Η σύγχρονη ζωή είναι ένα ατελείωτο γαϊτανάκι εργασίας, ανησυχιών και ερεθισμάτων. Το Niksen είναι η πρακτική εκείνη του να καταφέρνεις να βάζεις στην άκρη έστω και λίγο χρόνο για να μην κάνεις απολύτως τίποτα. Οι έρευνες δείχνουν ότι η ξεκούραση και η χαλάρωση συνδέονται με βελτιωμένη συγκέντρωση, τη μείωση του άγχους και την ενίσχυση της δημιουργικότητας. Εργαζόμαστε πυρετωδώς για να ζούμε καλύτερα, προσπαθούμε να ασκούμε το σώμα και το μυαλό με κάθε τρόπο, ώστε να γινόμαστε όσο το δυνατόν πιο «αποτελεσματικοί».
Το αποτέλεσμα, όμως, μοιάζει, πολύ συχνά, να μην είναι αντίστοιχο της προσπάθειας: δουλεύουμε περισσότερο αντί για λιγότερο, ζούμε πιο δύσκολα, γινόμαστε πιο αγχώδεις και, πολλές φορές, πιο μοναχικοί. Μήπως να κάναμε απλά μια παύση;
Πότε ήταν η τελευταία φορά που δεν κάνατε τίποτα; Με αυτό, δεν εννοώ να κάνετε scrolling στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να παρακολουθείτε επαναλήψεις του «Κωνσταντίνου και Ελένης» ή να εκνευρίζεστε με τις πιο πρόσφατες «διαφωνίες» στο γραφείο. Αναφέρομαι στο τίποτα χωρίς σκοπό και χωρίς στόχο, πέρα από το να απολαμβάνετε απλώς την ύπαρξή σας.
Αν ανήκετε στην πλειοψηφία, είναι πιθανό να δυσκολευτείτε να θυμηθείτε μια τέτοια στιγμή πολυτέλειας. Και ακόμα και αν μπορούσατε, θα το κάνατε; Όσο περισσότερο το σκέφτεστε, τόσο περισσότερο συνειδητοποιείτε πόσο απίστευτα δύσκολο είναι όχι μόνο να βρείτε χρόνο για να μην κάνετε τίποτα αλλά και να το διεκδικήσετε χωρίς να ντρέπεστε γι’ αυτό.
Στην κουλτούρα μας που είναι επικεντρωμένη στην εργασία και την συνεχή εξέλιξη, το να μην κάνεις τίποτα αποτελεί σημάδι ότι δεν «ξοδεύεις» σωστά τον χρόνο σου.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που γεμίζουμε το πρόγραμμά μας με δουλειά, δραστηριότητες και αγγαρείες υπό την πίεση να παράγουμε διαρκώς – ακόμη και αν αυτή η ενασχόληση γίνεται για χάρη της απόδοσης. Ο άνθρωπος περπατάει πάνω στη γη εδώ και 300.000 χρόνια, ενώ κάθεται πίσω από ένα γραφείο μόλις 200. Μήπως το γραφείο σας είναι όλο και πιο ίδιο με το σπίτι σας; Σας έχουμε ένα νέο: Η εργασιομανία δεν είναι καλυμμένη αλαζονεία, είναι κραυγή απελπισίας.
Ίσως όμως να έχουμε επιτέλους μια λέξη που όχι μόνο ενσαρκώνει τις χαρές των αδιάφορων στιγμών, αλλά και τα οφέλη που μπορεί να επιφέρει. Είναι η λέξη niksen, και μας τη δάνεισαν από την Ολλανδία.
Επαναπροσδιορισμός του niksen
Στα ολλανδικά, η λέξη niksen σημαίνει κυριολεκτικά «δεν κάνω τίποτα». Σύμφωνα με τη Maartje Williems, τη συγγραφέα του βιβλίου The Lost Art of Doing Nothing, το ρήμα προέρχεται από το ουσιαστικό niks (τίποτα) και δεν επινοήθηκε για να είναι μια ηχηρή επιδοκιμασία. Αυτό αποδεικνύεται από το λεξιλογικό του ξαδερφάκι niksnut – που ουσιαστικά πάει να πει ένας αργόσχολος που δεν κάνει τίποτα και δεν συνεισφέρει στην κοινωνία.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, το niksen έχει δεχτεί έναν επαναπροσδιορισμό. Το 2017, ο δημοσιογράφος Gebke Verhoeven δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Το Niksen είναι το νέα Mindfulness (ενσυνειδητότητα)» στο περιοδικό Gezond Nu (Σύγχρονη Υγεία). Το άρθρο συμπεριλάμβανε το ολλανδικό ρήμα στα οφέλη της χαλάρωσης που εντόπιζαν οι ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι στις έρευνές τους.
Όπως έγραψε ο Verhoeven: «Γεμίζουμε τον ελεύθερο χρόνο μας έτσι ώστε να μην μας μένει ούτε λεπτό για να μην κάνουμε τίποτα. Είναι κακό αυτό; Ναι, είναι κακό. Δεν δίνετε χώρο και χρόνο στον εγκέφαλό σας να επεξεργαστεί τις πληροφορίες και να “αφουγκραστεί” αυτό που πραγματικά χρειάζεστε. Με λίγα λόγια, χάνετε λίγο από τον εαυτό σας. Καιρός να μετατρέψετε την αδράνειά σας σε τέχνη».
Το άρθρο ενέπνευσε και άλλους δημοσιογράφους να διερευνήσουν το niksen – μεταξύ αυτών και την Olga Mecking, η οποία έγραψε ένα δημοφιλές άρθρο για το θέμα στους New York Times. Συγκυριακά, πολλά από αυτά τα άρθρα δημοσιεύτηκαν το 2019, λίγο πριν η πανδημία κόβιντ αναγκάσει απότομα τους ανθρώπους να διαχειριστούν τον ελεύθερο χρόνο τους.
Για την ιστορία, τα ολλανδικά δεν είναι η πρώτη γλώσσα που επινόησε έναν όρο για το μεγαλείο της τεμπελιάς. Τα ιταλικά, για παράδειγμα, έχουν τη έκφραση la dolce far niente που στην κυριολεξία πάει να πει, «τι γλυκό το να μην κάνεις τίποτα». Η έκφραση δεν λέγεται πολύ σήμερα, καθώς ακούγεται λίγο ξεπερασμένη και κλισέ στους σύγχρονους Ιταλούς. Χρησίμευσε, ωστόσο, ως έμπνευση για αρκετά έργα τέχνης, συμπεριλαμβανομένης μιας σειράς ελαιογραφιών του νεοκλασικιστή John William Godward.
Φαίνεται όμως ότι το niksen έχει κερδίσει την ευρεία αποδοχή ως η λέξη που αντιπροσωπεύει την έννοια.
Πώς μπορεί να εφαρμοστεί το niksen;
Για να εφαρμόσετε το niksen, αρκεί να μείνετε αδρανείς για κάποιο χρονικό διάστημα χωρίς να προσπαθήσετε να είστε παραγωγικοί ή να εκπληρώσετε κάποιον σκοπό. Αυτό είναι όλο. Φαίνεται τόσο εύκολο όσο το να κουλουριαστείτε στην αγαπημένη σας πολυθρόνα. Ωστόσο, στην πράξη, είναι πολύ πιο δύσκολο.
Φανταστείτε, για παράδειγμα, ότι εργάζεστε από το σπίτι με τηλεργασία και κάνετε ένα διάλειμμα για να βάλετε ένα πλυντήριο πιάτων. Είναι αυτό niksen; Όχι. Χρησιμοποιείτε το χρόνο σας για να είστε παραγωγικοί, και αυτό δεν είναι καθόλου niksen. Τι γίνεται με την περιήγηση σας στο Instagram; Όχι, γιατί έχετε χρησιμοποιήσει αυτόν τον χρόνο για να ενημερωθείτε για όλα τα διαδικτυακά δρώμενα.
Ακόμη και στην περίπτωση που κάθεστε και δεν κάνετε τίποτα, το μυαλό σας μπορεί να προδώσει τις προσπάθειές σας. Το να ξοδεύετε το χρόνο σας σχεδιάζοντας μια επερχόμενη παρουσίαση για τη δουλειά ή το πανεπιστήμιο, σημαίνει ότι εξακολουθείτε να εργάζεστε. Και, παρά τον τίτλο του άρθρου του Verhoeven του 2017, ακόμα και το mindfulness δεν είναι nisken. Το mindfulness έχει στόχο να είστε πλήρως παρόντες στη στιγμή, ενώ οι χωρίς σκοπό συλλογισμοί του niksen μοιάζουν περισσότερο με την αδράνεια.
Απαιτείται τρομερά σκληρή δουλειά για να μην κάνεις τίποτα. ~ Oscar Wilde
Τι μετράει λοιπόν; Το να κοιτάς έξω από το παράθυρο και να βλέπεις τα πουλιά να πετάνε στον ουρανό. Να απολαμβάνεις το άρωμα του καφέ σου που ψήνεται το πρωί. Να ονειρεύεσαι όμορφα πράγματα και να νιώθεις μια ευφορία καθώς ακούς μουσική στον καναπέ. Να κάθεσαι σε μια καφετέρια και να παρακολουθείς τους ανθρώπους που περνούν. Είναι κάθε «ελεύθερη στιγμή», γράφει ο Williems, «που δεν έχεις τίποτα να κάνεις και δεν βρίσκεις κάτι καινούργιο να κάνεις».
Από εκεί και πέρα, δεν υπάρχουν αυστηροί κανόνες. Ο Williems συνιστά οι στιγμές να είναι αυθόρμητες, να μην έχουν χρονικό περιορισμό και να δημιουργούνται σε περιβάλλον χωρίς περισπασμούς. Αλλά η Carolien Hamming, διευθύνουσα σύμβουλος του CSR Centrum, ενός κέντρου προπόνησης άγχους, σας συμβουλεύει να προγραμματίζετε τις συνεδρίες χρησιμοποιώντας χρονοδιακόπτη, ειδικά αν ξεκινάτε μόλις τώρα. Κάποιοι μάλιστα προτείνουν να ενσωματώσετε μια χαλαρή δραστηριότητα που η οποία να μην έχει στόχο. Σκεφτείτε πράγματα όπως το περπάτημα, το πλέξιμο, η περιστροφή στυλό ή η παρασκευή ενός φλιτζανιού τσάι.
«Τολμήστε να είστε αδρανείς», δήλωσε η Hamming στο TIME. «Το θέμα είναι να επιτρέψουμε στη ζωή να κάνει τον κύκλο της και να μας απαλλάξει από τις υποχρεώσεις για μια στιγμή».
Τα οφέλη του να είσαι άπραγος
Δεν γνωρίζω καμία μελέτη που να έχει εξετάσει συγκεκριμένα το niksen όπως περιγράφεται λεπτομερώς παραπάνω. Η έννοια αυτή είναι πιθανότατα πολύ νέα και αδιαμόρφωτη για την ώρα. Θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε πως θα εξελιχθεί. Με αυτό το δεδομένο, πολλές έρευνες επισημαίνουν τα οφέλη της ξεκούρασης και της χαλάρωσης, και το niksen θα μπορούσε να προσφέρει παρόμοια οφέλη για τους ανθρώπους που βρίσκουν ότι η πρακτική ελέγχει και τα δύο αυτά πεδία.
Ένα τέτοιο όφελος είναι η βελτίωση της συγκέντρωσης και της λήψης αποφάσεων. Ο μετωπιαίος λοβός σας -ένα τμήμα του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων και στον αυτοέλεγχο- όσο περισσότερο γνωστικό φορτίο του ασκείται, κουράζεται. Όταν ξεκουράζεστε, ο μετωπιαίος λοβός σας κατεβάζει ρυθμούς και αφήνει το δίκτυο αυτόματης λειτουργίας να αναλάβει. Αυτή η διαφορετική κατάσταση του εγκεφάλου μειώνει το γνωστικό φορτίο, ώστε ο μετωπιαίος λοβός σας να έχει περισσότερη ενέργεια όταν επιστρέφετε στις καθημερινές σας εργασίες.
Ενώ ο εγκέφαλός σας αναζωογονείται περισσότερο όταν κοιμάστε, η έρευνα δείχνει ότι η ανάπαυση κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να προσφέρει νοητική τόνωση. Όπως έγραψε η Emily Maloney για την εμπειρία της για το niksen στην Washington Post: «Αυτά τα διαλείμματα στην ημέρα μου ήταν πιο χρήσιμα όταν ήμουν κουρασμένη και χρειαζόμουν μια επαναφορά, όταν έψαχνα χώρο για να είμαι δημιουργική ή όταν δυσκολευόμουν να συγκεντρωθώ σε μια εργασία που έπρεπε να κάνω. Αντί να πολεμήσω τους φυσικούς μου ρυθμούς, ενέδωσα σε αυτούς».
Το γνωστικό φορτίο μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί τα διαλείμματα που περιλαμβάνουν άλλες δουλειές, scrolling στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλες παρόμοιες δραστηριότητες δεν είναι τόσο αποτελεσματικά. Αντί να επιτρέψουν στον μετωπιαίο λοβό σας να χαλαρώσει, τον φορτώνουν με μια νέα γκάμα αποφάσεων και προκλήσεων αυτοελέγχου.
Τα ουσιαστικά διαλείμματα έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλουν επίσης στη μείωση του στρες. Ενώ κάποιο άγχος μπορεί να σας παρακινήσει να ολοκληρώσετε μια εργασία ή να ανταποκριθείτε σε μια πρόκληση κι εν τέλει να λειτουργήσει ως κίνητρο, το υπερβολικό άγχος ή το άγχος που διατηρείται για πολύ καιρό μπορεί να βλάψει την απόδοση και την παραγωγικότητά σας. Επίσης, δεν είναι καλό για την υγεία και την ευεξία σας.
Ενσωματώνοντας στιγμές χαλάρωσης στις μέρες σας, μπορείτε να εξισορροπήσετε καλύτερα τα επίπεδα του άγχους σας, αξιοποιώντας την αντίδραση «ξεκούρασης και αφομοίωσης», που είναι το αντίστοιχο της πιο διάσημης αντίδρασης «μάχης ή φυγής». Αυτά τα διαλείμματα μπορούν επίσης να σας βοηθήσουν να δημιουργήσετε καλύτερα όρια μεταξύ των περιόδων ξεκούρασης και εκείνων της έντονης συγκέντρωσης.
«Το Niksen απευθύνεται στην επιθυμία για έναν απλούστερο, πιο απλό τρόπο ζωής», γράφει η Mecking στο βιβλίο της, Niksen: Embracing the Dutch Art of Doing Nothing. «Όταν εξοικειωθείτε με το Niksen, θα εξοικειωθείτε επίσης με το να αρνείστε να είστε τόσο απασχολημένοι. Το Niksen θα σας βοηθήσει να αφήσετε να φύγει ένα μέρος αυτής της πολυάσχολης ζωής αντί να προσθέτετε ακόμη περισσότερες υποχρεώσεις σε αυτήν».
Τέλος, η δημιουργικότητα και η επίλυση προβλημάτων μπορούν επίσης να ενισχυθούν από στιγμές ανάπαυλας. Σύμφωνα με την Emma Seppälä, αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Έρευνας και Εκπαίδευσης για τη συμπόνια και τον αλτρουισμό, η έρευνα δείχνει ότι η δημιουργική σκέψη βρίσκεται στο αποκορύφωμά της όταν ο εγκέφαλός μας κολυμπάει στα αργόσυρτα εγκεφαλικά κύματα άλφα και δέλτα. Αυτά τα κύματα είναι πιο εμφανή όταν βρίσκεστε σε κατάσταση ηρεμίας και το δίκτυο αυτόματης λειτουργίας σας είναι ενεργοποιημένο.
«Έτσι, αν παραμένετε συγκεντρωμένοι όλη την ώρα – κάνοντας συνεχώς, κάνοντας, κάνοντας – δεν επιτρέπετε στον εαυτό σας να μπει σε αυτή τη λειτουργία που στην πραγματικότητα θα οδηγήσει στη μεγαλύτερη δημιουργικότητα που έχετε», δήλωσε η Seppälä σε συνέντευξή της.
Εξισορροπώντας το niksen με κάτι άλλο
Έχουμε γράψει σε άλλα άρθρα μας για το πώς η νοητική περιπλάνηση μπορεί να προκαλέσει δυστυχία, η πλήξη είναι προειδοποίηση και η αφηρημάδα μπορεί να αποτελέσει αιτία στεναχώριας. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι το να αποφεύγεις να μην κάνεις τίποτα είναι σοφό από πολλές απόψεις. Αξίζει όμως να επαναλάβουμε ότι αυτά τα φυσιολογικά νοητικά συμβάντα γίνονται προβληματικά μόνο όταν διακόπτουν τις στιγμές κατά τις οποίες θέλουμε να δώσουμε σημασία: εργασίες που θεωρούμε σημαντικές, βραδιές με την οικογένεια και χόμπι που δίνουν χαρά στη ζωή μας.
Πόσο όμορφο είναι να σηκώνεσαι και να βγαίνεις έξω και να κάνεις κάτι. Είμαστε εδώ στη Γη για να πράττουμε και μην αφήσετε κανέναν να σας πει το αντίθετο.
Kurt Vonnegut
Το θέμα είναι η ισορροπία. Χρειαζόμαστε στιγμές για να αναπνεύσουμε και να ανακάμψουμε, ώστε όταν επιστρέψουμε στο ενεργό κομμάτι της ζωής μας, να είμαστε πλήρως αφοσιωμένοι σε αυτό και να εκτιμούμε. Ταυτόχρονα, η δραστήρια ζωή μας θα πρέπει να μας επιτρέπει να εκτιμούμε τις χαρές της απλής ύπαρξης χωρίς το αίσθημα της ενοχής.
Όπως δήλωσε στη Vogue ο Rutt Veenhoven, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο Erasmus του Ρότερνταμ: «Ο ρυθμός της ζωής σήμερα είναι γρήγορος επειδή υπάρχουν πολλά εκεί έξω που μπορούμε να απολαύσουμε. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για το υψηλό επίπεδο ευτυχίας στη σύγχρονη κοινωνία. Η δραστηριότητα είναι ένας ισχυρός μοχλός ευτυχίας, τόσο επειδή μας κρατά σε φόρμα όσο και επειδή οι δραστήριοι άνθρωποι χτίζουν περισσότερους πόρους στην εργασία και τις σχέσεις τους».
Και πρόσθεσε: «Το Niksen προσφέρει μια ανακούφιση για τους ανθρώπους που αισθάνονται καταβεβλημένοι από τους ρυθμούς της καθημερινότητας τους. Είναι επίσης μια ελκυστική ιδέα για όσους μπορεί μεν να μην νιώθουν υπερβολικά εξουθενωμένοι, αλλά εξακολουθούν να αισθάνονται και αυτοί την πίεση»
Λειτουργεί το niksen; Για ορισμένους ανθρώπους, ναι. Για άλλους, μάλλον όχι. Όλα εξαρτώνται από το πώς μπορούμε ως άτομα να βρούμε καλύτερα αυτή την ανακούφιση από τη συνεχή φασαρία της σύγχρονης ζωής. Αλλά μη γελιέστε: Όλοι χρειαζόμαστε αυτή την ανακούφιση.
