Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν υπάρξει θύματα των “μούτρων”, μιας πράξης με χαριτωμένο όνομα και τιμωρητικό χαρακτήρα. Όταν λέμε «μου έκανε μούτρα», η πρώτη σκέψη είναι ότι αυτή η αντίδραση προέρχεται από κάποιο μικρό παιδί, το οποίο μέσω της σιωπής προσπαθεί να διεκδικήσει το δίκιο του ή να περάσει το δικό του. Ωστόσο, τα μούτρα δε σταμάτανε στη παιδική ηλικία. Εννοείται ότι συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή, όχι με την ίδια μορφή. Πρόκειται για μία συνειδητή πράξη που ονομάζεται “τιμωρία της σιωπής”.
Η τιμωρία της σιωπής προέρχεται από την αγγλικό “the silent treatment” και πρόκειται για μια πράξη ή μια περίπτωση διατήρησης σιωπής ή αποστασιοποίησης προς ένα άλλο πρόσωπο, ιδίως αν χρησιμοποιείται ως μέσο ένδειξης αποδοκιμασίας ή απόρριψης. Μάλιστα, η κλινική ψυχολόγος Harriet Braiker την προσδιορίζει ως μια μορφή χειραγωγικής τιμωρίας. Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι είναι ένα εργαλείο άσκησης εξουσίας, που έχει ως στόχο να συνετιστεί το άλλο πρόσωπο και να αντιληφθεί το σφάλμα στο οποίο έπεσε. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις άνθρωπων που τη χρησιμοποιούν άθελά τους, όταν απλά δεν ξέρουν τι να απαντήσουν ή έχουν μπλοκάρει. Σύμφωνα με τους ειδικούς είναι «ένα καταστροφικό για τις σχέσεις μέσο επικοινωνίας, ένα μέσο που φέρνει απογοήτευση στις διαπροσωπικές σχέσεις».
Σε μία εποχή γεμάτο εντάσεις, η τιμωρία της σιωπής υπάρχει παντού γύρω μας, αλλά ίσως να μη γνωρίζουμε ότι τη δεχόμαστε. Από την οικογένεια, την εργασία μέχρι και τις ερωτικές σχέσεις καθημερινά μπορεί να τιμωρούμαστε μέσω της σιωπής. Μην ξεχνάμε ότι μερικές φορές και το “ghosting” μπορεί να λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο. Αυτό επιβεβαιώνεται και από μια μελέτη του 2022, η οποία αναφέρει πώς η χρήση της σιωπηλής μεταχείρισης είναι εμφανής παγκοσμίως, σε όλους τους πολιτισμούς και σε κάθε τύπο σχέσεων.
Όμως πότε η τιμωρία της σιωπής είναι κακοποιητική;
Είναι πολύ πιθανό μετά από έναν τσακωμό να θέλετε να πάρετε αποστάσεις μέχρι να ηρεμήσετε ή απλά να θέλετε να απομακρυνθείτε από κάποιον μέχρι να ξεθυμάνει ο θυμός. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μόλις περάσει η ένταση, θα περάσει και η σιωπή. Η εσκεμμένη σιωπή ανήκει σε ένα μοτίβο συμπεριφοράς το οποίο στοχεύει, όπως είπαμε ήδη, στον έλεγχο και την τιμωρία. Αυτή η σιωπή μπορεί να κρατήσει ώρες, μέρες, ακόμα και εβδομάδες, χωρίς να έχουν τύψεις για τα αρνητικά συναισθήματα που σας δημιουργούν.
Ακολουθούν μερικά σημάδια που υποδηλώνουν ότι η τιμωρία της σιωπής μετατρέπεται σε συναισθηματική κακοποίηση:
– Είναι συχνό φαινόμενο και διαρκεί για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα
– Προέρχεται από ένα μέρος τιμωρίας, όχι από την ανάγκη να ηρεμήσει μετά από έναν τσακωμό
– Τελειώνει μόνο όταν ζητάτε συγγνώμη, παρακαλάτε ή υποχωρείτε στις απαιτήσεις
– Έχετε αλλάξει τη συμπεριφορά σας για να αποφύγετε τη σιωπηλή μεταχείριση
– Προσπαθείτε να τους μιλήσετε, αλλά δεν σας απαντούν
Έρευνες δείχνουν ότι το να δέχεστε συχνά την “τιμωρία της σιωπής” μπορεί να μειώσει την αυτοεκτίμηση και την αίσθηση του ανήκειν. Μπορεί να σας αφήσει να αισθάνεστε ότι είστε χωρίς έλεγχο. Αυτό το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πιο έντονο όταν γίνεται από κάποιον κοντινό σας άνθρωπο ως μια μορφή τιμωρίας.
Είναι ποτέ αποδεκτό να χρησιμοποιούμε την τιμωρία της σιωπής;
Η απάντηση εξαρτάται από τη συνθήκη στην οποία βρίσκεστε και τον άνθρωπο που έχετε απέναντί σας. Αν έχετε επικοινωνήσει αρκετές φορές αυτό που σας ενοχλεί, αλλά παρόλα αυτά δεν βλέπετε κάποια αλλαγή, τότε ναι, αυτή είναι η μόνη εναπομείνασα επιλογή σας. Επίσης, σύμφωνα με τον Paul Schrodt, ειδικό σε θέματα επικοινωνίας και συγκρούσεων στο Texas Christian University, «συχνά, η τιμωρία της σιωπής θα τραβήξει την προσοχή του άλλου», θα χτυπήσει δηλαδή το καμπανάκι του κινδύνου, ότι κάτι πάει λάθος.
Μόνο αν έχετε προσπαθήσει με ποικίλλους τρόπους να λύσετε κάτι που σας προβληματίζει και σας ενοχλεί, έχετε εξαντλήσει δηλαδή οποιαδήποτε άλλο πιθανό τρόπο επίλυσης του ζητήματος, μόνο τότε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτή τη μέθοδο.
Πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η τιμωρία είναι ακίνδυνη και δεν έχει την ικανότητα να βλάψει την εκάστοτε σχέση. Δεν μπορεί να αναγνωριστεί τόσο εύκολα, όσο η σωματική και η λεκτική βία, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δε μπορεί να έχει μέχρι και καταστροφικές επιπτώσεις. Αυτός που δέχεται τη συγκεκριμένη τιμωρία, πολύ εύκολα μπορεί να νιώσει άγχος, ανασφάλεια και αβεβαιότητα, αλλά και να πιστέψει ότι κλονίζεται ουσιαστικά η σχέση του. Σύμφωνα με τους ειδικούς μια τέτοια μεταχείριση μπορεί να οδηγήσει στην αίσθηση αυτοαμφισβήτησης και αυτοκατηγορίας, οι οποίες τροφοδοτούν την αρνητική αυτοκριτική. Μελέτες που αφορούν εκείνους που επιδίδονται στη τιμωρία της σιωπής για να ελέγξουν ή να τιμωρήσουν έναν σύντροφο φαίνεται να παρουσιάζουν συχνότερα ναρκισσιστικές τάσεις και αυτό ίσως να μην αποτελεί έκπληξη.
Η σιωπή αρκετές φορές είναι χρυσός, αλλά στη προκειμένη περίπτωση, είναι ένα είδος βούρκου τόσο γι’ αυτόν που τη δέχεται, όσο και για την ίδια τη σχέση. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το άτομο που δέχεται αυτή την πράξη να θυμάται ότι δεν είναι υπεύθυνο για τη συμπεριφορά του τελεστή. Η κριτική και η αυτοαμφισβήτηση πρέπει να διαλυθούν από κάθε σκέψη και υπάρξει στόχευση μόνο σε προσεγγίσεις προς καλυτέρευση εαυτού, με πρώτο βήμα την απομάκρυνση από τέτοιες τιμωρητικές διαθέσεις.
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν υπάρξει θύματα των “μούτρων”, μιας πράξης με χαριτωμένο όνομα και τιμωρητικό χαρακτήρα. Όταν λέμε «μου έκανε μούτρα», η πρώτη σκέψη είναι ότι αυτή η αντίδραση προέρχεται από κάποιο μικρό παιδί, το οποίο μέσω της σιωπής προσπαθεί να διεκδικήσει το δίκιο του ή να περάσει το δικό του. Ωστόσο, τα μούτρα δε σταμάτανε στη παιδική ηλικία. Εννοείται ότι συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή, όχι με την ίδια μορφή. Πρόκειται για μία συνειδητή πράξη που ονομάζεται “τιμωρία της σιωπής”.
Η τιμωρία της σιωπής προέρχεται από την αγγλικό “the silent treatment” και πρόκειται για μια πράξη ή μια περίπτωση διατήρησης σιωπής ή αποστασιοποίησης προς ένα άλλο πρόσωπο, ιδίως αν χρησιμοποιείται ως μέσο ένδειξης αποδοκιμασίας ή απόρριψης. Μάλιστα, η κλινική ψυχολόγος Harriet Braiker την προσδιορίζει ως μια μορφή χειραγωγικής τιμωρίας. Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι είναι ένα εργαλείο άσκησης εξουσίας, που έχει ως στόχο να συνετιστεί το άλλο πρόσωπο και να αντιληφθεί το σφάλμα στο οποίο έπεσε. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις άνθρωπων που τη χρησιμοποιούν άθελά τους, όταν απλά δεν ξέρουν τι να απαντήσουν ή έχουν μπλοκάρει. Σύμφωνα με τους ειδικούς είναι «ένα καταστροφικό για τις σχέσεις μέσο επικοινωνίας, ένα μέσο που φέρνει απογοήτευση στις διαπροσωπικές σχέσεις».
Σε μία εποχή γεμάτο εντάσεις, η τιμωρία της σιωπής υπάρχει παντού γύρω μας, αλλά ίσως να μη γνωρίζουμε ότι τη δεχόμαστε. Από την οικογένεια, την εργασία μέχρι και τις ερωτικές σχέσεις καθημερινά μπορεί να τιμωρούμαστε μέσω της σιωπής. Μην ξεχνάμε ότι μερικές φορές και το “ghosting” μπορεί να λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο. Αυτό επιβεβαιώνεται και από μια μελέτη του 2022, η οποία αναφέρει πώς η χρήση της σιωπηλής μεταχείρισης είναι εμφανής παγκοσμίως, σε όλους τους πολιτισμούς και σε κάθε τύπο σχέσεων.
Όμως πότε η τιμωρία της σιωπής είναι κακοποιητική;
Είναι πολύ πιθανό μετά από έναν τσακωμό να θέλετε να πάρετε αποστάσεις μέχρι να ηρεμήσετε ή απλά να θέλετε να απομακρυνθείτε από κάποιον μέχρι να ξεθυμάνει ο θυμός. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μόλις περάσει η ένταση, θα περάσει και η σιωπή. Η εσκεμμένη σιωπή ανήκει σε ένα μοτίβο συμπεριφοράς το οποίο στοχεύει, όπως είπαμε ήδη, στον έλεγχο και την τιμωρία. Αυτή η σιωπή μπορεί να κρατήσει ώρες, μέρες, ακόμα και εβδομάδες, χωρίς να έχουν τύψεις για τα αρνητικά συναισθήματα που σας δημιουργούν.
Ακολουθούν μερικά σημάδια που υποδηλώνουν ότι η τιμωρία της σιωπής μετατρέπεται σε συναισθηματική κακοποίηση:
– Είναι συχνό φαινόμενο και διαρκεί για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα
– Προέρχεται από ένα μέρος τιμωρίας, όχι από την ανάγκη να ηρεμήσει μετά από έναν τσακωμό
– Τελειώνει μόνο όταν ζητάτε συγγνώμη, παρακαλάτε ή υποχωρείτε στις απαιτήσεις
– Έχετε αλλάξει τη συμπεριφορά σας για να αποφύγετε τη σιωπηλή μεταχείριση
– Προσπαθείτε να τους μιλήσετε, αλλά δεν σας απαντούν
Έρευνες δείχνουν ότι το να δέχεστε συχνά την “τιμωρία της σιωπής” μπορεί να μειώσει την αυτοεκτίμηση και την αίσθηση του ανήκειν. Μπορεί να σας αφήσει να αισθάνεστε ότι είστε χωρίς έλεγχο. Αυτό το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πιο έντονο όταν γίνεται από κάποιον κοντινό σας άνθρωπο ως μια μορφή τιμωρίας.
Είναι ποτέ αποδεκτό να χρησιμοποιούμε την τιμωρία της σιωπής;
Η απάντηση εξαρτάται από τη συνθήκη στην οποία βρίσκεστε και τον άνθρωπο που έχετε απέναντί σας. Αν έχετε επικοινωνήσει αρκετές φορές αυτό που σας ενοχλεί, αλλά παρόλα αυτά δεν βλέπετε κάποια αλλαγή, τότε ναι, αυτή είναι η μόνη εναπομείνασα επιλογή σας. Επίσης, σύμφωνα με τον Paul Schrodt, ειδικό σε θέματα επικοινωνίας και συγκρούσεων στο Texas Christian University, «συχνά, η τιμωρία της σιωπής θα τραβήξει την προσοχή του άλλου», θα χτυπήσει δηλαδή το καμπανάκι του κινδύνου, ότι κάτι πάει λάθος.
Μόνο αν έχετε προσπαθήσει με ποικίλλους τρόπους να λύσετε κάτι που σας προβληματίζει και σας ενοχλεί, έχετε εξαντλήσει δηλαδή οποιαδήποτε άλλο πιθανό τρόπο επίλυσης του ζητήματος, μόνο τότε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτή τη μέθοδο.
Πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η τιμωρία είναι ακίνδυνη και δεν έχει την ικανότητα να βλάψει την εκάστοτε σχέση. Δεν μπορεί να αναγνωριστεί τόσο εύκολα, όσο η σωματική και η λεκτική βία, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δε μπορεί να έχει μέχρι και καταστροφικές επιπτώσεις. Αυτός που δέχεται τη συγκεκριμένη τιμωρία, πολύ εύκολα μπορεί να νιώσει άγχος, ανασφάλεια και αβεβαιότητα, αλλά και να πιστέψει ότι κλονίζεται ουσιαστικά η σχέση του. Σύμφωνα με τους ειδικούς μια τέτοια μεταχείριση μπορεί να οδηγήσει στην αίσθηση αυτοαμφισβήτησης και αυτοκατηγορίας, οι οποίες τροφοδοτούν την αρνητική αυτοκριτική. Μελέτες που αφορούν εκείνους που επιδίδονται στη τιμωρία της σιωπής για να ελέγξουν ή να τιμωρήσουν έναν σύντροφο φαίνεται να παρουσιάζουν συχνότερα ναρκισσιστικές τάσεις και αυτό ίσως να μην αποτελεί έκπληξη.
Η σιωπή αρκετές φορές είναι χρυσός, αλλά στη προκειμένη περίπτωση, είναι ένα είδος βούρκου τόσο γι’ αυτόν που τη δέχεται, όσο και για την ίδια τη σχέση. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το άτομο που δέχεται αυτή την πράξη να θυμάται ότι δεν είναι υπεύθυνο για τη συμπεριφορά του τελεστή. Η κριτική και η αυτοαμφισβήτηση πρέπει να διαλυθούν από κάθε σκέψη και υπάρξει στόχευση μόνο σε προσεγγίσεις προς καλυτέρευση εαυτού, με πρώτο βήμα την απομάκρυνση από τέτοιες τιμωρητικές διαθέσεις.
