Every year is getting shorter, never seem to find the time
Plans that either come to naught or half a page of scribbled lines
Hanging on in quiet desperation is the English way
The time is gone, the song is over, thought I’d something more to say
Με αυτό τετράστιχο τελειώνει το τραγούδι Time των Pink Floyd, συμπυκνώνοντας τη ρευστότητα αλλά και το πεπερασμένο του χρόνου, που όσο μεγαλώνουμε μοιάζει να λιγοστεύει. Μερικές φορές φαίνεται ότι η ζωή μας προσπερνά, σα να γλιστρά σα νερό μέσα από τα δάχτυλά μας σαν νερό, σε αντίθεση με τότε που ήμασταν παιδιά, που ο χρόνος περνούσε αργά, με ατελείωτες διαδρομές με το αυτοκίνητο και καλοκαιρινές διακοπές που έμοιαζαν να διαρκούν για πάντα. Αλλά ως ενήλικες, ο χρόνος μοιάζει να επιταχύνεται με τρομακτικό ρυθμό, με τα Χριστούγεννα και τα γενέθλια να έρχονται κάθε χρόνο όλο και πιο γρήγορα, σε χρονικούς κύκλους που χρόνο με το χρόνο συρρικνώνονται.
Αλλά ίσως δεν χρειάζεται να αισθάνεστε έτσι, καθώς η εμπειρία του χρόνου είναι ευέλικτη. Σε ορισμένες καταστάσεις που βιώνουμε επιταχύνεται και σε ορισμένες άλλες επιβραδύνεται. Υπάρχουν ακόμη και ορισμένες μεταβαλλόμενες καταστάσεις συνείδησης (όπως για παράδειγμα όταν κάποιος βρίσκεται υπό την επήρεια ψυχεδελικών ναρκωτικών, οι τραυματικές καταστάσεις ή όταν οι αθλητές βρίσκονται κοντά στο τέρμα) στις οποίες ο χρόνος φαίνεται να επιβραδύνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Ίσως λοιπόν, κατανοώντας τις ψυχολογικές διεργασίες που κρύβονται πίσω από τις διαφορετικές εμπειρίες μας για το πέρας του χρόνου, να μπορέσουμε να επιβραδύνουμε λίγο τα πράγματα.
Υπάρχει μια σειρά από βασικούς «νόμους» του ψυχολογικού χρόνου, έτσι όπως τον βιώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Ένας από αυτούς είναι ότι ο χρόνος φαίνεται να επιταχύνεται όσο μεγαλώνουμε. Ένας άλλος είναι ότι ο χρόνος φαίνεται να επιβραδύνεται όταν εκτεινόμαστε σε νέα περιβάλλοντα και εμπειρίες.
Αυτοί οι δύο νόμοι προκαλούνται από τον ίδιο υποκείμενο παράγοντα: τη σχέση μεταξύ της εμπειρίας του χρόνου που βιώνουμε και του όγκου των πληροφοριών (συμπεριλαμβανομένων των αντιλήψεων, των αισθήσεων και των σκέψεων) που επεξεργάζεται το μυαλό μας. Όσο περισσότερες πληροφορίες προσλαμβάνει το μυαλό μας, τόσο πιο αργά φαίνεται να περνάει ο χρόνος.
Αυτό εξηγεί εν μέρει γιατί ο χρόνος περνάει τόσο αργά για τα παιδιά και φαίνεται να επιταχύνεται όσο μεγαλώνουμε. Για τα παιδιά, ο κόσμος είναι ένα συναρπαστικό μέρος, γεμάτο νέες εμπειρίες και καινούργιες αισθήσεις. Καθώς μεγαλώνουμε, έχουμε λιγότερες νέες εμπειρίες και ο κόσμος γύρω μας γίνεται όλο και πιο οικείος.
Γινόμαστε λιγότερο ευαίσθητοι απέναντι στις εμπειρίες μας, πράγμα που σημαίνει ότι επεξεργαζόμαστε λιγότερες πληροφορίες και ο χρόνος φαίνεται να επιταχύνεται. (Ένας άλλος παράγοντας μπορεί να είναι η «αναλογική» πτυχή, δηλαδή ότι όσο μεγαλώνουμε κάθε χρονική περίοδος αποτελεί μικρότερο ποσοστό της ζωής μας στο σύνολό της).
Προκύπτει, λοιπόν, ότι η εμπειρία του χρόνου θα πρέπει να διευρύνεται σε άγνωστο περιβάλλον, επειδή εκεί το μυαλό μας επεξεργάζεται περισσότερες πληροφορίες από ότι σε ένα περιβάλλον οικείο. Όταν φεύγετε σε μια ξένη χώρα είστε πολύ πιο ευαίσθητοι στο περιβάλλον σας. Τα πάντα είναι άγνωστα και καινούργια, οπότε δίνετε πολύ περισσότερη προσοχή και προσλαμβάνετε πολύ περισσότερες πληροφορίες.
Το ίδιο συμβαίνει και όταν περνάτε μια μέρα σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μαθαίνοντας νέα πράγματα με μια ομάδα άγνωστων ανθρώπων. Αισθάνεστε ότι έχει περάσει περισσότερος χρόνος από ό,τι θα νιώθατε αν είχατε μείνει στο σπίτι ακολουθώντας την κανονική σας ρουτίνα.
Όλα αυτά οδηγούν σε δύο απλές προτάσεις για το πώς μπορούμε να διευρύνουμε την εμπειρία του χρόνου.
Πρώτον, εφόσον γνωρίζουμε ότι η εξοικείωση κάνει τον χρόνο να περνάει πιο γρήγορα, μπορούμε να επιβραδύνουμε τον χρόνο εκθέτοντας τον εαυτό μας σε όσο το δυνατόν περισσότερες νέες εμπειρίες. Ταξιδεύοντας σε νέα μέρη, δίνοντας στον εαυτό μας νέες προκλήσεις, γνωρίζοντας καινούργιους ανθρώπους, εκθέτοντας το μυαλό μας σε νέες πληροφορίες, χόμπι, δεξιότητες κ.ο.κ. Αυτό θα αυξήσει τον όγκο των πληροφοριών που επεξεργάζεται το μυαλό μας και θα επιμηκύνει την χρονική μας εμπειρία.
Δεύτερον, μπορούμε να επιβραδύνουμε τον χρόνο κάνοντας μια συνειδητή προσπάθεια να είμαστε πιο «προσεκτικοί» με τις εμπειρίες μας. Mindfulness σημαίνει να δίνουμε όλη μας την προσοχή σε μια εμπειρία – σε αυτό που βλέπουμε, αισθανόμαστε, γευόμαστε, μυρίζουμε ή ακούμε – αντί στις σκέψεις μας, το άγχος της καθημερινής ζωής και στις ρουτίνας.
Η σημασία της στιγμής
Σημαίνει να ζούμε μέσα από τις αισθήσεις μας και την εμπειρία μας και όχι μέσα από το μυαλό μας. Είναι μια διαφορετική προσέγγιση για την αποφυγή της εξοικείωσης – και συμβαίνει όχι όταν αναζητούμε νέες εμπειρίες, αλλά όταν αλλάζουμε τη στάση μας απέναντι στις εμπειρίες μας.
Όταν κάνετε ντους το πρωί, για παράδειγμα – αντί να αφήνετε το μυαλό σας να συλλογίζεται τα πράγματα που έχετε να κάνετε σήμερα ή τα πράγματα που κάνατε χθες το βράδυ, αλλά αντί αυτού προσπαθήστε να φέρετε την προσοχή σας στο εδώ και στο τώρα έχοντας πραγματικά επίγνωση της αίσθησης του νερού που ρέει πάνω στο σώμα σας και της αίσθησης ζεστασιάς και καθαριότητας που νιώθετε, σαν μια καθαρτική τελετουργία.
Όταν κάνετε δουλειές όπως το κούρεμα του γκαζόν ή το πλύσιμο των πιάτων, μην ακούτε μουσική στα ακουστικά σας ή μην αφήνετε τον εαυτό σας να ονειροπολεί. Δώστε την προσοχή σας στα αντικείμενα και τα φαινόμενα γύρω σας και στις φυσικές αισθήσεις που βιώνετε εκείνη τη στιγμή.
Ένα πράγμα που θα διαπιστώσετε είναι ότι αυτές οι δουλειές γίνονται πιο ευχάριστες με αυτόν τον τρόπο. Και θα ανακαλύψετε επίσης ότι αυτή η ανοιχτή και άγρυπνη στάση απέναντι στις εμπειρίες σας έχει αποτέλεσμα να διευρύνεται ο χρόνος, αφού η ενσυνείδηση αυξάνει τον όγκο των πληροφοριών που επεξεργαζόμαστε.
Από αυτή την άποψη, δεν χρειάζεται να σκεφτόμαστε τον χρόνο ως εχθρό. Σε κάποιο βαθμό, αν καταφέρουμε να τον κατανοήσουμε, μπορούμε να ελέγξουμε την εμπειρία μας μέσα στο πέρασμα του.
Πολλοί από εμάς προσπαθούμε να βεβαιωθούμε ότι μπορούμε να ζήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τρώγοντας καλό φαγητό και κάνοντας γυμναστική, κάτι που είναι λογικό. Όμως είναι δυνατό να αυξήσουμε το χρόνο που βιώνουμε στη ζωή μας με έναν άλλο τρόπο – επεκτείνοντας την εμπειρία και το βάθος του χρόνου.
Every year is getting shorter, never seem to find the time
Plans that either come to naught or half a page of scribbled lines
Hanging on in quiet desperation is the English way
The time is gone, the song is over, thought I’d something more to say
Με αυτό τετράστιχο τελειώνει το τραγούδι Time των Pink Floyd, συμπυκνώνοντας τη ρευστότητα αλλά και το πεπερασμένο του χρόνου, που όσο μεγαλώνουμε μοιάζει να λιγοστεύει. Μερικές φορές φαίνεται ότι η ζωή μας προσπερνά, σα να γλιστρά σα νερό μέσα από τα δάχτυλά μας σαν νερό, σε αντίθεση με τότε που ήμασταν παιδιά, που ο χρόνος περνούσε αργά, με ατελείωτες διαδρομές με το αυτοκίνητο και καλοκαιρινές διακοπές που έμοιαζαν να διαρκούν για πάντα. Αλλά ως ενήλικες, ο χρόνος μοιάζει να επιταχύνεται με τρομακτικό ρυθμό, με τα Χριστούγεννα και τα γενέθλια να έρχονται κάθε χρόνο όλο και πιο γρήγορα, σε χρονικούς κύκλους που χρόνο με το χρόνο συρρικνώνονται.
Αλλά ίσως δεν χρειάζεται να αισθάνεστε έτσι, καθώς η εμπειρία του χρόνου είναι ευέλικτη. Σε ορισμένες καταστάσεις που βιώνουμε επιταχύνεται και σε ορισμένες άλλες επιβραδύνεται. Υπάρχουν ακόμη και ορισμένες μεταβαλλόμενες καταστάσεις συνείδησης (όπως για παράδειγμα όταν κάποιος βρίσκεται υπό την επήρεια ψυχεδελικών ναρκωτικών, οι τραυματικές καταστάσεις ή όταν οι αθλητές βρίσκονται κοντά στο τέρμα) στις οποίες ο χρόνος φαίνεται να επιβραδύνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Ίσως λοιπόν, κατανοώντας τις ψυχολογικές διεργασίες που κρύβονται πίσω από τις διαφορετικές εμπειρίες μας για το πέρας του χρόνου, να μπορέσουμε να επιβραδύνουμε λίγο τα πράγματα.
Υπάρχει μια σειρά από βασικούς «νόμους» του ψυχολογικού χρόνου, έτσι όπως τον βιώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Ένας από αυτούς είναι ότι ο χρόνος φαίνεται να επιταχύνεται όσο μεγαλώνουμε. Ένας άλλος είναι ότι ο χρόνος φαίνεται να επιβραδύνεται όταν εκτεινόμαστε σε νέα περιβάλλοντα και εμπειρίες.
Αυτοί οι δύο νόμοι προκαλούνται από τον ίδιο υποκείμενο παράγοντα: τη σχέση μεταξύ της εμπειρίας του χρόνου που βιώνουμε και του όγκου των πληροφοριών (συμπεριλαμβανομένων των αντιλήψεων, των αισθήσεων και των σκέψεων) που επεξεργάζεται το μυαλό μας. Όσο περισσότερες πληροφορίες προσλαμβάνει το μυαλό μας, τόσο πιο αργά φαίνεται να περνάει ο χρόνος.
Αυτό εξηγεί εν μέρει γιατί ο χρόνος περνάει τόσο αργά για τα παιδιά και φαίνεται να επιταχύνεται όσο μεγαλώνουμε. Για τα παιδιά, ο κόσμος είναι ένα συναρπαστικό μέρος, γεμάτο νέες εμπειρίες και καινούργιες αισθήσεις. Καθώς μεγαλώνουμε, έχουμε λιγότερες νέες εμπειρίες και ο κόσμος γύρω μας γίνεται όλο και πιο οικείος.
Γινόμαστε λιγότερο ευαίσθητοι απέναντι στις εμπειρίες μας, πράγμα που σημαίνει ότι επεξεργαζόμαστε λιγότερες πληροφορίες και ο χρόνος φαίνεται να επιταχύνεται. (Ένας άλλος παράγοντας μπορεί να είναι η «αναλογική» πτυχή, δηλαδή ότι όσο μεγαλώνουμε κάθε χρονική περίοδος αποτελεί μικρότερο ποσοστό της ζωής μας στο σύνολό της).
Προκύπτει, λοιπόν, ότι η εμπειρία του χρόνου θα πρέπει να διευρύνεται σε άγνωστο περιβάλλον, επειδή εκεί το μυαλό μας επεξεργάζεται περισσότερες πληροφορίες από ότι σε ένα περιβάλλον οικείο. Όταν φεύγετε σε μια ξένη χώρα είστε πολύ πιο ευαίσθητοι στο περιβάλλον σας. Τα πάντα είναι άγνωστα και καινούργια, οπότε δίνετε πολύ περισσότερη προσοχή και προσλαμβάνετε πολύ περισσότερες πληροφορίες.
Το ίδιο συμβαίνει και όταν περνάτε μια μέρα σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μαθαίνοντας νέα πράγματα με μια ομάδα άγνωστων ανθρώπων. Αισθάνεστε ότι έχει περάσει περισσότερος χρόνος από ό,τι θα νιώθατε αν είχατε μείνει στο σπίτι ακολουθώντας την κανονική σας ρουτίνα.
Όλα αυτά οδηγούν σε δύο απλές προτάσεις για το πώς μπορούμε να διευρύνουμε την εμπειρία του χρόνου.
Πρώτον, εφόσον γνωρίζουμε ότι η εξοικείωση κάνει τον χρόνο να περνάει πιο γρήγορα, μπορούμε να επιβραδύνουμε τον χρόνο εκθέτοντας τον εαυτό μας σε όσο το δυνατόν περισσότερες νέες εμπειρίες. Ταξιδεύοντας σε νέα μέρη, δίνοντας στον εαυτό μας νέες προκλήσεις, γνωρίζοντας καινούργιους ανθρώπους, εκθέτοντας το μυαλό μας σε νέες πληροφορίες, χόμπι, δεξιότητες κ.ο.κ. Αυτό θα αυξήσει τον όγκο των πληροφοριών που επεξεργάζεται το μυαλό μας και θα επιμηκύνει την χρονική μας εμπειρία.
Δεύτερον, μπορούμε να επιβραδύνουμε τον χρόνο κάνοντας μια συνειδητή προσπάθεια να είμαστε πιο «προσεκτικοί» με τις εμπειρίες μας. Mindfulness σημαίνει να δίνουμε όλη μας την προσοχή σε μια εμπειρία – σε αυτό που βλέπουμε, αισθανόμαστε, γευόμαστε, μυρίζουμε ή ακούμε – αντί στις σκέψεις μας, το άγχος της καθημερινής ζωής και στις ρουτίνας.
Η σημασία της στιγμής
Σημαίνει να ζούμε μέσα από τις αισθήσεις μας και την εμπειρία μας και όχι μέσα από το μυαλό μας. Είναι μια διαφορετική προσέγγιση για την αποφυγή της εξοικείωσης – και συμβαίνει όχι όταν αναζητούμε νέες εμπειρίες, αλλά όταν αλλάζουμε τη στάση μας απέναντι στις εμπειρίες μας.
Όταν κάνετε ντους το πρωί, για παράδειγμα – αντί να αφήνετε το μυαλό σας να συλλογίζεται τα πράγματα που έχετε να κάνετε σήμερα ή τα πράγματα που κάνατε χθες το βράδυ, αλλά αντί αυτού προσπαθήστε να φέρετε την προσοχή σας στο εδώ και στο τώρα έχοντας πραγματικά επίγνωση της αίσθησης του νερού που ρέει πάνω στο σώμα σας και της αίσθησης ζεστασιάς και καθαριότητας που νιώθετε, σαν μια καθαρτική τελετουργία.
Όταν κάνετε δουλειές όπως το κούρεμα του γκαζόν ή το πλύσιμο των πιάτων, μην ακούτε μουσική στα ακουστικά σας ή μην αφήνετε τον εαυτό σας να ονειροπολεί. Δώστε την προσοχή σας στα αντικείμενα και τα φαινόμενα γύρω σας και στις φυσικές αισθήσεις που βιώνετε εκείνη τη στιγμή.
Ένα πράγμα που θα διαπιστώσετε είναι ότι αυτές οι δουλειές γίνονται πιο ευχάριστες με αυτόν τον τρόπο. Και θα ανακαλύψετε επίσης ότι αυτή η ανοιχτή και άγρυπνη στάση απέναντι στις εμπειρίες σας έχει αποτέλεσμα να διευρύνεται ο χρόνος, αφού η ενσυνείδηση αυξάνει τον όγκο των πληροφοριών που επεξεργαζόμαστε.
Από αυτή την άποψη, δεν χρειάζεται να σκεφτόμαστε τον χρόνο ως εχθρό. Σε κάποιο βαθμό, αν καταφέρουμε να τον κατανοήσουμε, μπορούμε να ελέγξουμε την εμπειρία μας μέσα στο πέρασμα του.
Πολλοί από εμάς προσπαθούμε να βεβαιωθούμε ότι μπορούμε να ζήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τρώγοντας καλό φαγητό και κάνοντας γυμναστική, κάτι που είναι λογικό. Όμως είναι δυνατό να αυξήσουμε το χρόνο που βιώνουμε στη ζωή μας με έναν άλλο τρόπο – επεκτείνοντας την εμπειρία και το βάθος του χρόνου.
