Κάθε πρωί του Πάσχα, η θεία μου η Μαρία φτιάχνει φλαούνες. Το παραδοσιακό κυπριακό πασχαλινό έδεσμα που καταναλώνεται μετά την Ανάσταση. Φτιάχνεται από ειδικό τριμμένο τυρί – συνήθως ένα μείγμα από χαλούμι και διάφορα άλλα τυριά, προζύμι, αυγά, σταφίδες και διάφορα μυρωδικά όπως μαστίχα και δυόσμο, αλείφεται με σουσάμι και αυγό και έπειτα ψήνεται στο φούρνο. Αυτά έτσι για τους φίλους των συνταγών για το έδεσμα που αποτελεί έναν από τους βασικούς γαστρονομικούς πυλώνες της οικογενειακής παράδοσης στην Κύπρο.

Αλλά το Πάσχα του 2005 έφερε κάτι πολύ απροσδόκητο. Καθώς  η θεία μου ξεφούρνιζε την τελευταία φλαούνα, αντίκρισε κάτι τρομακτικά οικείο σε αυτήν. Τότε της ήρθε η εξής επιφοίτηση: «Θεέ μου, είναι ο Ιησούς!»

Αυτή η τελευταία φραούνα είχε μια ιδιαίτερη χρυσαφή απόχρωση που –κατά τη θεία μου- έμοιαζε τρομερά με το πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Και μάλιστα την Κυριακή του Πάσχα;

Για τη θεία Μαρία, αυτή ήταν μια ξεχωριστή στιγμή. Αυτή που είχε μπροστά της δεν ήταν μια οποιοδήποτε φλαούνα – αλλά, ήταν Η ΦΛΑΟΥΝΑ. Πώς θα μπορούσε να την προσφέρει στην οικογένειά της να την καταβροχθίσει όπως όλα τα άλλα πασχαλινά φαγητά;

Έτσι έκανε αυτό που θα έκανε κάθε λογικός άνθρωπος: Την έβαλε σε εκθεσιακή γυάλα, όπως ακριβώς τα εκθέματα στα μουσεία, ώστε να μπορούν να την θαυμάζουν όλοι όσοι επισκέπτονταν το σπιτικό της.

Για τη θεία Μαρία, η φλαούνα του Ιησού ήταν μια υπέροχη πασχαλινή έκπληξη και, τελικά, μια μικρή ευχάριστη θεϊκή ανταμοιβή για τους κόπους της στην κουζίνα. Ταυτόχρονα, η ιστορία της αποτελεί μια εικόνα για το πώς το μυαλό μας αποδίδει νοήματα στο τυχαίο.

Η θεία Μαρία, είδε τον Ιησού στη φλαούνα της, ενώ άλλοι βλέπουν πρόσωπα στα σύννεφα, στα κλαδιά ενός δέντρου ή στις φουσκάλες του μπάνιου. Γιατί είμαστε τόσο επιρρεπείς στο να βλέπουμε σημαντικά πράγματα σε καθημερινά αντικείμενα και γιατί υποθέτουμε ότι αυτά τα τυχαία γεγονότα εμπεριέχουν μεγαλύτερο νόημα;

Ας βουτήξουμε στην ψυχολογία που κρύβει το γεγονός ότι βλέπουμε πρόσωπα στα σύννεφα.

Γιατί βρίσκουμε νόημα μέσα στην τυχαιότητα;

Ποια είναι λοιπόν η αιτία αυτής της αλλόκοτης τάσης να βλέπουμε πρόσωπα σε τρόφιμα;

Σε αυτή την περίπτωση, η θεία Μαρία δεν είναι η μόνη. Κάθε χρόνο, χιλιάδες άνθρωποι ισχυρίζονται ότι είναι απολύτως πεπεισμένοι ότι «είδαν τον Ιησού» στο πρωινό τους τοστ, σε μια φλούδα πορτοκαλιού ή σε ένα πατατάκι. Και πολλοί περισσότεροι από αυτούς βλέπουν πρόσωπα όταν κοιτάζουν προς τα σύννεφα. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως παραϊδολία: το ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα δυσδιάκριτο ή ασαφές εξωτερικό ερέθισμα εκλαμβάνεται εσφαλμένα ως ευκρινές και πλήρως αναγνωρίσιμο.

Η παραϊδολία προσώπου οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι πλάσματα που αναζητούν μοτίβα. Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο που αναζητά νοήματα. Αυτομάτως και υποσυνείδητα εντοπίζουμε τη «μεγαλύτερη εικόνα», γεγονός που μας οδηγεί στην εξαγωγή νοήματος μέσα σε συνθήκες φαινομενικής ασυνέπειας.

Έννοιες με νόημα, όπως τα πρόσωπα, ξεπροβάλλουν όπου κι αν κοιτάξουμε. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να το σκεφτεί κανείς αυτό, αλλά η καλύτερη αναλογία ίσως είναι οι εικόνες από τα βιβλία Magic Eye. Πρόκειται για βιβλία γεμάτα με εικόνες όπως αυτή:

ψυχολογία
Πηγή: Fred Hsu / Wikimedia Commons

Με την πρώτη ματιά, φαίνεται να είναι απλώς ένα τυχαίο σύνολο εικόνων και pixels – δεν υπάρχει τίποτα να δούμε. Αλλά στην πραγματικότητα, μια συγκροτημένη εικόνα είναι ενσωματωμένη με στατιστικό τρόπο μέσα στην εικόνα μέσω μιας στερεοσκοπικής τεχνικής.

Αν το κοιτάξετε για περισσότερο από μερικά λεπτά, το οπτικό σας σύστημα αρχίζει αθόρυβα την υποσυνείδητη αναζήτησή του. Και για μερικούς ανθρώπους, σίγουρα, μέσα σε ένα ή δύο λεπτά, η λογική αντίληψη μπορεί ξαφνικά να έρθει στο προσκήνιο. Μοιάζει με μαγεία, αλλά πρόκειται απλώς για τη φυσική ροπή του εγκεφάλου μας προς την αναζήτηση νοήματος που ξεδιπλώνεται σε πραγματικό χρόνο.

Αλλά εδώ έγκειται το εξής ζήτημα: Έχουμε τόσο πολύ ανάγκη  να βρίσκουμε νόημα, ώστε συχνά βλέπουμε πράγματα που δεν υπάρχουν. Όταν μια εικόνα είναι ασαφής, χωρίς ξεκάθαρο και προφανές νόημα, εμείς δημιουργούμε το νόημα. Όπως είπε κάποτε η Anaïs Nin, «Τα πράγματα δεν τα βλέπουμε όπως είναι, τα βλέπουμε όπως εμείς είμαστε». Αυτό ισχύει τόσο σε μεταφορικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο.

Η ψυχολογία που κρύβεται πίσω από το να βλέπουμε πρόσωπα στα τρόφιμά μας

Έχουμε τόσο μεγάλη επιθυμία να βρίσκουμε νόημα στον κόσμο, που συχνά το βρίσκουμε -ή νομίζουμε ότι το έχουμε βρει- μέσα στην τυχαιότητα. Αλλά γιατί πρόσωπα, συγκεκριμένα;

Για πολλούς λόγους, τα πρόσωπα είναι μια εύκολη επιλογή για τον εγκέφαλό μας που δημιουργεί νοήματα. Έχουμε δει εκατομμύρια πρόσωπα κατά τη διάρκεια της ζωής μας και είμαστε απίστευτα ικανοί να τα ξεχωρίζουμε και να διακρίνουμε τι σημαίνουν οι εκφράσεις τους. Διαθέτουμε ένα ισχυρό μοντέλο στον εγκέφαλο για τα πρόσωπα, το οποίο έχει ρυθμιστεί σε αμέτρητες συναντήσεις. Διαθέτουμε ακόμη και μια εξειδικευμένη περιοχή στον εγκέφαλο -την ατρακτοειδή έλικα ή έξω κροταφοϊνιακή- η οποία είναι ιδιαίτερα εξειδικευμένη αποκλειστικά για την ανάλυση των προσώπων.

Και έτσι, όταν κάτι μοιάζει έστω και λίγο με δύο μάτια και ένα στόμα, ο εγκέφαλός μας μπορεί να βγάλει ένα εύκολο συμπέρασμα και να «δει» ένα πρόσωπο να μας κοιτάει κατάματα.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, όταν κοιτάζετε ψηλά στα σύννεφα, καταλήγετε να βλέπετε το πρόσωπο του πρώην σας ή του μακαρίτη του παππού σας να σας κοιτά κατάφατσα, παρά το γεγονός ότι γνωρίζετε ότι πρόκειται απλώς για σωματίδια σκόνης και υδρατμούς. Και γι’ αυτό κάθε χρόνο, οι άνθρωποι βρίσκουν τον Ιησού στις πρωινές τους σφολιάτες.

Σε τελική ανάλυση η τυχαιότητα δεν μας καλύπτει – βρίσκουμε μια λογική εξήγηση για ό,τι βλέπουμε, ακόμη και όταν είναι υπερβολική ή παράλογη. Αυτό ισχύει για πολλά πράγματα που συναντάμε καθημερινά, από το να βλέπουμε μοτίβα στο Magic Eye μέχρι τα πρόσωπα που βλέπουμε στον ουρανό.

Και ίσως μας οδηγήσει ακόμη και στο να δούμε τον Ιησού στο φαγητό μας.

 

➪ Διαβάστε επίσης: Πόσοι τύποι ναρκισσιστών υπάρχουν;