Το Malawi βρίσκεται νοτιοανατολικά της Αφρικής και φημίζεται για τους χαμογελαστούς, φιλικούς ανθρώπους της. Πλήθος τουριστών επισκέπτονται την χώρα κάθε χρόνο, προκειμένου να απολαύσουν την λίμνη Malawi με το γλυκό νερό, να κολυμπήσουν στα κρυστάλλινα νερά των παράκτιων περιοχών της και να ζήσουν χαλαρωτικές στιγμές.
Όμως όσο οι Δυτικοί απολαμβάνουν τις διακοπές τους, στα ενδότερα της χώρας, τα κορίτσια χάνουν νωρίς την αθωότητά τους και παντρεύονται από νεαρή ηλικία. Οι πιθανότητες για ένα κορίτσι να ζήσει με τα δεσμά του γάμου πριν την ενηλικίωσή της, είναι πολύ περισσότερες απ’ το 50%, ενώ το ίδιο ισχύει και για την εγκυμοσύνη.
Στο Malawi τα ποσοστά παιδικών γάμων είναι απ’ τα υψηλότερα στον κόσμο, αλλά η Theresa Kachindamoto, μια ανώτερη αρχηγός φυλής στην περιφέρεια της Dedza, προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να αποτρέψει αυτούς τους γάμους και να ακυρώσει όσους πραγματοποιούνται.
Ο αγώνας της Kachindamoto έχει ως σκοπό τα κορίτσια να είναι ελεύθερα, να μην εγκλωβίζονται σε ξεπερασμένες παραδόσεις και να επικεντρωθούν στην μόρφωσή τους. Τα τελευταία πέντε χρόνια, εκτιμάται ότι έχει ακυρώσει περισσότερους από 2.000 γάμους, της έχει δοθεί το παρατσούκλι «Εξολοθρευτής παιδικών γάμων» και συνεχίζει ακάθεκτη προς αυτή την κατεύθυνση.
«Όταν ήρθα στη Dedza, είδα πολλά κορίτσια – περίπου 12, 13, 14 ετών – να έχουν ήδη δύο παιδιά», είχε πει η Kachindamoto. «Γι’ αυτό θύμωσα. Είναι πολύ μικρές για να κάνουν παιδί και έτσι είπα “Όχι. Αυτό είναι πάρα πολύ. Πρέπει να κάνω κάτι”. Τώρα, αν ο επικεφαλής ενός χωριού επιτρέψει σε ένα κορίτσι να παντρευτεί σε τέτοια ηλικία, τον διώχνω».
Η Kachindamoto είναι μία απ’ τους 300 φυλετικούς ηγέτες του Malawi, οι οποίοι είναι θεματοφύλακες παραδόσεων, αλλά ταυτόχρονα έχουν το δικαίωμα και τη δύναμη να αλλάξουν ή να καταργήσουν πολιτισμικές πρακτικές, όπως οι παιδικοί γάμοι. Ο αρχηγός Chikwewu χαράζει και αυτός μια νέα πορεία στην περιοχή Machinga – αντίστοιχη με αυτή της Kachindamoto – αφού όπως υποστηρίζει, ακυρώνει περίπου 15 γάμους το μήνα. «Θέλουμε αυτά τα παιδιά να επιστρέψουν στο σχολείο. Το να παντρεύονται σε νεαρή ηλικία δεν είναι απλώς αστείο, αλλά απαράδεκτο», είχε δηλώσει στον δημοσιογράφο Raphael Mweninguwe για την ιστοσελίδα Development and Cooperation (D+C). O αρχηγός Kapoloma που έχει υπό την εποπτεία του την περιοχή Aisa του Malawi, είχε δηλώσει σε σχετική έρευνα της UNICEF: «Υπάρχει τεράστια βελτίωση σε αυτόν τον τομέα μετά τις ενέργειές μας για την ακύρωση παιδικών γάμων. Στο παρελθόν, είχαμε 10 έως 15 παιδικούς γάμους ετησίως στο χωριό. Αλλά το 2017, είχαμε μόνο 2. Αυτή είναι μια καλή εξέλιξη, αν και θα ήθελα να μηδενιστεί».
Η Kachindamoto ξεκίνησε τον αγώνα της προσπαθώντας να εντοπίσει τα κορίτσια που έπεσαν θύματα αυτής της πρακτικής, στηριζόμενη σε ένα δίκτυο γυναικών της περιοχής, την ομάδα “The mother’s group” (Η ομάδα των μητέρων), στόχος της οποίας είναι να εξασφαλίσει ότι τα κορίτσια που εγκατέλειψαν το σχολείο λόγω γάμου ή εγκυμοσύνης συνεχίζουν την εκπαίδευσή τους. «Πηγαίνουμε από πόρτα σε πόρτα για να αναζητήσουμε τα κορίτσια», είχε πει ένα απ’ τα μέλη της ομάδας στο LifeGate.
Οι αιτίες πίσω από τους πρώιμους γάμους παιδιών συνδέονται, προφανώς, με την παράδοση, αλλά και τη φτώχεια. Πολλές οικογένειες αναγκάζουν τις κόρες τους να παντρευτούν επειδή δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά στις βασικές ανάγκες και πιστεύουν ότι ένας σύζυγος θα μπορέσει να προσφέρει ένα καλύτερο μέλλον.
Η Bridget Kapito, μια 18χρονη που εγκατέλειψε το σχολείο, είχε μιλήσει για την εμπειρία της με τον πρόωρο γάμο στο D+C. Οι γονείς της ήταν φτωχοί και δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να τη σπουδάσουν. Στο δεύτερο έτος φοίτησής της στο Γυμνάσιο Dzukani, εγκατέλειψε το σχολείο. «Παντρεύτηκα όταν ήμουν 16 ετών. Ο σύζυγός μου ήταν 18 ετών. Ήμουν σε γάμο για 9 μήνες και ο γάμος μας έληξε αφού διαπίστωσα ότι ο σύζυγός μου δεν με στήριζε καν. Αποφάσισα να επιστρέψω στους γονείς μου», είχε πει. Ευτυχώς, αυτός ο γάμος ακυρώθηκε χωρίς να έχει φέρει ένα παιδί νωρίτερα.
Εκτός από την κακή οικονομική κατάσταση των ανθρώπων της υπαίθρου του Malawi, η Kapito είχε κατηγορήσει επίσης τις παραδοσιακές πολιτιστικές τελετές μύησης για τους γάμους παιδιών. Ορισμένοι πολιτισμοί της χώρας, μυούν τα παιδιά ηλικίας 6 έως 15 ετών «στην ενηλικίωση» μέσω κάποιων τελετουργιών. Πιστεύεται ότι μετά από ένα ή δύο μήνες, τα παιδιά αυτά γίνονται ενήλικες.
«Όταν τα παιδιά πηγαίνουν για αυτές τις μυήσεις, μαθαίνουν πολλά πράγματα για το σεξ και πώς να φροντίζουν έναν άνδρα από την πλευρά ενός κοριτσιού. Και για τα αγόρια, πώς να φροντίζουν ένα κορίτσι. Όταν βγαίνουν από αυτές τις τελετές, νομίζουν ότι είναι αρκετά μεγάλα για να παντρευτούν και γι’ αυτό εγκαταλείπουν το σχολείο και παντρεύονται νωρίς», είχε σχολιάσει η Kapito.
H Grace Mwase ήταν μόλις 10 ετών όταν οδηγήθηκε, μαζί με περίπου δώδεκα άλλα κορίτσια, σε απομακρυσμένες καλύβες έξω από το χωριό της κατά τη διάρκεια των χειμερινών διακοπών από το σχολείο. Τα κορίτσια συνοδεύονταν από μεγαλύτερες γυναίκες στην περιοχή Chiradzulu, κοντά στα σύνορα με τη Μοζαμβίκη. Οι γυναίκες, γνωστές ως “anamkungwi” (βασικές ηγέτιδες”), τους είπαν ότι όταν επέστρεφαν στα χωριά τους θα έπρεπε να ξέρουν να μαγειρεύουν, να καθαρίζουν, και να κάνουν σεξ. Σύμφωνα με την Mwase, οι περισσότερες από τις δύο εβδομάδες που πέρασε στο «στρατόπεδο μύησης» ήταν αφιερωμένες στο να μάθουν πώς να επιδίδονται σε σεξουαλικές πράξεις. Αρχικά, ένιωθε ενθουσιασμένη αφού θα ήταν με τους φίλους της μακριά από το σπίτι, αλλά αυτό το συναίσθημα έδωσε γρήγορα τη θέση του στον τρόμο, καθώς έμαθε τον πραγματικό σκοπό της μύησης.
«Μας έμαθαν πώς μπορείς να χειριστείς ένα άντρα», είχε δηλώσει στην Atlantic.
«Γι’ αυτό πρέπει να χορεύεις γι’ αυτόν [σ.σ. ο χορός chisamba]. Ο άντρας πρέπει μετά να είναι από επάνω σου και εσύ να τον κάνεις ευτυχισμένο».
Η υπεύθυνη “anamkungwi”, κατεύθυνε τα κορίτσια στο πώς να χρησιμοποιούν το σώμα τους δοκιμάζοντας διάφορες στάσεις μεταξύ τους και στην συνέχεια τις ενθάρρυνε να μετατρέψουν αυτή την «γνώση» σε πράξη. Επίσης, αυτό που μαθαίνουν τα κορίτσια σε αυτές τις τελετές μύησης, είναι πως αν δεν ολοκληρώσουν την διαδικασία μύησης (με σεξουαλική πράξη δηλαδή), το δέρμα τους θα γίνει ξηρό και εύθραυστο. Αυτό θα τις σημαδέψει για όλη τους τη ζωή και αν ολοκληρώσουν το έθιμο, υπάρχει φόβος πως οι οικογένειές τους θα τις διώξουν.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, πως η αποστολή που έχει αναλάβει η Theresa Kachindamoto – και υπόλοιποι αρχηγοί όπως ο Chikwewu – είναι πολύ σημαντική. Δίπλα σε αυτούς τους αγώνες, στέκεται και η UN Women (οντότητα των Ηνωμένων Εθνών για την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών), η οποία στηρίζει τις εκστρατείες της ορίζοντας (το 2014) τον πρόωρο γάμο παιδιών ως «παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, επιβλαβή πρακτική για την υγεία, την εκπαίδευση και την ακεραιότητα των κοριτσιών. Επίσης, επηρεάζει την ανάπτυξή τους και αυξάνει τους κινδύνους να υποστούν βία».
Οι δράσεις της Kachindamoto έχουν θετικό αποτέλεσμα, αλλά υπάρχουν αρκετές προκλήσεις που καλείται κάθε φορά να αντιμετωπίσει. Η οικοδόμηση μιας νέας συλλογικής προσέγγισης σε αυτά τα ζητήματα, απαιτεί τη συμμετοχή των γονέων και των ηγετών κάθε φυλής. Γι’ αυτό και προσπαθεί να συνεργαστεί μαζί τους και να τους πείσει ότι η εκπαίδευση των κοριτσιών είναι το πιο σημαντικό πράγμα. «Η αλλαγή απόψεων και συμπεριφορών απαιτεί χρόνο, ιδιαίτερα με τους άνδρες αρχηγούς και τους γονείς που επωφελούνται από τους παιδικούς και εξαναγκαστικούς γάμους. Οι γονείς αποσύρουν τα κορίτσια τους από τα σχολεία για να παντρευτούν και να κάνουν παιδιά», είχε δηλώσει.
Το 2017, το Malawi έκανε ένα σημαντικό βήμα μπροστά, αφού υιοθέτησε την τροπολογία που αυξάνει την ελάχιστη ηλικία γάμου απ’ τα 15 στα 18 έτη. Η Kachindamoto έχει την εξουσία να επιβάλει τον νόμο σε περίπτωση που γονείς και ηγέτες παραβιάσουν τη νέα συνθήκη. «Είναι πολύ σημαντικό βήμα προς την ευαισθητοποίηση της κοινότητας, αφού έτσι τα κορίτσια και τα αγόρια γνωρίζουν πλέον πως είναι παράνομο να παντρεύονται πριν ενηλικιωθούν».
Ο τερματισμός των παιδικών γάμων, αντιμετωπίζει επίσης και τα σημαντικά θέματα ασφάλειας και υγείας.
Πολλά κορίτσια μόλις παντρευτούν υφίστανται ενδοοικογενειακή βία, ενώ όσες μένουν έγκυες μπορεί να αντιμετωπίσουν επικίνδυνες επιπλοκές για την υγεία τους. Οι πρόωροι θάνατοι συμβάλλουν στο 20-30% της μητρικής θνησιμότητας της χώρας. Ταυτόχρονα, τα νεαρά κορίτσια δεν γνωρίζουν τους κινδύνους του να κάνουν σεξ χωρίς προφύλαξη, αφού η ενημέρωση γύρω απ’ το θέμα είναι ανύπαρκτη εντός φυλών. Στο Malawi, σχεδόν το 1/10 του πληθυσμού είναι θετικό στον HIV. Ένα πολύ υψηλότερο ποσοστό απ’ αυτά που συναντάμε σε χώρες εκτός υποσαχάριας Αφρικής – όπου το 70% των θανάτων σχετίζονται με το AIDS. Το 2000 το ποσοστό των ανθρώπων με AIDS στο Malawi ήταν στο 15%, ενώ το 2020 είχε πέσει στο 8% λόγω των βελτιώσεων στο σύστημα διάγνωσης και ενημέρωσης.
Αν και οι παιδικοί γάμοι εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα, οι παρεμβάσεις για την αντιμετώπισή του που πραγματοποιούνται από κυβερνήσεις και παγκόσμιους οργανισμούς αρχίζουν να παρουσιάζουν κάποια αποτελέσματα. Αναπτερώνοντας τις ελπίδες για τον τερματισμό της πρακτικής αυτής, η ομάδα “Gumma” στην περιοχή Gajapati της Ινδίας, που κατοικείται από διάφορους πληθυσμούς φυλών, απαλλάχθηκε απ’ τον παιδικό γάμο χάρη σε ένα πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό (UNFPA), στο οποίο συμμετείχαν χιλιάδες κορίτσια σε λέσχες εφήβων για να μάθουν και να μοιραστούν τις απόψεις τους σχετικά με το θέμα.
Στο Malawi, η Kachindamoto θεωρεί πως το επόμενο κρίσιμο βήμα είναι η υποστήριξη που πρέπει να έχουν τα κορίτσια των οποίων ακυρώνεται ο γάμος και επιθυμούν να επιστρέψουν στο σχολείο. Συχνά, αντιμετωπίζουν μόνες τους τις όποιες δυσκολίες προκύπτουν μετά την ακύρωση, αφού οι οικογένειές τους δεν τις στηρίζουν. Ωστόσο, η γενναιότητα αυτών των κοριτσιών ξεπερνάει τα αναμενόμενα και ο αριθμός αυτών που επιστρέφουν στην εκπαίδευσή τους, είναι συνεχώς αυξανόμενος. Η Kachindamoto σε συνεργασία με τοπικές ομάδες, σχεδιάζει να κατασκευάσει ξενώνες για τα κορίτσια που αναγκάζονται να διανύουν με τα πόδια τεράστιες αποστάσεις απ’ το σπίτι τους στο σχολείο.
Το μέλλον για την ισότητα των φύλων εξαρτάται από πολλές παραμέτρους, αλλά όσο γυναίκες σαν την Kachindamoto αντιστέκονται σε παραδόσεις και πρακτικές που εξασφαλίζουν την πατριαρχική δομή των κοινωνιών, βρισκόμαστε όλο και πιο κοντά στο σημείο όπου τα κορίτσια στο Malawi – αλλά και σε αντίστοιχες χώρες – θα πάρουν πίσω αυτά που τους έκλεψαν. Την μόρφωση, την ελευθερία, την παιδικότητα και τις επιλογές τους.
