Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο έχουν βιώσει το ένα κύμα καύσωνα μετά το άλλο αυτό το καλοκαίρι. Με τις θερμοκρασίες στη χώρα μας να αγγίζουν τους 43°C, οι μέρες μας μοιάζουν με καζάνι που βράζει σε μια αδυσώπητη διαδοχή υψηλών θερμοκρασιών και καυτών αέριων μαζών. Αν και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η υπερβολική ζέστη και η υγρασία μπορεί να δημιουργήσουν δυσφορία και να κάνουν την καθημερινότητα -ειδικά σε μία πόλη-  κόλαση, η επιστημονική κοινοτητα υποστηρίζει ότι τέτοιες συνθήκες μπορεί να επηρεάζουν και την ψυχική μας υγεία.

Η αναζήτηση μιας σχέσης μεταξύ των περιβαλλοντικών συνθηκών και της ψυχικής υγείας δεν είναι μια νέα ιδέα. Ωστόσο, καθώς η κλιματική κρίση βρίσκεται στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου, ο ρόλος του κλίματος στην ψυχική υγεία έχει μπει στο προσκήνιο.

«Βλέπουμε σε όλο το φάσμα της ψυχικής υγείας ότι οι ακραίες θερμοκρασίες βλάπτουν την ψυχική ευεξία», δήλωσε ο  Dr. Nick Obradovich, ένας υπολογιστικός κοινωνικός επιστήμονας στο Ινστιτούτο Max Planck και ερευνητής μιας μελέτης του 2018 που ανέλυσε τους κινδύνους για την υγεία από την κλιματική αλλαγή.

Μελέτες έχουν βρει συσχετίσεις μεταξύ της αύξησης της θερμοκρασίας και μιας σειράς προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως η ψυχική κόπωση, η επιθετικότητα και ακόμη υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών. Αυτή η σύνδεση δεν περιορίζεται μόνο σε αυξήσεις της θερμοκρασίας, αλλά παρατηρούνται και σε ανθρώπους που ζουν σε κλίματα όπου έχει σταθερά ζέστη. (Αν και φυσικά οι τάσεις της ψυχικής υγείας μπορεί να εξαρτώνται και από διάφορους παράγοντες εκτός θερμοκρασίας.)

Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη ανακαλύψει γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό και εάν η ίδια η θερμότητα μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικές αλλαγές που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτά τα αποτελέσματα.

Ωστόσο, ανεξαρτήτως, λένε οι ειδικοί, είναι σαφές ότι η αφόρητη ζέστη συνδέεται με χειρότερη ψυχική υγεία.

Επιδείνωση ψυχικών διαταραχών

Τα στοιχεία δείχνουν ότι «οι ακραίες θερμοκρασίες μπορούν να επηρεάσουν τα πάντα, από την καθημερινή σας διάθεση μέχρι την πιθανότητα να βιώσετε μια οξεία κρίση ψυχικής υγείας», δήλωσε ο Dr.Obradovich.

Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο JAMA Psychiatry τον Φεβρουάριο, για παράδειγμα, εξέτασε τα ιατρικά αρχεία περισσότερων από 2,2 εκατομμυρίων ενηλίκων που επισκέφθηκαν τμήματα επειγόντων περιστατικών από 2.775 κομητείες στις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ 2010 και 2019.

Οι συγγραφείς διαπίστωσαν ότι υπήρχαν περίπου 8% περισσότερες επισκέψεις στα επείγοντα για προβλήματα ψυχικής υγείας όπως ο αυτοτραυματισμός, καθώς και η χρήση ουσιών, το άγχος, οι διαταραχές της διάθεσης και η σχιζοφρένεια τις πιο ζεστές μέρες του καλοκαιριού. 

Άλλες έρευνες έχουν επίσης βρει ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες μπορεί να προκαλέσουν προσωρινά υποτροπές σε άτομα με διπολική διαταραχή και ότι η υψηλότερη έκθεση στο ηλιακό φως θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο μανιακών επεισοδίων. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες έχουν επίσης συσχετιστεί με θανάτους ατόμων με σχιζοφρένεια και άλλες παθήσεις ψυχικής υγείας.

Το σώμα μας είναι επίσης συνηθισμένο σε ένα ορισμένο βασικό επίπεδο στρες, είπε ο Dr. Martin Paulus, επιστημονικός διευθυντής και πρόεδρος του Laureate Institute for Brain Research στην Tulsa, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Dr. Ο Ομπράντοβιτς για τη μελέτη του 2018. 

Όταν το σώμα επιχειρεί να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του κατά τη διάρκεια ενός κύματος καύσωνα, είπε, προσθέτει επιπλέον πίεση και οδηγεί σε περισσότερο άγχος και φλεγμονή. Τα άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις ψυχικής υγείας μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στο πρόσθετο θερμικό στρες, το οποίο μπορεί να ωθήσει τα συμπτώματά τους στα άκρα.

Δεδομένα έρευνας από 1,9 εκατομμύρια Αμερικανούς μεταξύ 2008 και 2013 διαπίστωσαν ότι τις ημέρες που οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν τους 22°C, οι ερωτηθέντες ήταν πιο πιθανό να αισθάνονται μειωμένη χαρά και ευτυχία, καθώς και αυξημένο άγχος, θυμό και κόπωση, σε σχέση με τις ημέρες που οι θερμοκρασίες ήταν μεταξύ 10°C και 15°C. Αυτές οι συσχετίσεις ήταν ιδιαίτερα ισχυρές όταν οι θερμοκρασίες ήταν πάνω από 33 βαθμούς, σημείωσαν οι συγγραφείς.

Επιθετικότητα και βία

Ο καιρός επηρεάζει τη διάθεση, την ιδιοσυγκρασία, την κατάθλιψη και την προσωπικότητά μας. Ενώ οι ήπια ζεστές θερμοκρασίες μπορεί να είναι ευχάριστες, οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να κάνουν τους ανθρώπους να γίνουν επιθετικοί. Εάν κάποιος στην οικογένειά σας είναι πιο επιρρεπής στο να χάσει την ψυχραιμία του κατά τη διάρκεια των τρομερά ζεστών ημερών, υπάρχει η επιστήμη πίσω από αυτό.

«Όταν δεν νιώθουμε άνετα, δεν είμαστε και στα καλύτερά μας», δήλωσε ο C. Munro Cullum, κλινικός νευροψυχολόγος στο UT Southwestern Medical Center, στο Ντάλας. Η δυσφορία της θερμότητας και η ενέργεια που χρειάζεται για να κρυώσει το σώμα, μπορούν να μειώσουν τη συνολική ανθεκτικότητα. Έτσι, η ταραχή, ο εκνευρισμός και ο πόνος γίνονται λιγότερο υποφερτά.

Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε σε άρθρο στο The Association for Psychological Science, άτομα είναι πιο πιθανό να γίνουν ευερέθιστα και να συμπεριφέρονται επιθετικά ή βίαια, όταν εκτίθενται σε υπερβολική ζέστη. Ακόμη και όταν ελέγχθηκαν παράγοντες όπως η ηλικία, η φυλή και η φτώχεια, οι πόλεις σε θερμότερες περιοχές τείνουν να βιώνουν πιο βίαιο έγκλημα από ό,τι σε εκείνες που βρίσκονται σε πιο ψυχρές περιοχές.

Μια μελέτη που διεξήχθη για να αναλύσει τη σχέση μεταξύ καιρού και καθημερινών πυροβολισμών στο Σικάγο από το 2012 έως το 2016. Οι ερευνητές βρήκαν μια σαφή συσχέτιση μεταξύ της εγκληματικότητας και των υψηλότερων θερμοκρασιών.

Όσο για το τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της υπερβολικής ζέστης, αυτό είναι δύσκολο να μελετηθεί σύμφωνα με τους επιστήμονες.

Σε ένα εργαστήριο, μπορείτε να πειραματιστείτε με τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος και το υπόλοιπο σώμα αντέχουν λίγα λεπτά ή πιθανώς ώρες σε υψηλές θερμοκρασίες, αλλά δεν μπορείτε να το κάνετε για μέρες, εβδομάδες ή μήνες κάθε φορά – και είναι αυτές οι μεγαλύτερες εκθέσεις που είναι πραγματικά σημαντικά για να κατανοήσουμε πώς η κλιματική αλλαγή μπορεί να μας επηρεάσει μακροπρόθεσμα.

Αλλά το γεγονός ότι αυτή η σχέση μεταξύ θερμότητας και ψυχικής υγείας είναι τόσο συνεπής στους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο υποδηλώνει ότι η ζέστη κάνει κάτι στον εγκέφαλο. Ορισμένοι ερευνητές έχουν υποθέσει ότι η θερμότητα μπορεί να προκαλέσει ανισορροπία στη σηματοδότηση του εγκεφάλου ή φλεγμονή στον εγκέφαλο.

Υψηλές θερμοκρασίες και ύπνος

 Αλλά μια άλλη εξέχουσα θεωρία είναι ότι η ζέστη προκαλεί διαταραχές του ύπνου, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα ψυχικής υγείας.

Σύμφωνα με τον Dr. Obradovich οι ζεστές νύχτες επιδεινώνουν σημαντικά τον ύπνο «Και γνωρίζουμε από μεγάλο όγκο βιβλιογραφίας στην ψυχολογία και την ψυχιατρική ότι ο ανεπαρκής ύπνος, οι δυσκολίες ύπνου και η αϋπνία συνδέονται πολύ στενά με χειρότερη κατάσταση ψυχικής υγείας με την πάροδο του χρόνου».

Είναι πιθανό ότι η εξήγηση για την επίδραση της θερμότητας στην ψυχική υγεία μπορεί να προέρχεται από έναν συνδυασμό αυτών των διαφορετικών υπαρχουσών θεωριών.

Οικολογικό Άγχος

Καθώς οι άνθρωποι παλεύουν με τον αντίκτυπο των ακραίων καιρικών συνθηκών και της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία, μια νέα λέξη έχει μπει στο λεξικό μας: «οικολογικό άγχος». Αυτός ο χρόνιος φόβος περιβαλλοντικής καταστροφής ή καταστροφής μπορεί να επηρεάσει ιδιαίτερα όσους είναι ήδη ευάλωτοι.

Καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη επιδεινώνεται, το οικολογικό άγχος μπορεί να κάνει πιο έντονα συμπτώματα στρες, άγχους, κατάθλιψης ή ακόμα και συμπτώματα διαταραχής μετατραυματικού στρες που σχετίζονται με καταστροφές.

Ορισμένοι άνθρωποι είναι επίσης πιο ευάλωτοι στη ζέστη από άλλους. 

Στη μελέτη τους, ο Dr. Obradovich και ο Dr.  Paulus διαπίστωσαν ότι όσοι είχαν χαμηλότερα εισοδήματα παρουσίασαν χειρότερες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία από την άνοδο της θερμοκρασίας από εκείνες με υψηλότερα εισοδήματα και οι γυναίκες είχαν χειρότερες επιπτώσεις από τους άνδρες.

Έμμεσες επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής και της ανόδου της θερμοκρασίας

Εκτός από την άμεση επίδραση της αύξησης της θερμοκρασίας, υπάρχουν τουλάχιστον δύο έμμεσοι τρόποι με τους οποίους η ταχεία κλιματική αλλαγή (είτε ταχεία υπερθέρμανση είτε ταχεία ψύξη) αυξάνει τον κίνδυνο βίας.

Μία σημαντική συνέπεια της ταχείας κλιματικής αλλαγής είναι η επισιτιστική ανασφάλεια. Η αυξημένη ξηρασία, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι πυρκαγιές είναι όλα σε άνοδο, και όλα αυτά αντιπροσωπεύουν απειλούν σημαντικά την παραγωγή καλλιεργειών και προκαλούν μεγάλης κλίμακας ελλείψεις τροφίμων.

Και παρόλο που η ασιτία που σχετίζεται με την έλλειψη τροφής είναι ένα πρόβλημα από μόνη της, έχει το πρόσθετο μειονέκτημα ότι συμβάλλει στην επιθετικότητα σε ατομικό επίπεδο. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο υποσιτισμός —τόσο προγεννητικός όσο και στα πρώτα στάδια της ηλικίας—είναι πρόδρομος της ενήλικης αντικοινωνικής συμπεριφοράς, της επιθετικότητας και της βίας.

 Αναδεικνύοντας αυτό, σε μια διαχρονική μελέτη παιδιών από τη Μαυριτανία που διεξήχθη από την Jianghong Liu και τους συναδέλφους της (2004), τα παιδιά ηλικίας 3 ετών που ήταν υποσιτισμένα βρέθηκαν, περισσότερο από μια δεκαετία αργότερα, πιο επιθετικά και αντικοινωνικά και πιο πιθανό να παρουσιάζουν σημάδια διαταραχής συμπεριφοράς από ό,τι τα παιδιά που τρέφονταν επαρκώς.

 Δεδομένου ότι εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι εκτιμάται ότι πλήττονται από την επισιτιστική ανασφάλεια λόγω του κλίματος, το μέγεθος των επιπτώσεων του υποσιτισμού στην επιθετική συμπεριφορά δεν πρέπει να υποτιμάται.