Το αγαπημένο καλοκαιρινό ραντεβού μας ακούει στις εξής συλλαβές: πυ-ρο-τεχ-νή-μα-τα. Πάρτι, γάμοι, κοινωνικές εκδηλώσεις, συναυλίες. Κάθε έκρηξη ακούγεται σαν πανηγυρικό ταμπούρλο: μπαμ, όλοι χειροκροτούν, τα stories γεμίζουν φωτιές στον ουρανό και για λίγα δευτερόλεπτα, νομίζεις ότι ο κόσμος είναι αυτό το «αχ» του θαυμασμού που σε απελευθερώνει. Μετά όμως ο καπνός σκεπάζει το σεληνόφως. Και, μαζί μ’ εκείνες τις λαμπρές στάχτες, κατεβαίνουν στα πνευμόνια σου μικροσκοπικά σωματίδια ικανά να πειράξουν τη μνήμη σου, τη διάθεσή σου, ακόμη και το ποιος είσαι σε ακραίες περιπτώσεις. 

Σε ολόκληρο τον κόσμο τα πυροτεχνήματα έχουν συνδεθεί με τη χαρά. Η απρόσμενη για πολλούς κατάληξη αυτής της κραιπάλης φωτός είναι η άμεση εκτίναξη των PM 2.5, δηλαδή των σωματιδίων διαμέτρου μικρότερης από 2,5 μικρά που ξέρουν να γλιστρούν βαθιά στους βρόγχους και να περνούν στο αίμα, σαν κλέφτες χωρίς φωσφορούχο ίχνος.  

Κάποιος θα ψιθυρίσει: «Έλα μωρέ, μια φορά τον χρόνο κι ύστερα φυσάει και καθαρίζει». Οι νεότερες μελέτες απαντούν: ούτε μία μέρα δεν αξίζει το ρίσκο. Έρευνα του 2025, δημοσιευμένη στο Nature Communications, έβαλε εθελοντές να αναπνεύσουν αέρα ελαφρώς πιο φορτωμένο από το συνηθισμένο, τέσσερις ώρες μετά. Οι ίδιοι άνθρωποι έδωσαν χειρότερα αποτελέσματα σε γνωστικά τεστ και δεν μιλάμε για συνθήκες ενός εργοστασίου με λιγνίτη, μιλάμε για ρύπανση επιπέδου «γιορτής». Παράλληλα, στατιστικά μοντέλα συνδέουν τις καθημερινές αυξομειώσεις PM όχι μόνο με κακή διάθεση αλλά και με έξαρση βίαιων περιστατικών. Διπλό χτύπημα: πρώτα δηλητήριο στο αίμα, ύστερα σπίθα στη συμπεριφορά. 

Ο εγκέφαλος λατρεύει το οξυγόνο. Τα PM 2.5 περνούν το φίλτρο των πνευμόνων, πυροδοτούν φλεγμονή, ξυπνούν τα μικρογλοιακά κύτταρα, δηλαδή τη δική μας «αστυνομία» του νευρικού συστήματος. Μόνο που αυτή η αστυνομία όταν ξενυχτάει χωρίς λόγο, αρχίζει να βαράει τους αθώους: κόβει συνάψεις, καταστρέφει μυελίνη, αφήνει το τοπίο του νου σαν γήπεδο μετά από συναυλία. Μακροπρόθεσμα, το μονοπάτι οδηγεί σε μεγαλύτερο κίνδυνο άνοιας, βραχυπρόθεσμα σε σύννεφο μελαγχολίας που νομίζαμε ότι οφείλεται σε έναν «κακό ύπνο», ώσπου να μετρήσουμε τα PM. 

Κανείς δεν ψέγει κάποιον που θέλει φωτιά στον ουρανό. Το ζήτημα είναι να καταλάβουμε την ανταλλαγή: πρόσκαιρο φως με υπολογίσιμο βήχα. Οι επιλογές, ευτυχώς, πληθαίνουν: 

• Σταθείτε μακριά από την πηγή – δέκα μέτρα παραπάνω κι ένας μικρός άνεμος μειώνουν την έκθεση σημαντικά. 

• Δροσιστείτε με… τεχνολογία – drone shows που «ζωγραφίζουν» δράκους, laser walls που κάνουν τον νυχτερινό ουρανό παλέτα. Όχι, δεν μυρίζουν μπαρούτι, αλλά ίσως μυρίζουν μέλλον. 

• Glow sticks, confetti poppers, φωτιζόμενα χαρταετάκια – χαρούμενη ντεκαντάνς χωρίς μικρομετρική σκόνη βαρίου. 

Σε συλλογικό επίπεδο, πόλεις όπως η Σανγκάη, το Σίδνεϊ, πλέον και η Βαρκελώνη δοκιμάζουν ψηφιακά υπερθέαματα που ελαχιστοποιούν καπνό και θόρυβο. Οι αντιδράσεις κυμαίνονται από αποθέωση μέχρι… «ποιος αφαίρεσε το μπαρούτι από τη χαρά;». Κάπως σαν να συζητούμε μπύρα χωρίς αλκοόλ: άλλοι τη βρίσκουν σωτήρια, άλλοι βλασφημία. 

Τα πυροτεχνήματα κουβαλούν ιστορία 2.000 ετών, από τότε που ένας Κινέζος αλχημιστής έκλεισε νίτρο, κάρβουνο και θειάφι σε μπαμπού και έφτιαξε “φλεγόμενα καλάμια”. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, τα χρώματα πλήθαιναν, οι εκρήξεις μεγάλωναν κι εμείς εκπαιδεύαμε τον εγκέφαλό μας να συνδέει το «μπαμ» με τη χαρά, ωστόσο όπως μάθαμε να ξεχωρίζουμε το καλό κρασί από το φτηνό, ίσως ήρθε η στιγμή να ξεχωρίσουμε το πανηγύρι από την αυτοϋπονόμευση της υγείας μας. 

Δεν χρειάζεται να γίνουμε ερημίτες της διασκέδασης. Χρειάζεται να ρωτήσουμε: “Θα αντάλλασσα μια μέρα χωρίς πονοκέφαλο, καθαρό ουρανό και μία μικρή πτώση άνοιας στον πληθυσμό με πέντε λεπτά πολυχρωμίας;” Αν ναι, ας βρούμε τρόπους να ρίχνουμε φωτιές πιο έξυπνα: λιγότερο μέταλλο, πιο καθαρά καύσιμα, προγράμματα έγκαιρης μετρήσεως ρύπων. 

Ως τότε πριν αφήσεις τη σπείρα να σκάσει στον ουρανό, σκέψου ότι κάθε σπινθήρας πέφτει τελικά στο εσωτερικό σου. Ο εγκέφαλος δεν βλέπει θέαμα, μόνο εισπνέει. Κι όταν το πάρτι τελειώσει, αυτός θα μετρά τα σωματίδια. Η ουσία δεν είναι να σβήσουμε τα πυροτεχνήματα, είναι να αντιληφθούμε σε δεύτερο επίπεδο και να έχουμε επίγνωση των πράξεών μας. Για να μη μείνει η λάμψη εξωτερική και ο θόρυβος εσωτερικός. 

*Με στοιχεία από το PsychologyToday. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.