάκες μπορεί να είναι και δειλοί ή απερίσκεπτοι. Μπορεί να είναι και τσιγκούνηδες ή συγκαταβατικοί. Μπορεί να είναι και πικρόχολοι ή απλά χαρούμενοι χωρίς λόγο. Υπάρχουν πολλές εκδοχές του μαλάκα και είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε την παλέτα που ορίζει ακριβώς τον όρο. Πράγματι, αυτός που για κάποιον μπορεί να θεωρείται μαλάκας, για κάποιον άλλον μπορεί να είναι ένας θρύλος. Και μην πάτε πολύ μακριά, νομίζω υπάρχουν αναρίθμητα παραδείγματα στην ιστορία κάθε πολιτικής σκηνής, όλων των χωρών.
Αλλά αυτό δεν θα μας σταματήσει από το να προσπαθήσουμε να αναλύσουμε την ψυχολογία του μαλάκα.
Αναρωτηθείτε για λίγο. Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μαλάκας που έχετε γνωρίσει στη ζωή σας; Ένας καλός τρόπος για να απαντήσετε στο ερώτημα είναι «Τι κάνει κάποιον μαλάκα;» είναι να φτιάξετε έναν κατάλογο από μαλάκες που γνωρίζετε, και να βρείτε τα κοινά σημεία μεταξύ τους. Προσοχή, είναι σοφό και θα σας βοηθήσει να καταλάβετε καλύτερα, όταν σκέφτεστε όλους τους μαλάκες που γνωρίζετε, καλό είναι να σκεφτείτε και τι είναι αυτό που τους συνδέει όλους αυτούς. Την εύκολη απάντηση, όλοι τη γνωρίζουμε. Αλλά μην ξεχνάτε, ότι το “αυτό” που ψάχνετε βασίζεται σε προσωπικές αναφορές, κάτι που εμπεριέχει τον κίνδυνο να υποπέσετε σε γενικεύσεις, καθώς οι δικοί σας μαλάκες δεν έχουν καμία σχέση με τους δικούς μου.
Γι’ αυτό λοιπόν, μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια δοκίμασε μια πιο συστηματική προσέγγιση. Ρώτησαν 1.106 ανθρώπους, ποιος είναι μαλάκας κατά την άποψή τους, και κατηγοριοποίησαν όλες τις τάσεις που προέκυψαν. Τα ευρήματά τους δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Collabra: Psychology.
Τα αποτελέσματα δείχνουν αρχικά πως ο “μαλάκας” είναι ξεκάθαρα μια έμφυλη λέξη. Περίπου το 80% ήταν άντρες, γεγονός που την καθιστά το αντίστοιχο της «σκύλας» με επίκεντρο τις γυναίκες. Δεύτερον, οι τρεις κορυφαίοι δείκτες του μαλάκα ήταν ο εγωκεντρισμός, η επιθετικότητα και η χειριστικότητα. Τρίτον, όπως αναφέρουν οι ερευνητές, «σε γενικές γραμμές, η παραβίαση των κοινωνικών κανόνων και ηθών… φαίνεται να είναι κεντρικοί συσχετισμοί της αποδιδόμενης συμπεριφοράς του “μαλάκα”». Με άλλα λόγια, ένας μαλάκας είναι απλώς κάποιος που δεν συμπεριφέρεται ευγενικά όπως αναμένεται σε μια παρέα, δεν σέβεται τους γύρω του, και τα υπόλοιπα μέλη μιας κοινωνίας εν γένει. Δηλαδή είναι επί το πλείστον ένας παρτάκιας.
Ένα συγκεκριμένο εύρημα ξεχώρισε: Το μεγαλύτερο χαρακτηριστικό του “μαλάκα” ήταν στην πραγματικότητα «μη κατηγοριοποιήσιμο», επειδή οι περιγραφές ήταν τόσο εξατομικευμένες και συγκεκριμένες. Οι μαλάκες είναι, από πολλές απόψεις, το αντίθετο όλων όσων εκτιμούμε. Είναι ο Mr. Hyde για τον Dr. Jekyll μας, η νέμεση για τον ήρωά μας. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που οι μαλάκες είναι συχνά τόσο δύσκολο να οριστούν.
Ο εγωιστής μαλάκας
Τούτου λεχθέντος, δεν είναι ίσως τόσο περίεργο ότι η αλαζονεία, ο εγωκεντρισμός και το πάθος για εξουσία κατέχουν εξέχουσα θέση μεταξύ αυτών των τύπων. Λίγα πράγματα είναι τόσο αντιπαθητικά όσο ένας ναρκισσιστής και εγωπαθής άνθρωπος. Όλοι γνωρίζουμε έναν εγωιστή – κάποιον που θα κάνει πράγματα μόνο για τον εαυτό του, με κίνητρο τον ναρκισσισμό του και τις προσωπικές του φιλοδοξίες.
Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι το να σέβεσαι τους άλλους, στο πλαίσιο του οποίου επιδεικνύουμε αλτρουιστικές συμπεριφορές, οδηγεί σε ευτυχισμένες και καλά λειτουργικές σχέσεις. Το επακόλουθο αυτού είναι ότι όσοι είναι εγωιστές ή εγωκεντρικοί θα έχουν λιγότερες από αυτές τις σχέσεις. Αυτό οδηγεί στη συνέχεια στο γνωστό: «Χώρισα με το αγόρι μου επειδή είναι μαλάκας».
Μια μελέτη δείχνει ότι η «ψευτοταπεινοφροσύνη» – η αλαζονεία που συνδέεται με την ανειλικρινή, ψεύτικη ταπεινότητα – είναι το πιο αντιπαθητικό χαρακτηριστικό. Ενώ οι ναρκισσιστές μπορεί στην αρχή να φαίνονται «ως ενεργητικοί, ενδιαφέροντες και διασκεδαστικοί», οι άνθρωποι συχνά καταλήγουν να τους μισούν ή ενδεχομένως να τους απορρίπτουν εντελώς. Εν ολίγοις, οι μαλάκες έχουν πλάκα για λίγο, αλλά κανείς δεν θέλει να είναι κοντά σε έναν μαλάκα για πολύ καιρό.
Δώστε μια ευκαιρία στους μαλάκες
Ναι, είναι γνωστό, σε κανέναν δεν αρέσουν οι μαλάκες. Τους αποφεύγουμε και τους κακοχαρακτηρίζουμε όταν δεν είναι κοντά μας. Αλλά και οι μαλάκες είναι άνθρωποι και αξίζουν μια δεύτερη ευκαιρία. Το να εξορίζετε κάποιον χωρίς φίλους στο βασίλειο της μαλακίας, δεν αποτελεί πάντα την καλύτερη λύση. Εξάλλου, είναι πολύ σημαντική τόσο η συγχώρεση, όσο και η δυνατότητα της αυτοβελτίωσης. Κι εδώ δεν αναφερόμαστε στην χριστιανική έννοια της αυταπάρνησης. Αλλά στην απλή σκέψη ότι από οποιαδήποτε συγχώρεση, μπορούμε κι εμείς να κερδίσουμε αναλόγως, όπως για παράδειγμα η συντήρηση μιας αυτοεικόνας μας για την οποία δεν ντρεπόμαστε, ή για παράδειγμα, ότι δεν μετατραπήκαμε κι εμείς οι ίδιοι σε μαλάκες στη διαδικασία απόρριψης ενός τέτοιου.
Από πολλές απόψεις, ο υπαρξισμός είναι η φιλοσοφία της επανεφεύρεσης. Για τους υπαρξιστές, ενώ δεν μπορούμε ποτέ να αγνοήσουμε εντελώς ή να ξεφύγουμε καθολικά από το παρελθόν μας, διαθέτουμε ταυτόχρονα τη δύναμη να το ξεπεράσουμε ή να το «υπερβούμε». Για τον Jean-Paul Sartre, η ανθρώπινη ελευθερία βρίσκεται στον άξονα του παρελθόντος και του μέλλοντος. Το παρελθόν ορίζει την πραγματολογία μας – δηλαδή τις αμετάβλητες αποσκευές με τις οποίες είμαστε όλοι φορτωμένοι. Όμως, το σήμερα και το αύριο προσφέρουν τη δυνατότητα να το υπερβούμε. Μπορούμε να επανεφεύρουμε, να αναδημιουργήσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε τους εαυτούς μας όπως θέλουμε. Σήμερα είμαστε μαλάκες- αύριο μπορούμε να είμαστε διαφορετικοί, και να πάψουμε να είμαστε μαλάκες.
Πολλοί άνθρωποι χαρακτηρίζονται δικαιολογημένα ως μαλάκες. Μια μέρα, μπορεί να σας αποκαλέσουν κι εσάς έτσι. Για κάποιους ανθρώπους, μπορεί να είστε ήδη ένας αυτού του είδους. Αλλά, ένας άνθρωπος δεν είναι απλώς το άθροισμα του παρελθόντος του. Μπροστά σας βρίσκεται η δυνατότητα ενός κόσμου χωρίς μαλάκες.
Όλοι γνωρίζουμε μαλάκες. Ίσως, είστε κι εσείς ένας. Ίσως, κατά κάποιον τρόπο να είμαι κι εγώ. Τώρα, όμως, θα τα αφήσουμε αυτά στην άκρη και θα προσπαθήσουμε να δούμε τι απαντήσεις δίνουν ψυχολόγοι ερευνητές σε ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ζωής: Τι ακριβώς κάνει κάποιον “μαλάκα”; Ναι, είτε το πιστεύετε είτε όχι, υπάρχουν ερευνητές που έχουν προσπαθήσει να μελετήσουν και να απαντήσουν για τις συμπεριφορές αυτών των ιδιόρρυθμων, καθημερινών συνανθρώπων μας, αλλά και σε αυτό ακριβώς το ερώτημα που μπορεί να μπερδεύει τους περισσότερους από μας εδώ και χρόνια.
Όταν αποκαλούμε κάποιον με αυτήν ιδιότητα, αναμφίβολλα διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από το να τον αποκαλούμε κακό ή ανήθικο. Καμία σχέση. Κακός άνθρωπος είναι κάποιος που κάνει κακά πράγματα. Αλλά όταν λέμε σε κάποιον, «είσαι μαλάκας», προορίζεται μόνο για ισχυρισμούς πιο εσωτερικού τύπου. Ο χαρακτηρισμός “μαλάκας” δείχνει κάποιο μικρό ή μεγάλο ελάττωμα του χαρακτήρα και, δυστυχώς, σημαδεύει ολόκληρη τη φύση ενός ατόμου. Δεν συνηθίζουμε να λέμε: «Αυτή ήταν μια μαλακισμένη ενέργεια». Αντ’ αυτού, λέμε κάτι σαν: «Μην είσαι μαλάκας». Έτσι, ο όρος δεν αποτελεί απλώς μια ηθικά σωστή κρίση για ορισμένες “τραβηγμένες” συμπεριφορές, αλλά μοιάζει περισσότερο με την περιγραφή ενός, ελαφρώς ελαττωματικού, χαρακτήρα.
Αυτό που κάνει τον όρο ιδιαίτερα δύσκολο να οριστεί είναι η τεράστια ποικιλία των ατόμων που θα μπορούσαν εύλογα να φέρουν αυτή την ετικέτα. Οι μαλάκες μπορεί να είναι και δειλοί ή απερίσκεπτοι. Μπορεί να είναι και τσιγκούνηδες ή συγκαταβατικοί. Μπορεί να είναι και πικρόχολοι ή απλά χαρούμενοι χωρίς λόγο. Υπάρχουν πολλές εκδοχές του μαλάκα και είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε την παλέτα που ορίζει ακριβώς τον όρο. Πράγματι, αυτός που για κάποιον μπορεί να θεωρείται μαλάκας, για κάποιον άλλον μπορεί να είναι ένας θρύλος. Και μην πάτε πολύ μακριά, νομίζω υπάρχουν αναρίθμητα παραδείγματα στην ιστορία κάθε πολιτικής σκηνής, όλων των χωρών.
Αλλά αυτό δεν θα μας σταματήσει από το να προσπαθήσουμε να αναλύσουμε την ψυχολογία του μαλάκα.
Αναρωτηθείτε για λίγο. Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μαλάκας που έχετε γνωρίσει στη ζωή σας; Ένας καλός τρόπος για να απαντήσετε στο ερώτημα είναι «Τι κάνει κάποιον μαλάκα;» είναι να φτιάξετε έναν κατάλογο από μαλάκες που γνωρίζετε, και να βρείτε τα κοινά σημεία μεταξύ τους. Προσοχή, είναι σοφό και θα σας βοηθήσει να καταλάβετε καλύτερα, όταν σκέφτεστε όλους τους μαλάκες που γνωρίζετε, καλό είναι να σκεφτείτε και τι είναι αυτό που τους συνδέει όλους αυτούς. Την εύκολη απάντηση, όλοι τη γνωρίζουμε. Αλλά μην ξεχνάτε, ότι το “αυτό” που ψάχνετε βασίζεται σε προσωπικές αναφορές, κάτι που εμπεριέχει τον κίνδυνο να υποπέσετε σε γενικεύσεις, καθώς οι δικοί σας μαλάκες δεν έχουν καμία σχέση με τους δικούς μου.
Γι’ αυτό λοιπόν, μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια δοκίμασε μια πιο συστηματική προσέγγιση. Ρώτησαν 1.106 ανθρώπους, ποιος είναι μαλάκας κατά την άποψή τους, και κατηγοριοποίησαν όλες τις τάσεις που προέκυψαν. Τα ευρήματά τους δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Collabra: Psychology.
Τα αποτελέσματα δείχνουν αρχικά πως ο “μαλάκας” είναι ξεκάθαρα μια έμφυλη λέξη. Περίπου το 80% ήταν άντρες, γεγονός που την καθιστά το αντίστοιχο της «σκύλας» με επίκεντρο τις γυναίκες. Δεύτερον, οι τρεις κορυφαίοι δείκτες του μαλάκα ήταν ο εγωκεντρισμός, η επιθετικότητα και η χειριστικότητα. Τρίτον, όπως αναφέρουν οι ερευνητές, «σε γενικές γραμμές, η παραβίαση των κοινωνικών κανόνων και ηθών… φαίνεται να είναι κεντρικοί συσχετισμοί της αποδιδόμενης συμπεριφοράς του “μαλάκα”». Με άλλα λόγια, ένας μαλάκας είναι απλώς κάποιος που δεν συμπεριφέρεται ευγενικά όπως αναμένεται σε μια παρέα, δεν σέβεται τους γύρω του, και τα υπόλοιπα μέλη μιας κοινωνίας εν γένει. Δηλαδή είναι επί το πλείστον ένας παρτάκιας.
Ένα συγκεκριμένο εύρημα ξεχώρισε: Το μεγαλύτερο χαρακτηριστικό του “μαλάκα” ήταν στην πραγματικότητα «μη κατηγοριοποιήσιμο», επειδή οι περιγραφές ήταν τόσο εξατομικευμένες και συγκεκριμένες. Οι μαλάκες είναι, από πολλές απόψεις, το αντίθετο όλων όσων εκτιμούμε. Είναι ο Mr. Hyde για τον Dr. Jekyll μας, η νέμεση για τον ήρωά μας. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που οι μαλάκες είναι συχνά τόσο δύσκολο να οριστούν.
Ο εγωιστής μαλάκας
Τούτου λεχθέντος, δεν είναι ίσως τόσο περίεργο ότι η αλαζονεία, ο εγωκεντρισμός και το πάθος για εξουσία κατέχουν εξέχουσα θέση μεταξύ αυτών των τύπων. Λίγα πράγματα είναι τόσο αντιπαθητικά όσο ένας ναρκισσιστής και εγωπαθής άνθρωπος. Όλοι γνωρίζουμε έναν εγωιστή – κάποιον που θα κάνει πράγματα μόνο για τον εαυτό του, με κίνητρο τον ναρκισσισμό του και τις προσωπικές του φιλοδοξίες.
Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι το να σέβεσαι τους άλλους, στο πλαίσιο του οποίου επιδεικνύουμε αλτρουιστικές συμπεριφορές, οδηγεί σε ευτυχισμένες και καλά λειτουργικές σχέσεις. Το επακόλουθο αυτού είναι ότι όσοι είναι εγωιστές ή εγωκεντρικοί θα έχουν λιγότερες από αυτές τις σχέσεις. Αυτό οδηγεί στη συνέχεια στο γνωστό: «Χώρισα με το αγόρι μου επειδή είναι μαλάκας».
Μια μελέτη δείχνει ότι η «ψευτοταπεινοφροσύνη» – η αλαζονεία που συνδέεται με την ανειλικρινή, ψεύτικη ταπεινότητα – είναι το πιο αντιπαθητικό χαρακτηριστικό. Ενώ οι ναρκισσιστές μπορεί στην αρχή να φαίνονται «ως ενεργητικοί, ενδιαφέροντες και διασκεδαστικοί», οι άνθρωποι συχνά καταλήγουν να τους μισούν ή ενδεχομένως να τους απορρίπτουν εντελώς. Εν ολίγοις, οι μαλάκες έχουν πλάκα για λίγο, αλλά κανείς δεν θέλει να είναι κοντά σε έναν μαλάκα για πολύ καιρό.
Δώστε μια ευκαιρία στους μαλάκες
Ναι, είναι γνωστό, σε κανέναν δεν αρέσουν οι μαλάκες. Τους αποφεύγουμε και τους κακοχαρακτηρίζουμε όταν δεν είναι κοντά μας. Αλλά και οι μαλάκες είναι άνθρωποι και αξίζουν μια δεύτερη ευκαιρία. Το να εξορίζετε κάποιον χωρίς φίλους στο βασίλειο της μαλακίας, δεν αποτελεί πάντα την καλύτερη λύση. Εξάλλου, είναι πολύ σημαντική τόσο η συγχώρεση, όσο και η δυνατότητα της αυτοβελτίωσης. Κι εδώ δεν αναφερόμαστε στην χριστιανική έννοια της αυταπάρνησης. Αλλά στην απλή σκέψη ότι από οποιαδήποτε συγχώρεση, μπορούμε κι εμείς να κερδίσουμε αναλόγως, όπως για παράδειγμα η συντήρηση μιας αυτοεικόνας μας για την οποία δεν ντρεπόμαστε, ή για παράδειγμα, ότι δεν μετατραπήκαμε κι εμείς οι ίδιοι σε μαλάκες στη διαδικασία απόρριψης ενός τέτοιου.
Από πολλές απόψεις, ο υπαρξισμός είναι η φιλοσοφία της επανεφεύρεσης. Για τους υπαρξιστές, ενώ δεν μπορούμε ποτέ να αγνοήσουμε εντελώς ή να ξεφύγουμε καθολικά από το παρελθόν μας, διαθέτουμε ταυτόχρονα τη δύναμη να το ξεπεράσουμε ή να το «υπερβούμε». Για τον Jean-Paul Sartre, η ανθρώπινη ελευθερία βρίσκεται στον άξονα του παρελθόντος και του μέλλοντος. Το παρελθόν ορίζει την πραγματολογία μας – δηλαδή τις αμετάβλητες αποσκευές με τις οποίες είμαστε όλοι φορτωμένοι. Όμως, το σήμερα και το αύριο προσφέρουν τη δυνατότητα να το υπερβούμε. Μπορούμε να επανεφεύρουμε, να αναδημιουργήσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε τους εαυτούς μας όπως θέλουμε. Σήμερα είμαστε μαλάκες- αύριο μπορούμε να είμαστε διαφορετικοί, και να πάψουμε να είμαστε μαλάκες.
Πολλοί άνθρωποι χαρακτηρίζονται δικαιολογημένα ως μαλάκες. Μια μέρα, μπορεί να σας αποκαλέσουν κι εσάς έτσι. Για κάποιους ανθρώπους, μπορεί να είστε ήδη ένας αυτού του είδους. Αλλά, ένας άνθρωπος δεν είναι απλώς το άθροισμα του παρελθόντος του. Μπροστά σας βρίσκεται η δυνατότητα ενός κόσμου χωρίς μαλάκες.
