Θα υπάρξει ποτέ άλλος Χάρι Πότερ; Μεταξύ του 1997 και του 2007, όλα τα παιδιά (ακόμα και οι γονείς τους) διάβαζαν τις τα εκπληκτικά μυθιστορήματα φαντασίας της Βρετανίδας συγγραφέα Τζ. Κ. Ρόουλινγκ για τις περιπέτειες ενός κοκαλιάρικου εφήβου με τεράστια γυαλιά, ο οποίος φοιτούσε στη Σχολή Μαγείας και Ξορκιών «Χόγκουαρτς». Τα παιδιά σε όλο τον κόσμο διοργάνωναν μεταμεσονύκτια πάρτι για την προβολή των νέων επεισοδίων, ντύνονταν μάγισσες και μάγοι για τις απόκριες και περνούσαν πολλές ώρες διαβάζοντας τα «χοντρά» βιβλία, δύο, τρεις, τέσσερις ή και περισσότερες φορές.
Ωστόσο, από την αυγή του 21ου αιώνα, όταν η ψηφιακή ανάγνωση άρθρων σε ιστότοπους, ιστολόγια, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και chats άρχισε να αντικαθιστά την ανάγνωση σε έντυπη μορφή, το ποσοστό των παιδιών που διαβάζουν για λόγους ψυχαγωγίας, έχει πέσει κατακόρυφα. Ενδέχεται να μην ξαναδούμε ποτέ μια άλλη σειρά βιβλίων να μαγνητίζει την προσοχή των παιδιών με τον τρόπο που το έκανε ο Χάρι Πότερ.
Πέρα από τη μείωση της επιρροής των βιβλίων στο νεανικό πολιτιστικό πνεύμα, η γενικότερη μετάβαση στην ψηφιακή ανάγνωση μπορεί -όπως διαπίστωσε μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε πρόσφατα- να έχει ένα πιο ολέθριο αποτέλεσμα: να επηρεάζει αρνητικά τις δεξιότητες κατανόησης της ανάγνωσης των παιδιών.
Ψηφιακή ανάγνωση και κατανόηση
Το 2011, επιστήμονες εξέτασαν 99 μελέτες που διερευνούσαν την επίδραση της έντυπης ανάγνωσης στις δεξιότητες κατανόησης της ανάγνωσης των παιδιών. Ανάμεσα σε άλλες, εντόπισαν μια σημαντική επίδραση. Όσο περισσότερο εκτίθεντο τα παιδιά στην έντυπη ανάγνωση, τόσο καλύτερα μπορούσαν να κατανοήσουν και να ανακαλέσουν αυτά που διάβαζαν. Επιπλέον, η έντυπη ανάγνωση φάνηκε να δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο: Καθώς οι νεαροί αναγνώστες διάβαζαν μεγαλύτερα και πιο σύνθετα κείμενα, οι αναγνωστικές τους δεξιότητες βελτιώνονταν, γεγονός που τους ωθούσε να ασχοληθούν με ακόμη πιο σύνθετα γραπτά έργα, ενισχύοντας περαιτέρω τις ικανότητές τους.
Για τη νέα μετα-ανάλυση, οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Βαλένθια στην Ισπανία συγκέντρωσαν 26 μελέτες με σχεδόν 470.000 συμμετέχοντες. Κάθε μελέτη διερεύνησε την επίδραση της ψηφιακής ανάγνωσης στον ελεύθερο χρόνο στην κατανόηση του κειμένου. Διαπίστωσαν ότι η ψηφιακή ανάγνωση βελτιώνει τις δεξιότητες κατανόησης, αλλά η ευεργετική επίδραση είναι έξι έως επτά φορές μικρότερη από την έντυπη ανάγνωση και είναι μικρότερη για τα παιδιά.
«Η μεγάλη [έκθεση] σε δραστηριότητες ψηφιακής ανάγνωσης… μπορεί να αποτρέψει τους νεαρούς αναγνώστες από το να οικοδομήσουν μια ισχυρή θεμελιακή βάση ανάγνωσης… σε μια κρίσιμη περίοδο κατά την οποία μετατοπίζονται από το να μαθαίνουν να διαβάζουν στο να διαβάζουν για να μαθαίνουν», έγραψαν οι συγγραφείς.
Γιατί η ψηφιακή ανάγνωση δεν φαίνεται τόσο ωφέλιμη; Οι συγγραφείς παραθέτουν πολλές εικασίες από τη βιβλιογραφία. Πρώτον, η γλωσσική ποιότητα του ψηφιακού κειμένου τείνει να είναι πολύ χαμηλότερης ποιότητας. Όταν συνομιλούμε, χρησιμοποιούμε συχνά ανεπίσημη γλώσσα με απλουστευμένο λεξιλόγιο και αγνοούμε τους κανόνες γραμματικής. Το περιεχόμενο είναι επίσης συνήθως πολύ πιο σύντομο, δεν απαιτεί τη συγκέντρωση και τη συγκράτηση για να κατανοήσουμε και να απολαύσουμε πλήρως μεγαλύτερα έργα με περίπλοκες αφηγήσεις και πολλούς χαρακτήρες.
Σύμφωνα με τη Naomi S. Baron, ομότιμη καθηγήτρια διεθνών γλωσσών και πολιτισμού στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο, οι φυσικές ιδιότητες ενός βιβλίου μπορούν επίσης να ενισχύσουν τη συγκράτηση πληροφοριών.
«Με το χαρτί, υπάρχει ένα κυριολεκτικό άπλωμα των χεριών, μαζί με την οπτική γεωγραφία των ξεχωριστών σελίδων. Οι άνθρωποι συχνά συνδέουν τη μνήμη τους για το τι έχουν διαβάσει με το πόσο βαθιά στο βιβλίο ήταν ή σε ποιο σημείο της σελίδας βρισκόταν», έγραψε.
Οι φυσικές ιδιότητες ενός βιβλίου ή περιοδικού – η μυρωδιά, η εμφάνιση, η αίσθηση – μπορούν επίσης να κάνουν την ανάγνωση πιο ευχάριστη, πρόσθεσε η ίδια σε συνέντευξή της μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
«Αν οι αναγνώστες βρίσκουν ευχαρίστηση σε ένα μέσο ανάγνωσης, δεν θα με εξέπληττε ότι αυτή η ευχαρίστηση θα οδηγούσε σε καλύτερη κατανόηση. Σίγουρα, όπως μας ενημέρωσαν πολλοί συμμετέχοντες, η έντυπη μορφή τους βοηθούσε στο να απορροφηθούν περισσότερο από τις ιστορίες».
Τέλος, κατά την ανάγνωση από ψηφιακές πηγές, οι περισπασμοί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το YouTube και τα βιντεοπαιχνίδια συνήθως απέχουν μόνο ένα κλικ, παρεμποδίζοντας την πλήρη κατανόηση των κειμένων. Σε μια πρόσφατη μελέτη προπτυχιακών φοιτητών στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Βιρτζίνια, τα δύο τρίτα παραδέχθηκαν ότι αποσπώνται τσεκάροντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης “συχνά” ή “πολύ συχνά” κατά την ανάγνωση. Λίγο περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες δήλωσαν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν αρνητικά τις αναγνωστικές τους συνήθειες, ενώ το 45% δήλωσε ότι έχουν ουδέτερη επίδραση και το 2,5% ότι έχουν θετική επίδραση.
Επειδή οι νέοι τείνουν να έχουν μειωμένο έλεγχο των παρορμήσεων, μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς από τους ενήλικες σε περισπασμούς όταν ασχολούνται διαβάζουν ψηφιακά. Είναι επίσης λιγότερο πιθανό να έχουν κατακτήσει το λεξιλόγιο και τους κανόνες γραμματικής, πράγμα που σημαίνει ότι θα εκτεθούν σε πιο υποτυπώδη γραφή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε συζητήσεις με φίλους. Για τους λόγους αυτούς οι συγγραφείς συνιστούν στους γονείς και τους εκπαιδευτικούς να περιορίσουν τον χρόνο που αφιερώνουν τα παιδιά σε ψηφιακό περιεχόμενο ή τουλάχιστον να δώσουν έμφαση στα έντυπα κείμενα.
Το μέλλον της ανάγνωσης
Θα ακολουθήσουν οι έφηβοι τις συμβουλές των μεγαλύτερων; Η Baron ανέφερε στοιχεία που υποδηλώνουν ότι μπορεί και να το κάνουν.
«Πρόσφατα στοιχεία της Αμερικανικής Ένωσης Βιβλιοθηκών επισημαίνουν ορισμένες απρόσμενες επιλογές της σημερινής γενιάς Ζ (ηλικίας 13-25 ετών) σε σύγκριση με εκείνες των Millennials (ηλικίας 26-40 ετών). Σύμφωνα με τη μελέτη τους, οι Gen Zers όχι μόνο διαβάζουν περισσότερα βιβλία το μήνα (προφανώς για ψυχαγωγία) από ό,τι οι Millennials, αλλά διαβάζουν και περισσότερα έντυπα από ό,τι οι παλαιότερες γενιές».
Επεσήμανε επίσης κάποιες από τις δικές της έρευνες που δείχνουν ότι οι περισσότεροι μαθητές μαθαίνουν και συγκεντρώνονται καλύτερα όταν διαβάζουν έντυπα κείμενα.
Θα μπορούσαν οι επόμενες γενιές να επιστρέψουν στα τυπωμένα βιβλία; Ο χρόνος θα δείξει!
❇︎ Δείτε επίσης: Συγγνώμη, να ζητήσω λίγο χαρτί κι ένα στιλό να σημειώσω κάτι;
Θα υπάρξει ποτέ άλλος Χάρι Πότερ; Μεταξύ του 1997 και του 2007, όλα τα παιδιά (ακόμα και οι γονείς τους) διάβαζαν τις τα εκπληκτικά μυθιστορήματα φαντασίας της Βρετανίδας συγγραφέα Τζ. Κ. Ρόουλινγκ για τις περιπέτειες ενός κοκαλιάρικου εφήβου με τεράστια γυαλιά, ο οποίος φοιτούσε στη Σχολή Μαγείας και Ξορκιών «Χόγκουαρτς». Τα παιδιά σε όλο τον κόσμο διοργάνωναν μεταμεσονύκτια πάρτι για την προβολή των νέων επεισοδίων, ντύνονταν μάγισσες και μάγοι για τις απόκριες και περνούσαν πολλές ώρες διαβάζοντας τα «χοντρά» βιβλία, δύο, τρεις, τέσσερις ή και περισσότερες φορές.
Ωστόσο, από την αυγή του 21ου αιώνα, όταν η ψηφιακή ανάγνωση άρθρων σε ιστότοπους, ιστολόγια, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και chats άρχισε να αντικαθιστά την ανάγνωση σε έντυπη μορφή, το ποσοστό των παιδιών που διαβάζουν για λόγους ψυχαγωγίας, έχει πέσει κατακόρυφα. Ενδέχεται να μην ξαναδούμε ποτέ μια άλλη σειρά βιβλίων να μαγνητίζει την προσοχή των παιδιών με τον τρόπο που το έκανε ο Χάρι Πότερ.
Πέρα από τη μείωση της επιρροής των βιβλίων στο νεανικό πολιτιστικό πνεύμα, η γενικότερη μετάβαση στην ψηφιακή ανάγνωση μπορεί -όπως διαπίστωσε μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε πρόσφατα- να έχει ένα πιο ολέθριο αποτέλεσμα: να επηρεάζει αρνητικά τις δεξιότητες κατανόησης της ανάγνωσης των παιδιών.
Ψηφιακή ανάγνωση και κατανόηση
Το 2011, επιστήμονες εξέτασαν 99 μελέτες που διερευνούσαν την επίδραση της έντυπης ανάγνωσης στις δεξιότητες κατανόησης της ανάγνωσης των παιδιών. Ανάμεσα σε άλλες, εντόπισαν μια σημαντική επίδραση. Όσο περισσότερο εκτίθεντο τα παιδιά στην έντυπη ανάγνωση, τόσο καλύτερα μπορούσαν να κατανοήσουν και να ανακαλέσουν αυτά που διάβαζαν. Επιπλέον, η έντυπη ανάγνωση φάνηκε να δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο: Καθώς οι νεαροί αναγνώστες διάβαζαν μεγαλύτερα και πιο σύνθετα κείμενα, οι αναγνωστικές τους δεξιότητες βελτιώνονταν, γεγονός που τους ωθούσε να ασχοληθούν με ακόμη πιο σύνθετα γραπτά έργα, ενισχύοντας περαιτέρω τις ικανότητές τους.
Για τη νέα μετα-ανάλυση, οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Βαλένθια στην Ισπανία συγκέντρωσαν 26 μελέτες με σχεδόν 470.000 συμμετέχοντες. Κάθε μελέτη διερεύνησε την επίδραση της ψηφιακής ανάγνωσης στον ελεύθερο χρόνο στην κατανόηση του κειμένου. Διαπίστωσαν ότι η ψηφιακή ανάγνωση βελτιώνει τις δεξιότητες κατανόησης, αλλά η ευεργετική επίδραση είναι έξι έως επτά φορές μικρότερη από την έντυπη ανάγνωση και είναι μικρότερη για τα παιδιά.
«Η μεγάλη [έκθεση] σε δραστηριότητες ψηφιακής ανάγνωσης… μπορεί να αποτρέψει τους νεαρούς αναγνώστες από το να οικοδομήσουν μια ισχυρή θεμελιακή βάση ανάγνωσης… σε μια κρίσιμη περίοδο κατά την οποία μετατοπίζονται από το να μαθαίνουν να διαβάζουν στο να διαβάζουν για να μαθαίνουν», έγραψαν οι συγγραφείς.
Γιατί η ψηφιακή ανάγνωση δεν φαίνεται τόσο ωφέλιμη; Οι συγγραφείς παραθέτουν πολλές εικασίες από τη βιβλιογραφία. Πρώτον, η γλωσσική ποιότητα του ψηφιακού κειμένου τείνει να είναι πολύ χαμηλότερης ποιότητας. Όταν συνομιλούμε, χρησιμοποιούμε συχνά ανεπίσημη γλώσσα με απλουστευμένο λεξιλόγιο και αγνοούμε τους κανόνες γραμματικής. Το περιεχόμενο είναι επίσης συνήθως πολύ πιο σύντομο, δεν απαιτεί τη συγκέντρωση και τη συγκράτηση για να κατανοήσουμε και να απολαύσουμε πλήρως μεγαλύτερα έργα με περίπλοκες αφηγήσεις και πολλούς χαρακτήρες.
Σύμφωνα με τη Naomi S. Baron, ομότιμη καθηγήτρια διεθνών γλωσσών και πολιτισμού στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο, οι φυσικές ιδιότητες ενός βιβλίου μπορούν επίσης να ενισχύσουν τη συγκράτηση πληροφοριών.
«Με το χαρτί, υπάρχει ένα κυριολεκτικό άπλωμα των χεριών, μαζί με την οπτική γεωγραφία των ξεχωριστών σελίδων. Οι άνθρωποι συχνά συνδέουν τη μνήμη τους για το τι έχουν διαβάσει με το πόσο βαθιά στο βιβλίο ήταν ή σε ποιο σημείο της σελίδας βρισκόταν», έγραψε.
Οι φυσικές ιδιότητες ενός βιβλίου ή περιοδικού – η μυρωδιά, η εμφάνιση, η αίσθηση – μπορούν επίσης να κάνουν την ανάγνωση πιο ευχάριστη, πρόσθεσε η ίδια σε συνέντευξή της μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
«Αν οι αναγνώστες βρίσκουν ευχαρίστηση σε ένα μέσο ανάγνωσης, δεν θα με εξέπληττε ότι αυτή η ευχαρίστηση θα οδηγούσε σε καλύτερη κατανόηση. Σίγουρα, όπως μας ενημέρωσαν πολλοί συμμετέχοντες, η έντυπη μορφή τους βοηθούσε στο να απορροφηθούν περισσότερο από τις ιστορίες».
Τέλος, κατά την ανάγνωση από ψηφιακές πηγές, οι περισπασμοί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το YouTube και τα βιντεοπαιχνίδια συνήθως απέχουν μόνο ένα κλικ, παρεμποδίζοντας την πλήρη κατανόηση των κειμένων. Σε μια πρόσφατη μελέτη προπτυχιακών φοιτητών στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Βιρτζίνια, τα δύο τρίτα παραδέχθηκαν ότι αποσπώνται τσεκάροντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης “συχνά” ή “πολύ συχνά” κατά την ανάγνωση. Λίγο περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες δήλωσαν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν αρνητικά τις αναγνωστικές τους συνήθειες, ενώ το 45% δήλωσε ότι έχουν ουδέτερη επίδραση και το 2,5% ότι έχουν θετική επίδραση.
Επειδή οι νέοι τείνουν να έχουν μειωμένο έλεγχο των παρορμήσεων, μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς από τους ενήλικες σε περισπασμούς όταν ασχολούνται διαβάζουν ψηφιακά. Είναι επίσης λιγότερο πιθανό να έχουν κατακτήσει το λεξιλόγιο και τους κανόνες γραμματικής, πράγμα που σημαίνει ότι θα εκτεθούν σε πιο υποτυπώδη γραφή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε συζητήσεις με φίλους. Για τους λόγους αυτούς οι συγγραφείς συνιστούν στους γονείς και τους εκπαιδευτικούς να περιορίσουν τον χρόνο που αφιερώνουν τα παιδιά σε ψηφιακό περιεχόμενο ή τουλάχιστον να δώσουν έμφαση στα έντυπα κείμενα.
Το μέλλον της ανάγνωσης
Θα ακολουθήσουν οι έφηβοι τις συμβουλές των μεγαλύτερων; Η Baron ανέφερε στοιχεία που υποδηλώνουν ότι μπορεί και να το κάνουν.
«Πρόσφατα στοιχεία της Αμερικανικής Ένωσης Βιβλιοθηκών επισημαίνουν ορισμένες απρόσμενες επιλογές της σημερινής γενιάς Ζ (ηλικίας 13-25 ετών) σε σύγκριση με εκείνες των Millennials (ηλικίας 26-40 ετών). Σύμφωνα με τη μελέτη τους, οι Gen Zers όχι μόνο διαβάζουν περισσότερα βιβλία το μήνα (προφανώς για ψυχαγωγία) από ό,τι οι Millennials, αλλά διαβάζουν και περισσότερα έντυπα από ό,τι οι παλαιότερες γενιές».
Επεσήμανε επίσης κάποιες από τις δικές της έρευνες που δείχνουν ότι οι περισσότεροι μαθητές μαθαίνουν και συγκεντρώνονται καλύτερα όταν διαβάζουν έντυπα κείμενα.
Θα μπορούσαν οι επόμενες γενιές να επιστρέψουν στα τυπωμένα βιβλία; Ο χρόνος θα δείξει!
