Σε αντίθεση με τη νοσταλγία – τη μελαγχολία ή τη θλίψη που βιώνουν τα άτομα όταν χωρίζονται από ένα αγαπημένο άτομο ή το σπίτι τους – η solastalgia αποτελεί έναν νεολογισμό που περιγράφει ένα άλλο είδος αγωνίας και άγχους. Δεν υπάρχει καμία αντίστοιχη στην ελληνική γλώσσα. Σε μία μόνο λέξη, περιγράφονται οι κοινωνικές, οικολογικές και ψυχολογικές κρίσεις που βιώνουμε ταυτόχρονα. Πρόκειται για έναν όρο που εμπεριέχει επιτυχώς το άγχος που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή που επηρεάζει τους ανθρώπους καθώς αλλοιώνεται το περιβάλλον στο οποίο ζουν.
Ο καθηγητής Glenn A. Albrecht, επινόησε τον όρο που σχηματίζεται από το συνδυασμό των λατινικών λέξεων sōlācium και της ελληνικής ρίζας -algia (αλγία, άλγος/ πόνος), που περιγράφει μια μορφή συναισθηματικής ή υπαρξιακής δυσφορίας που προκαλείται όταν ένα περιβάλλον αλλάζει τόσο πολύ που επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής τους.
Τέτοια αλλαγμένα περιβάλλοντα μπορεί να περιλαμβάνουν περιοχές που επλήγησαν από την ξηρασία, τις πλημμύρες ή τις φωτιές. Το αίσθημα της solastalgia αρχικά θεωρήθηκε αποτέλεσμα ανθρωπογενούς περιβαλλοντικής αλλαγής, αλλά μπορεί να εφαρμοστεί με παρόμοιο τρόπο στους επιζώντες από φυσικές καταστροφές και ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι άνθρωποι που βιώνουν μια φυσική καταστροφή είναι πιθανό να υποφέρουν από solastalgia για διάφορους λόγους, οι οποίοι μπορεί να περιλαμβάνουν την απώλεια στέγης, ζώων και γεωργικών εκτάσεων και τον συνεχή κίνδυνο να ζουν σε περιοχή επιρρεπής σε καταστροφές.
Αυτές οι απώλειες και οι φόβοι αμφισβητούν την καθιερωμένη αίσθηση του τόπου και της ταυτότητας των ανθρώπων και μπορεί να οδηγήσουν σε συναισθήματα ανικανότητας και κατάθλιψης.
Άνοδος θερμοκρασίας
Σε παγκόσμιο επίπεδο οι θερμοκρασίες έχουν ανέβει επικίνδυνα. Οι εποχές πλέον δεν είναι ξεκάθαρες. Το καλοκαίρι ήταν ιδιαίτερα θερμό και χαρακτηρίστηκε από ακραία φαινόμενα ξηρασίας που προκάλεσαν πυρκαγιές ενώ η ζέστη συνεχίστηκε και το φθινόπωρο με φρικτή υγρασία και βροχές που πλημμύρισαν περιοχές σε τραγικό σημείο. Το φθινόπωρο του βόρειου ημισφαιρίου (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος) ήταν επίσης το πιο ζεστό στην ιστορία «με μεγάλη διαφορά», με τη θερμοκρασία στους 15,3° Κελσίου, δηλαδή αυξημένη κατά 0,88° Κελσίου σε σύγκριση με τον μέσο όρο. Ο χειμώνας ουσιαστικά δεν έχει έρθει ακόμα. Από τη ζέστη και την υγρασία βιώσαμε κρύες μέρες με ισχυρούς ανέμους που μέσα σε λίγες ώρες έδωσαν τη θέση τους σε ανοιξιάτικες θερμοκρασίες. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό παρατηρητήριο Copernicus, το 2023 θα είναι η χρονιά με τις υψηλότερες καταγεγραμμένες θερμοκρασίες στην ιστορία, καθώς ο Νοέμβριος έγινε ο έκτος συνεχόμενος μήνας κατά τον οποίο οι θερμοκρασίες έσπασαν ρεκόρ.
Τα αποτελέσματα γίνονται αισθητά σε όλο τον κόσμο, από το Νότιο Ημισφαίριο μέχρι τον Αρκτικό Κύκλο. Η έκταση της επιφάνειας του πάγου στην Αρκτική κατέγραψε το 8ο μηνιαίο ελάχιστο φέτος τον Νοέμβριο, συρρικνώθηκε σε επίπεδο 4% κάτω του μέσου όρου. Στην Ανταρκτική, η επιφάνεια του πάγου τον περασμένο μήνα ήταν η δεύτερη μικρότερη που έχει καταγραφεί ποτέ, 9% κάτω από τον μέσο όρο, πάντα σύμφωνα με το παρατηρητήριο Κοπέρνικος. Η ξηρασία συνέχισε να πλήττει τον περασμένο μήνα πολλές περιοχές των ΗΠΑ, της κεντρικής και της ανατολικής Ασίας, κι έγινε πολύ περισσότερο αισθητή στη νότια Αμερική. Αντίθετα, στην Ευρώπη ο καιρός ήταν πιο υγρός, καθώς υπήρξε ιδίως η εκδήλωση της καταιγίδας Κίραν, που έφερε εκτεταμένες βροχοπτώσεις σε μεγάλο μέρος της.
Αλλαγές στη ζωή και την καθημερινότητα
Αυτές οι σταδιακές αλλαγές αλλάζουν τον τρόπο που γιορτάζουμε τις γιορτές, τον τρόπο που ντυνόμαστε για να βγούμε έξω, ακόμα και, σε βαθύ επίπεδο, τον τρόπο που νιώθουμε. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και του κοσμου οι κάτοικοι έχουν μετατρέψει τις χειμερινές ασχολίες όπως το ψάρεμα στον πάγο, το πατινάζ και το χιονοπέδιλο σε ακμάζουσες βιομηχανίες, με εξειδικευμένο εξοπλισμό και αποκλειστικούς προορισμούς διακοπών.
Όταν η ψυχολόγος Kari Leibowitz διεξήγαγε έρευνα στο Tromso και στο Svalbard της Νορβηγίας, εκατοντάδες μίλια βόρεια του αρκτικού κύκλου, διαπίστωσε ότι οι κάτοικοι είχαν αυτό που αποκαλεί «θετική νοοτροπία τον χειμώνα»: Αντί να αντιμετωπίζουν τον χειμώνα με τρόμο, είχαν την τάση να ανυπομονούν για τις χειμερινές δραστηριότητες, από το να κάθονται μπροστά στη φωτιά, να κάνουν σκι μέχρι να παρακολουθούν τα όμορφα τετράωρα ηλιοβασιλέματα της πολικής νύχτας.
Αλλά καθώς οι χειμώνες ζεσταίνονται, πολλές από τις δραστηριότητες που έχουν αναπτύξει οι άνθρωποι για να επιβιώσουν και να ευδοκιμήσουν τους ψυχρότερους μήνες εξαφανίζονται σιγά σιγά. Το σκι, για παράδειγμα, γίνεται πιο δύσκολο στη Νορβηγία και σε όλο τον κόσμο καθώς η βροχή αντικαθιστά το χιόνι. Η Leibowitz είπε ότι φοβάται ότι η κλιματική αλλαγή θα αφήσει τη Νορβηγία με το σκοτάδι του πολικού χειμώνα, αλλά καμία από τις χαρές του. «Δεν θα έχουμε χιόνι για να αντανακλά το φως. Δεν θα έχουμε πάγο για να φτιάξουμε όμορφα σχέδια. Και δεν θα έχουμε όλες τις ψυχαγωγικές δραστηριότητες που συνοδεύουν το χιόνι και τον πάγο».
«Αυτές οι δραστηριότητες είναι μέρος του ιστού και του πολιτισμού αυτών των χωρών», είπε. Η απώλεια τους «θα αλλάξει πραγματικά τη σχέση των ανθρώπων με τα μέρη όπου ζουν».
Η μείωση της χιονόπτωσης έχει και οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Όταν ο καιρός δεν είναι κρύος, και δε χιονίζει, αθλήματα όπως το σκι μαραζώνουν, οι άνθρωποι δεν κάνουν κράτηση για διακοπές , δεν αγοράζουν εξοπλισμό, δεν σκέφτονται τον χειμώνα. Μια μελέτη εκτιμά ότι, σε ένα χειρότερο σενάριο, η πλειονότητα των χιονοδρομικών κέντρων των ΗΠΑ δεν θα μπορέσει να συνεχίσει να λειτουργεί πριν από το τέλος του αιώνα. Είναι έκδηλο άλλωστε και στην Ελλάδα, που ο χειμώνας μικραίνει και τα χιονοδρομικά λειτουργούν πολύ μικρότερη χρονική περίοδο από το παρελθόν με καταστροφικές οικονομικές συνέπειες στην τοπική κοινωνία.
Κλιματικοί πρόσφυγες
Για ορισμένους, η απώλεια του κρύου είναι ήδη μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, καθώς η χειμερινή άνοδος της θερμοκρασίας επιφέρει καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον και την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής. Ξηρασία, καύσωνες, πλημμύρες, σημαντικές αλλαγές στη διαθεσιμότητα νερού για ανθρώπινη κατανάλωση, τη γεωργία και την παραγωγή ενέργειας, συνθέτουν ένα δυστοπικό σκηνικό που εξαναγκάζει μεγάλα μέρη πληθυσμών να μετακινούνται για να αναζητήσουν έναν τόπο ικανό να τους φιλοξενήσει.
Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι μέχρι το 2050 η κλιματική αλλαγή θα αναγκάσει περισσότερα από 143 εκατομμύρια ανθρώπους στην υποσαχάρια Αφρική, τη Νότια Ασία και τη Λατινική Αμερική να απομακρυνθούν από τα σπίτια τους αφήνοντάς τους σε κίνδυνο εκμετάλλευσης. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, κατά μέσο όρο 21,5 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί βίαια κάθε χρόνο από το 2008 εξαιτίας κινδύνων που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες (όπως πλημμύρες, καταιγίδες, πυρκαγιές, ακραίες θερμοκρασίες).
Το μέλλον δυστυχώς θα έχει Solastalgia
Είναι αδιαμφισβήτητη η σύνδεση της κλιματικής αλλαγής με την ψυχική υγεία. «Βλέπουμε σε όλο το φάσμα της ψυχικής υγείας ότι οι ακραίες θερμοκρασίες βλάπτουν την ψυχική ευεξία», δήλωσε ο Dr. Nick Obradovich, ένας υπολογιστικός κοινωνικός επιστήμονας στο Ινστιτούτο Max Planck και ερευνητής μιας μελέτης του 2018 που ανέλυσε τους κινδύνους για την υγεία από την κλιματική αλλαγή.
Μελέτες έχουν βρει συσχετίσεις μεταξύ της αύξησης της θερμοκρασίας και μιας σειράς προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως η ψυχική κόπωση, η επιθετικότητα και ακόμη υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών.
Καθώς όλοι ζούμε σε έναν πλανήτη που υφίσταται τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, μπορεί όλοι να είμαστε ευαίσθητοι σε αυτήν την κατάσταση σε διάφορους βαθμούς. Ωστόσο, οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές που είναι πιο επιρρεπείς σε περιβαλλοντικές καταστροφές ή ζημιές ή που απειλούνται από τέτοια γεγονότα διατρέχουν πρόσθετο κίνδυνο solastalgia. Δεδομένης της ανικανότητας της ελίτ να δράσει αποφασιστικά, το μέλλον αναμένεται δυστυχώς ζοφερό με την solastalgia να πλήττει σχεδόν κάθε πολίτη του κόσμου.
Σε αντίθεση με τη νοσταλγία – τη μελαγχολία ή τη θλίψη που βιώνουν τα άτομα όταν χωρίζονται από ένα αγαπημένο άτομο ή το σπίτι τους – η solastalgia αποτελεί έναν νεολογισμό που περιγράφει ένα άλλο είδος αγωνίας και άγχους. Δεν υπάρχει καμία αντίστοιχη στην ελληνική γλώσσα. Σε μία μόνο λέξη, περιγράφονται οι κοινωνικές, οικολογικές και ψυχολογικές κρίσεις που βιώνουμε ταυτόχρονα. Πρόκειται για έναν όρο που εμπεριέχει επιτυχώς το άγχος που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή που επηρεάζει τους ανθρώπους καθώς αλλοιώνεται το περιβάλλον στο οποίο ζουν.
Ο καθηγητής Glenn A. Albrecht, επινόησε τον όρο που σχηματίζεται από το συνδυασμό των λατινικών λέξεων sōlācium και της ελληνικής ρίζας -algia (αλγία, άλγος/ πόνος), που περιγράφει μια μορφή συναισθηματικής ή υπαρξιακής δυσφορίας που προκαλείται όταν ένα περιβάλλον αλλάζει τόσο πολύ που επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής τους.
Τέτοια αλλαγμένα περιβάλλοντα μπορεί να περιλαμβάνουν περιοχές που επλήγησαν από την ξηρασία, τις πλημμύρες ή τις φωτιές. Το αίσθημα της solastalgia αρχικά θεωρήθηκε αποτέλεσμα ανθρωπογενούς περιβαλλοντικής αλλαγής, αλλά μπορεί να εφαρμοστεί με παρόμοιο τρόπο στους επιζώντες από φυσικές καταστροφές και ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι άνθρωποι που βιώνουν μια φυσική καταστροφή είναι πιθανό να υποφέρουν από solastalgia για διάφορους λόγους, οι οποίοι μπορεί να περιλαμβάνουν την απώλεια στέγης, ζώων και γεωργικών εκτάσεων και τον συνεχή κίνδυνο να ζουν σε περιοχή επιρρεπής σε καταστροφές.
Αυτές οι απώλειες και οι φόβοι αμφισβητούν την καθιερωμένη αίσθηση του τόπου και της ταυτότητας των ανθρώπων και μπορεί να οδηγήσουν σε συναισθήματα ανικανότητας και κατάθλιψης.
Άνοδος θερμοκρασίας
Σε παγκόσμιο επίπεδο οι θερμοκρασίες έχουν ανέβει επικίνδυνα. Οι εποχές πλέον δεν είναι ξεκάθαρες. Το καλοκαίρι ήταν ιδιαίτερα θερμό και χαρακτηρίστηκε από ακραία φαινόμενα ξηρασίας που προκάλεσαν πυρκαγιές ενώ η ζέστη συνεχίστηκε και το φθινόπωρο με φρικτή υγρασία και βροχές που πλημμύρισαν περιοχές σε τραγικό σημείο. Το φθινόπωρο του βόρειου ημισφαιρίου (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος) ήταν επίσης το πιο ζεστό στην ιστορία «με μεγάλη διαφορά», με τη θερμοκρασία στους 15,3° Κελσίου, δηλαδή αυξημένη κατά 0,88° Κελσίου σε σύγκριση με τον μέσο όρο. Ο χειμώνας ουσιαστικά δεν έχει έρθει ακόμα. Από τη ζέστη και την υγρασία βιώσαμε κρύες μέρες με ισχυρούς ανέμους που μέσα σε λίγες ώρες έδωσαν τη θέση τους σε ανοιξιάτικες θερμοκρασίες. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό παρατηρητήριο Copernicus, το 2023 θα είναι η χρονιά με τις υψηλότερες καταγεγραμμένες θερμοκρασίες στην ιστορία, καθώς ο Νοέμβριος έγινε ο έκτος συνεχόμενος μήνας κατά τον οποίο οι θερμοκρασίες έσπασαν ρεκόρ.
Τα αποτελέσματα γίνονται αισθητά σε όλο τον κόσμο, από το Νότιο Ημισφαίριο μέχρι τον Αρκτικό Κύκλο. Η έκταση της επιφάνειας του πάγου στην Αρκτική κατέγραψε το 8ο μηνιαίο ελάχιστο φέτος τον Νοέμβριο, συρρικνώθηκε σε επίπεδο 4% κάτω του μέσου όρου. Στην Ανταρκτική, η επιφάνεια του πάγου τον περασμένο μήνα ήταν η δεύτερη μικρότερη που έχει καταγραφεί ποτέ, 9% κάτω από τον μέσο όρο, πάντα σύμφωνα με το παρατηρητήριο Κοπέρνικος. Η ξηρασία συνέχισε να πλήττει τον περασμένο μήνα πολλές περιοχές των ΗΠΑ, της κεντρικής και της ανατολικής Ασίας, κι έγινε πολύ περισσότερο αισθητή στη νότια Αμερική. Αντίθετα, στην Ευρώπη ο καιρός ήταν πιο υγρός, καθώς υπήρξε ιδίως η εκδήλωση της καταιγίδας Κίραν, που έφερε εκτεταμένες βροχοπτώσεις σε μεγάλο μέρος της.
Αλλαγές στη ζωή και την καθημερινότητα
Αυτές οι σταδιακές αλλαγές αλλάζουν τον τρόπο που γιορτάζουμε τις γιορτές, τον τρόπο που ντυνόμαστε για να βγούμε έξω, ακόμα και, σε βαθύ επίπεδο, τον τρόπο που νιώθουμε. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και του κοσμου οι κάτοικοι έχουν μετατρέψει τις χειμερινές ασχολίες όπως το ψάρεμα στον πάγο, το πατινάζ και το χιονοπέδιλο σε ακμάζουσες βιομηχανίες, με εξειδικευμένο εξοπλισμό και αποκλειστικούς προορισμούς διακοπών.
Όταν η ψυχολόγος Kari Leibowitz διεξήγαγε έρευνα στο Tromso και στο Svalbard της Νορβηγίας, εκατοντάδες μίλια βόρεια του αρκτικού κύκλου, διαπίστωσε ότι οι κάτοικοι είχαν αυτό που αποκαλεί «θετική νοοτροπία τον χειμώνα»: Αντί να αντιμετωπίζουν τον χειμώνα με τρόμο, είχαν την τάση να ανυπομονούν για τις χειμερινές δραστηριότητες, από το να κάθονται μπροστά στη φωτιά, να κάνουν σκι μέχρι να παρακολουθούν τα όμορφα τετράωρα ηλιοβασιλέματα της πολικής νύχτας.
Αλλά καθώς οι χειμώνες ζεσταίνονται, πολλές από τις δραστηριότητες που έχουν αναπτύξει οι άνθρωποι για να επιβιώσουν και να ευδοκιμήσουν τους ψυχρότερους μήνες εξαφανίζονται σιγά σιγά. Το σκι, για παράδειγμα, γίνεται πιο δύσκολο στη Νορβηγία και σε όλο τον κόσμο καθώς η βροχή αντικαθιστά το χιόνι. Η Leibowitz είπε ότι φοβάται ότι η κλιματική αλλαγή θα αφήσει τη Νορβηγία με το σκοτάδι του πολικού χειμώνα, αλλά καμία από τις χαρές του. «Δεν θα έχουμε χιόνι για να αντανακλά το φως. Δεν θα έχουμε πάγο για να φτιάξουμε όμορφα σχέδια. Και δεν θα έχουμε όλες τις ψυχαγωγικές δραστηριότητες που συνοδεύουν το χιόνι και τον πάγο».
«Αυτές οι δραστηριότητες είναι μέρος του ιστού και του πολιτισμού αυτών των χωρών», είπε. Η απώλεια τους «θα αλλάξει πραγματικά τη σχέση των ανθρώπων με τα μέρη όπου ζουν».
Η μείωση της χιονόπτωσης έχει και οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Όταν ο καιρός δεν είναι κρύος, και δε χιονίζει, αθλήματα όπως το σκι μαραζώνουν, οι άνθρωποι δεν κάνουν κράτηση για διακοπές , δεν αγοράζουν εξοπλισμό, δεν σκέφτονται τον χειμώνα. Μια μελέτη εκτιμά ότι, σε ένα χειρότερο σενάριο, η πλειονότητα των χιονοδρομικών κέντρων των ΗΠΑ δεν θα μπορέσει να συνεχίσει να λειτουργεί πριν από το τέλος του αιώνα. Είναι έκδηλο άλλωστε και στην Ελλάδα, που ο χειμώνας μικραίνει και τα χιονοδρομικά λειτουργούν πολύ μικρότερη χρονική περίοδο από το παρελθόν με καταστροφικές οικονομικές συνέπειες στην τοπική κοινωνία.
Κλιματικοί πρόσφυγες
Για ορισμένους, η απώλεια του κρύου είναι ήδη μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, καθώς η χειμερινή άνοδος της θερμοκρασίας επιφέρει καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον και την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής. Ξηρασία, καύσωνες, πλημμύρες, σημαντικές αλλαγές στη διαθεσιμότητα νερού για ανθρώπινη κατανάλωση, τη γεωργία και την παραγωγή ενέργειας, συνθέτουν ένα δυστοπικό σκηνικό που εξαναγκάζει μεγάλα μέρη πληθυσμών να μετακινούνται για να αναζητήσουν έναν τόπο ικανό να τους φιλοξενήσει.
Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι μέχρι το 2050 η κλιματική αλλαγή θα αναγκάσει περισσότερα από 143 εκατομμύρια ανθρώπους στην υποσαχάρια Αφρική, τη Νότια Ασία και τη Λατινική Αμερική να απομακρυνθούν από τα σπίτια τους αφήνοντάς τους σε κίνδυνο εκμετάλλευσης. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, κατά μέσο όρο 21,5 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί βίαια κάθε χρόνο από το 2008 εξαιτίας κινδύνων που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες (όπως πλημμύρες, καταιγίδες, πυρκαγιές, ακραίες θερμοκρασίες).
Το μέλλον δυστυχώς θα έχει Solastalgia
Είναι αδιαμφισβήτητη η σύνδεση της κλιματικής αλλαγής με την ψυχική υγεία. «Βλέπουμε σε όλο το φάσμα της ψυχικής υγείας ότι οι ακραίες θερμοκρασίες βλάπτουν την ψυχική ευεξία», δήλωσε ο Dr. Nick Obradovich, ένας υπολογιστικός κοινωνικός επιστήμονας στο Ινστιτούτο Max Planck και ερευνητής μιας μελέτης του 2018 που ανέλυσε τους κινδύνους για την υγεία από την κλιματική αλλαγή.
Μελέτες έχουν βρει συσχετίσεις μεταξύ της αύξησης της θερμοκρασίας και μιας σειράς προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως η ψυχική κόπωση, η επιθετικότητα και ακόμη υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών.
Καθώς όλοι ζούμε σε έναν πλανήτη που υφίσταται τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, μπορεί όλοι να είμαστε ευαίσθητοι σε αυτήν την κατάσταση σε διάφορους βαθμούς. Ωστόσο, οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές που είναι πιο επιρρεπείς σε περιβαλλοντικές καταστροφές ή ζημιές ή που απειλούνται από τέτοια γεγονότα διατρέχουν πρόσθετο κίνδυνο solastalgia. Δεδομένης της ανικανότητας της ελίτ να δράσει αποφασιστικά, το μέλλον αναμένεται δυστυχώς ζοφερό με την solastalgia να πλήττει σχεδόν κάθε πολίτη του κόσμου.
