Στην αέναη αναζήτηση του νοήματος της ζωής, συχνά αναρωτιόμαστε αν η εμμονή μας σε αυτή την αναζήτηση μας απομακρύνει από την ίδια τη ζωή. Είναι πιθανό, καθώς κυνηγάμε τις απαντήσεις σε βαθιά υπαρξιακά ερωτήματα, να παραβλέπουμε τις μικρές, καθημερινές στιγμές που συνθέτουν την πραγματική μας ύπαρξη;
Η προσπάθεια να κατανοήσουμε τον σκοπό μας ή να βρούμε μια μεγαλύτερη αλήθεια μπορεί να μας οδηγήσει σε μια κατάσταση συνεχούς αναμονής, όπου η ζωή περνάει μπροστά μας χωρίς να την εκτιμούμε. Οι σκέψεις μας επικεντρώνονται σε θεωρίες και φιλοσοφίες, ενώ οι απλές χαρές της καθημερινότητας – όπως μια βόλτα στη φύση, μια συζήτηση με έναν φίλο ή η απόλαυση ενός καλού βιβλίου – μένουν συχνά στο περιθώριο.
Αυτή η αντίφαση μπορεί να προκαλέσει μια αίσθηση απογοήτευσης και κενότητας. Αντί να απολαμβάνουμε τη διαδικασία της ζωής, κινδυνεύουμε να γίνουμε θεατές της, αναμένοντας μια στιγμή «αλήθειας» που ίσως ποτέ δεν έρθει.
Είναι λοιπόν σημαντικό να θυμόμαστε ότι το νόημα δεν βρίσκεται μόνο σε μεγάλες ανακαλύψεις ή σε φιλοσοφικές θεωρίες. Συχνά, οι πιο πολύτιμες στιγμές είναι αυτές που ζούμε εδώ και τώρα. Η ζωή είναι μια σειρά από εμπειρίες που αξίζει να βιώσουμε πλήρως, χωρίς την πίεση της αναζήτησης του τέλειου νοήματος.
Υπάρχουν κάποιες στιγμές που μπορούν να γίνουν μέρες, εβδομάδες, μήνες που μπορεί να έχει χαλάσει η εσωτερική μας πυξίδα. Ο αποπροσανατολισμός είναι κοντά μας και τίποτα δεν φαίνεται να έχει ενδιαφέρον. Δεν ξέρω αν σας έχει τύχει να νιώσετε το σώμα σας να αυτοματοποιείτε και να κάνει τα πάντα μηχανικά, πάντως εγώ το έχω νιώσει. Αυτή η συνεχής λούπα που δεν ξέρεις που κι αν θα σε οδηγήσει κάπου, έχει μεγάλη επιρροή στον εαυτό.
Νομίζω ότι όταν είμαστε στον αυτόματο πιλότο σε μία δύσκολη περίοδο, μας φαίνονται όλα μάταια. Ξαφνικά σταματάμε να νιώθουμε και απλά ζούμε, χωρίς να συμβαίνει τίποτα. Εντάξει, όχι και τίποτα. Καταφέρνουμε να συντηρήσουμε τον εαυτό μας, το σπίτι μας και κάποιες φορές και τους ανθρώπους που βρίσκονται δίπλα μας. Αυτή η συνθήκη του τίποτα είναι που μας ωθεί όλο και περισσότερο στον βούρκο της αβεβαιότητας. Έχοντας το κεφάλι στραμμένο προς τα πάνω, καταφέρνουμε να ψάχνουμε μία στιγμή που θα μας κάνει να νιώσουμε κάποιο θετικό συναίσθημα. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιο μεγάλο επίτευγμα. Ακόμα και ένα μικρό έχει μερικές φορές την ικανότητα να μας γεμίσει ψυχικά.
Είμαστε στην αναζήτηση αυτής της ακτίνα φωτός που θα μας δώσει το πολυπόθητο νόημα. Έχουμε μάθει να λειτουργούμε με αυτή τη σκέψη στο μυαλό μας. Από μικροί ακούγαμε «κάνε κάτι που να έχει νόημα, μη σπαταλάς τον εαυτό σου από εδώ κι από εκεί». Όχι ότι ήταν λάθος αυτή συμβουλή, αλλά δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά μόνο αυτό. Χωρίς καμία επεξηγήση και καθοδήγηση. Έπρεπε μόνοι μας να ανακαλύψουμε τη σημασία του. Αυτή η ανικανότητα που, ίσως, νιώθουμε για την ανακάλυψη του νοήματος. Δεν καλλιεργήθηκε μόνη της. Αυτό ο σπόρος φυτεύθηκε μέσα μας από πολύ μικρή ηλικία.
Γιατί όταν ξαπλώνουμε το βράδυ, πρέπει να νιώθουμε γεμάτοι; Όταν τελειώνει ένας μήνας και δεν έχουμε εκπληρώσει αρκετούς στόχους, θα έχουμε αποτύχει; Τι θα μας συμβεί αν κάποια πράγματα που κάνουμε δεν έχουν νόημα και κάποιον σκοπό; Στην πραγματικότητα, τίποτα. Θα συνεχίσουμε να ζούμε κανονικά.
Ίσως το να μην υπάρχει νόημα σε μία περίοδο της ζωής, μπορεί να είναι μία βαθύτερη ανάγκη. Η αποδιοργάνωση, όσο κι αν προσπαθούμε να την αποφύγουμε, μας χτυπάει καθημερινά την πόρτα, με εμάς να της ανοίγουμε κάθε φορά. Δεν είναι δυνατό συνεχώς να έχουμε τις κεραίες μας στραμμένες σε κάποιο βαθύτερο νόημα. Αυτή η διαδικασία στην οποία θέτουμε τον εαυτό μας είναι εξαιρετικά επίπονη και είναι φυσικό να επέλθει η ψυχική εξάντληση κάποια στιγμή.
Οτιδήποτε μπορεί να μην έχει νόημα, όταν σταματήσουμε να του δίνουμε νόημα. Όταν φτάσουμε σε μία τέτοια σύνθηκη ίσως να έχει χάσει πια την αξία του για εμάς και ίσως αυτός να είναι ο λόγος που μπορεί να βρισκόμαστε σε μία διαφορετική αναζήτηση απ’ ότι πριν. Σκεφτείτε όσα σας προβλημάτιζαν πριν 10 χρόνια, σήμερα είναι τα ίδια; Αν η απάντηση είναι «ναι», αυτό συμβαίνει επειδή συνεχίζετε να εστιάζετε σε αυτά, αν όχι, τότε είναι πιθανό απλά να τα αγνοήσατε και να ξεχάστηκαν με το πέρασμα του χρόνου.
Η αναζήτηση του νοήματος, αυτό που θεωρούμε ουσιώδες και καθοριστικό για εμάς, μπορεί να διαρκέσει μέχρι να πεθάνουμε. Πρόκειται για μία ατελείωτη εσωτερική πάλη που, ίσως, νιώθουμε ότι είναι καθοριστική προκειμένου να ανακαλύψουμε την ευτυχία. Ωστόσο, το νόημα και η ευτυχία μπορεί να μην είναι τόσο αλληλένδετα όσο νομίζουμε. Αυτές οι δύο έννοιες δεν τέμνονται πάντα. Μία πρόσφατη έρευνα του κοινωνικού ψυχολόγου Roy Baumeister δείχνει ότι η ικανοποίηση των βασικών αναγκών προάγει την ευτυχία, αλλά όχι το νόημα. Αντίθετα, η σύνδεση της αίσθησης του εαυτού με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον προάγει το νόημα, αλλά όχι την ευτυχία.
Σύμφωνα με έναν ορισμό της ερευνήτριας της ευημερίας Laura King:
«…η ζωή μπορεί να βιωθεί ως ουσιαστική όταν νιώθουμε ότι έχει μια σημασία πέρα από το ασήμαντο ή το στιγμιαίο, ότι έχει σκοπό ή ότι έχει μια συνοχή που υπερβαίνει το χάος».
Ακόμα και αν κάτι δεν έχει νόημα αυτή την περίοδο, αν ανακαλέσετε αυτή τη στιγμή στο μέλλον, μπορεί να σας δώσει την απάντηση που χρειάζεστε. Η κατά τ’ άλλα ασήμαντη περίοδος του τώρα, μπορεί να σας φανεί χρήσιμη στο μέλλον, δηλαδή. Αν αντιμετωπίζαμε τα πάντα ως εξίσου σημαίνοντα, θα χάναμε το νόημα από τις πραγματικά σημαντικές στιγμές της ζωής, ή ακόμη και τις λιγότερο σημαντικές. Το κλειδί στη συγκεκρίμενη συνθήκη είναι να μάθουμε να αγκαλιάζουμε όλες τις στιγμές, είτε έχουν νόημα είτε όχι. Αν το νόημα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το ανούσιο, αυτό δεν καθιστά το ανούσιο ουσιαστικό;
Στην αέναη αναζήτηση του νοήματος της ζωής, συχνά αναρωτιόμαστε αν η εμμονή μας σε αυτή την αναζήτηση μας απομακρύνει από την ίδια τη ζωή. Είναι πιθανό, καθώς κυνηγάμε τις απαντήσεις σε βαθιά υπαρξιακά ερωτήματα, να παραβλέπουμε τις μικρές, καθημερινές στιγμές που συνθέτουν την πραγματική μας ύπαρξη;
Η προσπάθεια να κατανοήσουμε τον σκοπό μας ή να βρούμε μια μεγαλύτερη αλήθεια μπορεί να μας οδηγήσει σε μια κατάσταση συνεχούς αναμονής, όπου η ζωή περνάει μπροστά μας χωρίς να την εκτιμούμε. Οι σκέψεις μας επικεντρώνονται σε θεωρίες και φιλοσοφίες, ενώ οι απλές χαρές της καθημερινότητας – όπως μια βόλτα στη φύση, μια συζήτηση με έναν φίλο ή η απόλαυση ενός καλού βιβλίου – μένουν συχνά στο περιθώριο.
Αυτή η αντίφαση μπορεί να προκαλέσει μια αίσθηση απογοήτευσης και κενότητας. Αντί να απολαμβάνουμε τη διαδικασία της ζωής, κινδυνεύουμε να γίνουμε θεατές της, αναμένοντας μια στιγμή «αλήθειας» που ίσως ποτέ δεν έρθει.
Είναι λοιπόν σημαντικό να θυμόμαστε ότι το νόημα δεν βρίσκεται μόνο σε μεγάλες ανακαλύψεις ή σε φιλοσοφικές θεωρίες. Συχνά, οι πιο πολύτιμες στιγμές είναι αυτές που ζούμε εδώ και τώρα. Η ζωή είναι μια σειρά από εμπειρίες που αξίζει να βιώσουμε πλήρως, χωρίς την πίεση της αναζήτησης του τέλειου νοήματος.
Υπάρχουν κάποιες στιγμές που μπορούν να γίνουν μέρες, εβδομάδες, μήνες που μπορεί να έχει χαλάσει η εσωτερική μας πυξίδα. Ο αποπροσανατολισμός είναι κοντά μας και τίποτα δεν φαίνεται να έχει ενδιαφέρον. Δεν ξέρω αν σας έχει τύχει να νιώσετε το σώμα σας να αυτοματοποιείτε και να κάνει τα πάντα μηχανικά, πάντως εγώ το έχω νιώσει. Αυτή η συνεχής λούπα που δεν ξέρεις που κι αν θα σε οδηγήσει κάπου, έχει μεγάλη επιρροή στον εαυτό.
Νομίζω ότι όταν είμαστε στον αυτόματο πιλότο σε μία δύσκολη περίοδο, μας φαίνονται όλα μάταια. Ξαφνικά σταματάμε να νιώθουμε και απλά ζούμε, χωρίς να συμβαίνει τίποτα. Εντάξει, όχι και τίποτα. Καταφέρνουμε να συντηρήσουμε τον εαυτό μας, το σπίτι μας και κάποιες φορές και τους ανθρώπους που βρίσκονται δίπλα μας. Αυτή η συνθήκη του τίποτα είναι που μας ωθεί όλο και περισσότερο στον βούρκο της αβεβαιότητας. Έχοντας το κεφάλι στραμμένο προς τα πάνω, καταφέρνουμε να ψάχνουμε μία στιγμή που θα μας κάνει να νιώσουμε κάποιο θετικό συναίσθημα. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιο μεγάλο επίτευγμα. Ακόμα και ένα μικρό έχει μερικές φορές την ικανότητα να μας γεμίσει ψυχικά.
Είμαστε στην αναζήτηση αυτής της ακτίνα φωτός που θα μας δώσει το πολυπόθητο νόημα. Έχουμε μάθει να λειτουργούμε με αυτή τη σκέψη στο μυαλό μας. Από μικροί ακούγαμε «κάνε κάτι που να έχει νόημα, μη σπαταλάς τον εαυτό σου από εδώ κι από εκεί». Όχι ότι ήταν λάθος αυτή συμβουλή, αλλά δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά μόνο αυτό. Χωρίς καμία επεξηγήση και καθοδήγηση. Έπρεπε μόνοι μας να ανακαλύψουμε τη σημασία του. Αυτή η ανικανότητα που, ίσως, νιώθουμε για την ανακάλυψη του νοήματος. Δεν καλλιεργήθηκε μόνη της. Αυτό ο σπόρος φυτεύθηκε μέσα μας από πολύ μικρή ηλικία.
Γιατί όταν ξαπλώνουμε το βράδυ, πρέπει να νιώθουμε γεμάτοι; Όταν τελειώνει ένας μήνας και δεν έχουμε εκπληρώσει αρκετούς στόχους, θα έχουμε αποτύχει; Τι θα μας συμβεί αν κάποια πράγματα που κάνουμε δεν έχουν νόημα και κάποιον σκοπό; Στην πραγματικότητα, τίποτα. Θα συνεχίσουμε να ζούμε κανονικά.
Ίσως το να μην υπάρχει νόημα σε μία περίοδο της ζωής, μπορεί να είναι μία βαθύτερη ανάγκη. Η αποδιοργάνωση, όσο κι αν προσπαθούμε να την αποφύγουμε, μας χτυπάει καθημερινά την πόρτα, με εμάς να της ανοίγουμε κάθε φορά. Δεν είναι δυνατό συνεχώς να έχουμε τις κεραίες μας στραμμένες σε κάποιο βαθύτερο νόημα. Αυτή η διαδικασία στην οποία θέτουμε τον εαυτό μας είναι εξαιρετικά επίπονη και είναι φυσικό να επέλθει η ψυχική εξάντληση κάποια στιγμή.
Οτιδήποτε μπορεί να μην έχει νόημα, όταν σταματήσουμε να του δίνουμε νόημα. Όταν φτάσουμε σε μία τέτοια σύνθηκη ίσως να έχει χάσει πια την αξία του για εμάς και ίσως αυτός να είναι ο λόγος που μπορεί να βρισκόμαστε σε μία διαφορετική αναζήτηση απ’ ότι πριν. Σκεφτείτε όσα σας προβλημάτιζαν πριν 10 χρόνια, σήμερα είναι τα ίδια; Αν η απάντηση είναι «ναι», αυτό συμβαίνει επειδή συνεχίζετε να εστιάζετε σε αυτά, αν όχι, τότε είναι πιθανό απλά να τα αγνοήσατε και να ξεχάστηκαν με το πέρασμα του χρόνου.
Η αναζήτηση του νοήματος, αυτό που θεωρούμε ουσιώδες και καθοριστικό για εμάς, μπορεί να διαρκέσει μέχρι να πεθάνουμε. Πρόκειται για μία ατελείωτη εσωτερική πάλη που, ίσως, νιώθουμε ότι είναι καθοριστική προκειμένου να ανακαλύψουμε την ευτυχία. Ωστόσο, το νόημα και η ευτυχία μπορεί να μην είναι τόσο αλληλένδετα όσο νομίζουμε. Αυτές οι δύο έννοιες δεν τέμνονται πάντα. Μία πρόσφατη έρευνα του κοινωνικού ψυχολόγου Roy Baumeister δείχνει ότι η ικανοποίηση των βασικών αναγκών προάγει την ευτυχία, αλλά όχι το νόημα. Αντίθετα, η σύνδεση της αίσθησης του εαυτού με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον προάγει το νόημα, αλλά όχι την ευτυχία.
Σύμφωνα με έναν ορισμό της ερευνήτριας της ευημερίας Laura King:
«…η ζωή μπορεί να βιωθεί ως ουσιαστική όταν νιώθουμε ότι έχει μια σημασία πέρα από το ασήμαντο ή το στιγμιαίο, ότι έχει σκοπό ή ότι έχει μια συνοχή που υπερβαίνει το χάος».
Ακόμα και αν κάτι δεν έχει νόημα αυτή την περίοδο, αν ανακαλέσετε αυτή τη στιγμή στο μέλλον, μπορεί να σας δώσει την απάντηση που χρειάζεστε. Η κατά τ’ άλλα ασήμαντη περίοδος του τώρα, μπορεί να σας φανεί χρήσιμη στο μέλλον, δηλαδή. Αν αντιμετωπίζαμε τα πάντα ως εξίσου σημαίνοντα, θα χάναμε το νόημα από τις πραγματικά σημαντικές στιγμές της ζωής, ή ακόμη και τις λιγότερο σημαντικές. Το κλειδί στη συγκεκρίμενη συνθήκη είναι να μάθουμε να αγκαλιάζουμε όλες τις στιγμές, είτε έχουν νόημα είτε όχι. Αν το νόημα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το ανούσιο, αυτό δεν καθιστά το ανούσιο ουσιαστικό;
