Μια σκηνή από την εμβληματική ταινία του Alan Parker «The Midnight Express» θα μου μείνει αξέχαστη για πάντα. Ο Brad Davis βρίσκεται στις τουαλέτες του αεροδρομίου της Ιστανμπούλ ζωσμένος με ναρκωτικά, προτού περάσει το απαραίτητο check in για να επιστρέψει στις ΗΠΑ. Όρθιος μπροστά από έναν καθρέφτη, ξεφυσάει τρεις φορές. Τρεις βαθιές και κοφτές εκπνοές. Από τότε που είδα τη σκηνή αυτή, όποτε οι καταστάσεις γίνονται ζόρικες, μιμούμαι τις εκπνοές του Davis ώστε να αποβάλω το υπερβολικό άγχος, και πιστέψτε με, έχει αποτελέσματα.

Εδώ και αιώνες, οι μητέρες, αλλά και διάφορες τεχνικές ψυχικής υγείας, δίνουν τη συμβουλή πως «Αν έχουμε ένα πρόβλημα, αν είμαστε αγχωμένοι, πρέπει να πάρουμε μια βαθιά ανάσα». Η συμβουλή αυτή, όσο απλοϊκή και αν φαίνεται, μάλλον επί σειρά γενεών, και σε ένα εντυπωσιακό εύρος διαφορετικών πολιτισμών αποτελεί σταθερά. Από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, από την Ανατολή μέχρι τη Δύση οι άνθρωποι φαίνεται να εκπνέουν όταν θέλουν να ηρεμήσουν.

Έρευνες δείχνουν πως μάλλον αυτό έχει βιολογική βάση, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Πριν από 25 χρόνια μελετητές του Πανεπιστημίου του Λος Άντζελες εντόπισαν μια σειρά από νευρώνες που σχετίζονται με την αναπνοή. Τους ονόμασαν, θα λέγαμε στα Ελληνικά, «νευρώνες ρυθμού». Συνολικά εντόπισαν 65 διαφορετικούς τύπους τέτοιων νευρώνων. Τέτοιοι νευρώνες υπάρχουν σε όλα τα θηλαστικά, από τα τρωκτικά μέχρι τον άνθρωπο.

Πιο πρόσφατες έρευνες στο πανεπιστήμιο του Στάντφορντ, σε συνδυασμό με την πρόοδο της γενετικής, έδωσαν στους μελετητές τη δυνατότητα να εντοπίζουν μέσα στο χαοτικό πλήθος τον νευρώνων, τη κίνηση συγκεκριμένων πρωτεϊνών που ενεργοποιούνται κατά τη λειτουργία τους. Έτσι διεξήγαγαν μια σειρά πειραμάτων, σε ποντίκια. Εισάγοντας γενετικά τροποποιημένους ιούς – αναρωτιέται κανείς πόσο επικίνδυνο είναι αυτό αλλά οκ – σε ποντίκια κατάφεραν να απενεργοποιήσουν μια ομάδα από τους νευρώνες που σχετίζονται με τον ρυθμό αναπνοής. Το αποτέλεσμα ήταν πως τα ποντίκια σταμάτησαν να «ξεφυσάνε», μια διαδικασία κατά τα άλλα φυσική που την κάνουμε ακόμα και χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Τα ποντίκια αυτά μετά εμφάνισαν αυξημένους παλμούς και αναπνοή, χαρακτηριστικά δείγματα άγχους.

Η μελέτες αυτές, που – κυριολεκτικά – κόβουν την ανάσα συνεχίστηκαν. Σε μια άλλη ομάδα ποντικιών έγινε το αντίθετο. Απενεργοποιήθηκαν οι νευρώνες που σχετίζονται με την ταχεία αναπνοή σε κατάσταση άγχους. Μετά την αλλαγή αυτή, τα τρωκτικά τοποθετήθηκαν σε ελαφρώς στρεσογόνο περιβάλλον για να δουν την επίδραση τους. Και όμως δεν έγινε τίποτα. Ο μηχανισμός αναπνοής, που επαναλαμβάνεται σαν λούπα όταν ξεκινάμε να αγχωνόμαστε, εκλαμβάνεται ως ένδειξη κινδύνου ή προβλήματος, (αυτό που λαϊκά, πολλές φορές έχουμε βιώσει όλες και όλοι: να αγχωνόμαστε επειδή αγχωνόμαστε) δεν ενεργοποιήθηκε. Τελικά τα ποντίκια έμειναν ήρεμα, σε κατάσταση ζεν.