Δεν είναι συχνό φαινόμενο οι ψυχολόγοι να εντοπίζουν ένα νέο, δημοφιλές αρχέτυπο προσωπικότητας. Η ανθρώπινη φύση σπάνια γίνεται αντικείμενο ειδησεογραφικών ρεπορτάζ με τίτλους όπως «Το πιο συζητημένο χαρακτηριστικό προσωπικότητας για το φθινόπωρο/χειμώνα». Και όμως κάτι παρόμοιο συμβαίνει τώρα με τη γοητεία που ασκούν οι λεγόμενοι «σκοτεινοί εμπαθείς (dark empaths)».
Στο TikTok ο όρος είναι τάση με περισσότερες από 2,6 εκατομμύρια αναφορές. Υπάρχει ακόμη και το hashtag #darkempathtok που επιτρέπει στους χρήστες να βρουν τα τελευταία βίντεο με δυσοίωνους τίτλους όπως «Όταν ένας εμπαθής γίνεται σκοτεινός» και «η πιο ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ προσωπικότητα».
Οι “σκοτεινοί εμπαθείς” αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά σε μια μελέτη του 2021 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Personality and Individual Differences. Οι ερευνητές τους όρισαν ως ένα «νέο ψυχολογικό κατασκεύασμα», το οποίο αφορά άτομα που διαθέτουν υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης σε συνδυασμό με τα λεγόμενα «σκοτεινά χαρακτηριστικά». Στην πράξη αυτό σημαίνει κάποιος που φαίνεται να είναι στοργικός και ευαίσθητος, αλλά στην πραγματικότητα χρησιμοποιεί αυτές τις δεξιότητες για να προωθήσει τη δική του ατζέντα. Αλλά πώς είναι δυνατόν να κατασκευαστεί η ενσυναίσθηση;
Αποδεικνύεται ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ενσυναίσθησης. Ο τύπος που οι περισσότεροι αντιλαμβανόμαστε ως βαθιά φροντίδα ονομάζεται «συναισθηματική ενσυναίσθηση» – η αληθινή εκδοχή της. «Αφορά τον βαθμό στον οποίο νιώθω ό,τι νιώθεις κι εσύ», λέει η Nadja Heym συν-συγγραφέας της μελέτης και αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ Τρεντ. «Για παράδειγμα, αν νιώθεις λύπη, αυτό με κάνει να νιώθω λύπη».
Υπάρχει όμως και ένας άλλος τύπος, γνωστός ως «γνωστική ενσυναίσθηση». Σε αυτήν την περίπτωση ισχύει ότι: «Ξέρω τι σκέφτεσαι. Καταλαβαίνω την ψυχική σου κατάσταση. Αλλά δεν με ενδιαφέρει καθόλου». Αυτές οι πληροφορίες είναι πολύτιμες για τον σκοτεινό εμπαθή, γιατί αν θέλει να προβλέψει τη συμπεριφορά κάποιου, πρέπει να κατανοήσει πως σκέφτεται ώστε να μπορέσει να τον ελέγξει. Αυτή η συγκαλυμμένη χειραγώγηση είναι που μπορεί να κάνει κάποιον να αισθάνεται τόσο άβολα όταν βρίσκεται στο στόχαστρο.
Ένα παράδειγμα αυτής της διαδικασίας χειραγώγησης
Η Yasmin, που εργάζεται στον τομέα της διοργάνωσης εκδηλώσεων αφηγείται την εμπειρία της: «Το κλίμα στη δουλειά ήταν πολύ κοινωνικό και η νέα μας διευθύντρια, η Elaine συνήθιζε να μας κερνάει ένα “ποτό της Παρασκευής” – δηλαδή μερικά μπουκάλια σαμπάνιας που περνούσαν από γραφείο σε γραφείο. Συχνά η βραδιά κατέληγε στο μπαρ. Σύντομα η Elaine άρχισε να μοιράζεται προσωπικές της ιστορίες μαζί μου, και εγώ, επηρεασμένη από την οικειότητα, της εκμυστηρεύτηκα ότι προσπαθούσα να μείνω έγκυος. Ένιωθα πως η διευθύντριά μου γινόταν και φίλη μου, κάτι που έκανε την εργασιακή ζωή πολύ πιο ευχάριστη».
Τα πράγματα άλλαξαν όταν η Elaine άρχισε να μιλάει για το πώς το άγχος επηρέαζε την υγεία της. Ζητούσε συχνά από τη Yasmin να αναλάβει επιπλέον δουλειά. «Ήμουν χαρούμενη να τη βοηθάω, γνωρίζοντας την πίεση που δεχόταν από τη διοίκηση. Μάλιστα είχε αφήσει να εννοηθεί ότι σύντομα θα έπαιρνα προαγωγή. Όμως άρχισε να μου κάνει διακριτικά σχόλια προσπαθώντας να με αποτρέψει από το να αποκτήσω παιδί. Μου έλεγε ότι στα 35 μου είχα ακόμη πολύ χρόνο και ότι δεν ήθελα να βάλω την καριέρα και τα κέρδη μου σε δεύτερη μοίρα. Μόνο εκ των υστέρων συνειδητοποίησα πόσο μεγάλη ήταν η παραβίαση των ορίων μου».
Λίγους μήνες αργότερα, όταν η Yasmin έμεινε τελικά έγκυος αντιμετώπισε την οργή της Elaine. «“Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό, μετά από όλα όσα έχω κάνει για σένα;” Από τότε με απέκλειε από συναντήσεις και φυσικά η προαγωγή που τόσο συζητιόταν δεν ήρθε ποτέ. Θα μπορούσα να πάω στο τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού, αλλά τι θα πετύχαινα; Δεν ήθελα ποτέ ξανά να δουλέψω μαζί της. Τελικά μεταφέρθηκα σε άλλο τμήμα πριν γεννηθεί η κόρη μου. Αλλά ακόμα εκνευρίζομαι με τον εαυτό μου που την εμπιστεύτηκα».
Δυστυχώς, οι σκοτεινοί εμπαθείς είναι εξαιρετικά ικανοί στο να ρίχνουν τις άμυνες των άλλων. «Διανοητικά συνθέτουν μια εικόνα για τις αδυναμίες, τις ανασφάλειες του άλλου», εξηγεί η θεραπεύτρια Wendy Behary, συγγραφέας του Disarming the Narcissist.
Η εξάπλωση του φαινομένου – Ποια τα χαρακτηριστικά αναγνώρισής τους
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της πρόσφατης έρευνας είναι η εξάπλωση του φαινομένου. «Το εντοπίσαμε σε ποσοστό 19,3% των 1.000 ανθρώπων που μελετήσαμε», λέει η Heym. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν 1 στους 5 ανθρώπους μπορεί να έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Η Heym εξηγεί ότι οι σκοτεινοί εμπαθείς είναι μέρος της «σκοτεινής τριάδας» – ενός συνδυασμού ψυχοπάθειας, ναρκισσισμού και μακιαβελισμού. Στην ουσία πρόκειται για μια ανησυχητική εκδοχή της ανθρώπινης προσωπικότητας, η οποία συνδυάζει ενσυναίσθηση και χειραγώγηση.
Ένα από τα πράγματα που κάνουν έναν “σκοτεινό εμπαθή” τόσο δύσκολο να εντοπιστεί είναι ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν είμαστε προετοιμασμένοι να αναγνωρίσουμε τη ψεύτικη συμπόνια. Μερικές φορές μπορεί να είναι πιο εύκολο να εντοπίσει κανείς έναν “σκοτεινό εμπαθή” σε μια ρομαντική ή φιλική σχέση παρά σε έναν εργασιακό χώρο. Είναι επίσης καλή ιδέα να παρακολουθείτε πώς το άτομο αυτό συμπεριφέρεται στους άλλους. Αυτός ο τύπος προσωπικότητας προτιμά τις προσωπικές συναντήσεις, οπότε δώστε προσοχή σε αυτά που σας λέει και στον τρόπο που αλληλεπιδρά με άτομα που δεν γνωρίζει καλά, όπως σερβιτόρους, οδηγούς ταξί κ.λπ. Ακόμα κι αν δεν γνωρίσετε τους φίλους τους, ακούστε προσεκτικά πως μιλούν γι’ αυτούς.
Στη σημερινή κουλτούρα των δεδομένων, όλο και περισσότερο αξιολογούμε τους άλλους μέσα από το χαρτί ή την ασφάλεια της οθόνης πριν καν τους γνωρίσουμε, είτε στον έρωτα είτε στη δουλειά. Γι’ αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό να παίρνουμε τον χρόνο μας για να αξιολογούμε κάποιον νέο. «Μπορεί να χρειαστεί καιρός για να καταλάβετε αν έχετε να κάνετε με έναν σκοτεινό εμπαθή – τα σημάδια είναι λεπτά».
Είναι διασκεδαστικό να παίζεις τον ψυχολόγο του σαλονιού όταν συζητάς για δημόσια πρόσωπα όπως ο Ντόναλντ Τραμπ ή οι αδελφοί Μενέντες, αλλά όταν πρόκειται για τους ανθρώπους στη ζωή μας είναι καλό να καλλιεργούμε τόση καχυποψία; Ο όρος “σκοτεινός εμπαθής” είναι χρήσιμος. Μας υπενθυμίζει ότι η εξαιρετική ευαισθησία και η αναισθησία μπορούν να συνυπάρχουν κι ως έναν βαθμό μπορούμε πλέον να εξηγήσουμε τέτοιου είδους συμπεριφορές.
*Mε στοιχεία από τον Guardian.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Inst
Δεν είναι συχνό φαινόμενο οι ψυχολόγοι να εντοπίζουν ένα νέο, δημοφιλές αρχέτυπο προσωπικότητας. Η ανθρώπινη φύση σπάνια γίνεται αντικείμενο ειδησεογραφικών ρεπορτάζ με τίτλους όπως «Το πιο συζητημένο χαρακτηριστικό προσωπικότητας για το φθινόπωρο/χειμώνα». Και όμως κάτι παρόμοιο συμβαίνει τώρα με τη γοητεία που ασκούν οι λεγόμενοι «σκοτεινοί εμπαθείς (dark empaths)».
Στο TikTok ο όρος είναι τάση με περισσότερες από 2,6 εκατομμύρια αναφορές. Υπάρχει ακόμη και το hashtag #darkempathtok που επιτρέπει στους χρήστες να βρουν τα τελευταία βίντεο με δυσοίωνους τίτλους όπως «Όταν ένας εμπαθής γίνεται σκοτεινός» και «η πιο ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ προσωπικότητα».
Οι “σκοτεινοί εμπαθείς” αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά σε μια μελέτη του 2021 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Personality and Individual Differences. Οι ερευνητές τους όρισαν ως ένα «νέο ψυχολογικό κατασκεύασμα», το οποίο αφορά άτομα που διαθέτουν υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης σε συνδυασμό με τα λεγόμενα «σκοτεινά χαρακτηριστικά». Στην πράξη αυτό σημαίνει κάποιος που φαίνεται να είναι στοργικός και ευαίσθητος, αλλά στην πραγματικότητα χρησιμοποιεί αυτές τις δεξιότητες για να προωθήσει τη δική του ατζέντα. Αλλά πώς είναι δυνατόν να κατασκευαστεί η ενσυναίσθηση;
Αποδεικνύεται ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ενσυναίσθησης. Ο τύπος που οι περισσότεροι αντιλαμβανόμαστε ως βαθιά φροντίδα ονομάζεται «συναισθηματική ενσυναίσθηση» – η αληθινή εκδοχή της. «Αφορά τον βαθμό στον οποίο νιώθω ό,τι νιώθεις κι εσύ», λέει η Nadja Heym συν-συγγραφέας της μελέτης και αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ Τρεντ. «Για παράδειγμα, αν νιώθεις λύπη, αυτό με κάνει να νιώθω λύπη».
Υπάρχει όμως και ένας άλλος τύπος, γνωστός ως «γνωστική ενσυναίσθηση». Σε αυτήν την περίπτωση ισχύει ότι: «Ξέρω τι σκέφτεσαι. Καταλαβαίνω την ψυχική σου κατάσταση. Αλλά δεν με ενδιαφέρει καθόλου». Αυτές οι πληροφορίες είναι πολύτιμες για τον σκοτεινό εμπαθή, γιατί αν θέλει να προβλέψει τη συμπεριφορά κάποιου, πρέπει να κατανοήσει πως σκέφτεται ώστε να μπορέσει να τον ελέγξει. Αυτή η συγκαλυμμένη χειραγώγηση είναι που μπορεί να κάνει κάποιον να αισθάνεται τόσο άβολα όταν βρίσκεται στο στόχαστρο.
Ένα παράδειγμα αυτής της διαδικασίας χειραγώγησης
Η Yasmin, που εργάζεται στον τομέα της διοργάνωσης εκδηλώσεων αφηγείται την εμπειρία της: «Το κλίμα στη δουλειά ήταν πολύ κοινωνικό και η νέα μας διευθύντρια, η Elaine συνήθιζε να μας κερνάει ένα “ποτό της Παρασκευής” – δηλαδή μερικά μπουκάλια σαμπάνιας που περνούσαν από γραφείο σε γραφείο. Συχνά η βραδιά κατέληγε στο μπαρ. Σύντομα η Elaine άρχισε να μοιράζεται προσωπικές της ιστορίες μαζί μου, και εγώ, επηρεασμένη από την οικειότητα, της εκμυστηρεύτηκα ότι προσπαθούσα να μείνω έγκυος. Ένιωθα πως η διευθύντριά μου γινόταν και φίλη μου, κάτι που έκανε την εργασιακή ζωή πολύ πιο ευχάριστη».
Τα πράγματα άλλαξαν όταν η Elaine άρχισε να μιλάει για το πώς το άγχος επηρέαζε την υγεία της. Ζητούσε συχνά από τη Yasmin να αναλάβει επιπλέον δουλειά. «Ήμουν χαρούμενη να τη βοηθάω, γνωρίζοντας την πίεση που δεχόταν από τη διοίκηση. Μάλιστα είχε αφήσει να εννοηθεί ότι σύντομα θα έπαιρνα προαγωγή. Όμως άρχισε να μου κάνει διακριτικά σχόλια προσπαθώντας να με αποτρέψει από το να αποκτήσω παιδί. Μου έλεγε ότι στα 35 μου είχα ακόμη πολύ χρόνο και ότι δεν ήθελα να βάλω την καριέρα και τα κέρδη μου σε δεύτερη μοίρα. Μόνο εκ των υστέρων συνειδητοποίησα πόσο μεγάλη ήταν η παραβίαση των ορίων μου».
Λίγους μήνες αργότερα, όταν η Yasmin έμεινε τελικά έγκυος αντιμετώπισε την οργή της Elaine. «“Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό, μετά από όλα όσα έχω κάνει για σένα;” Από τότε με απέκλειε από συναντήσεις και φυσικά η προαγωγή που τόσο συζητιόταν δεν ήρθε ποτέ. Θα μπορούσα να πάω στο τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού, αλλά τι θα πετύχαινα; Δεν ήθελα ποτέ ξανά να δουλέψω μαζί της. Τελικά μεταφέρθηκα σε άλλο τμήμα πριν γεννηθεί η κόρη μου. Αλλά ακόμα εκνευρίζομαι με τον εαυτό μου που την εμπιστεύτηκα».
Δυστυχώς, οι σκοτεινοί εμπαθείς είναι εξαιρετικά ικανοί στο να ρίχνουν τις άμυνες των άλλων. «Διανοητικά συνθέτουν μια εικόνα για τις αδυναμίες, τις ανασφάλειες του άλλου», εξηγεί η θεραπεύτρια Wendy Behary, συγγραφέας του Disarming the Narcissist.
Η εξάπλωση του φαινομένου – Ποια τα χαρακτηριστικά αναγνώρισής τους
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της πρόσφατης έρευνας είναι η εξάπλωση του φαινομένου. «Το εντοπίσαμε σε ποσοστό 19,3% των 1.000 ανθρώπων που μελετήσαμε», λέει η Heym. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν 1 στους 5 ανθρώπους μπορεί να έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Η Heym εξηγεί ότι οι σκοτεινοί εμπαθείς είναι μέρος της «σκοτεινής τριάδας» – ενός συνδυασμού ψυχοπάθειας, ναρκισσισμού και μακιαβελισμού. Στην ουσία πρόκειται για μια ανησυχητική εκδοχή της ανθρώπινης προσωπικότητας, η οποία συνδυάζει ενσυναίσθηση και χειραγώγηση.
Ένα από τα πράγματα που κάνουν έναν “σκοτεινό εμπαθή” τόσο δύσκολο να εντοπιστεί είναι ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν είμαστε προετοιμασμένοι να αναγνωρίσουμε τη ψεύτικη συμπόνια. Μερικές φορές μπορεί να είναι πιο εύκολο να εντοπίσει κανείς έναν “σκοτεινό εμπαθή” σε μια ρομαντική ή φιλική σχέση παρά σε έναν εργασιακό χώρο. Είναι επίσης καλή ιδέα να παρακολουθείτε πώς το άτομο αυτό συμπεριφέρεται στους άλλους. Αυτός ο τύπος προσωπικότητας προτιμά τις προσωπικές συναντήσεις, οπότε δώστε προσοχή σε αυτά που σας λέει και στον τρόπο που αλληλεπιδρά με άτομα που δεν γνωρίζει καλά, όπως σερβιτόρους, οδηγούς ταξί κ.λπ. Ακόμα κι αν δεν γνωρίσετε τους φίλους τους, ακούστε προσεκτικά πως μιλούν γι’ αυτούς.
Στη σημερινή κουλτούρα των δεδομένων, όλο και περισσότερο αξιολογούμε τους άλλους μέσα από το χαρτί ή την ασφάλεια της οθόνης πριν καν τους γνωρίσουμε, είτε στον έρωτα είτε στη δουλειά. Γι’ αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό να παίρνουμε τον χρόνο μας για να αξιολογούμε κάποιον νέο. «Μπορεί να χρειαστεί καιρός για να καταλάβετε αν έχετε να κάνετε με έναν σκοτεινό εμπαθή – τα σημάδια είναι λεπτά».
Είναι διασκεδαστικό να παίζεις τον ψυχολόγο του σαλονιού όταν συζητάς για δημόσια πρόσωπα όπως ο Ντόναλντ Τραμπ ή οι αδελφοί Μενέντες, αλλά όταν πρόκειται για τους ανθρώπους στη ζωή μας είναι καλό να καλλιεργούμε τόση καχυποψία; Ο όρος “σκοτεινός εμπαθής” είναι χρήσιμος. Μας υπενθυμίζει ότι η εξαιρετική ευαισθησία και η αναισθησία μπορούν να συνυπάρχουν κι ως έναν βαθμό μπορούμε πλέον να εξηγήσουμε τέτοιου είδους συμπεριφορές.
*Mε στοιχεία από τον Guardian.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Inst
