Η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής είναι τεράστια. Εκατομμύρια άνθρωποι δέχονται τις συνέπειες στην ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, τους υδατικούς πόρους, τη δημόσια υγεία, την προσφορά τροφής, τη βιομηχανία, τις γεωργικές καλλιέργειες, τις μεταφορές και τις υποδομές.
Για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή πρέπει να αλλάξει ο τρόπος ζωής των ανθρώπων και όλοι μπορούν και πρέπει να κάνουν τη διαφορά
Σύμφωνα με τον Mahatma Gandhi : «Αν μπορούσαμε να αλλάξουμε τον εαυτό μας, θα μπορούσαν επίσης να αλλάξουν κι οι τάσεις στον κόσμο . Όπως ένας άνθρωπος αλλάζει τη δική του φύση, το ίδιο αλλάζει και η συμπεριφορά του κόσμου απέναντί του… Δεν πρέπει να περιμένουμε να δούμε τι κάνουν οι άλλοι».
Φαίνεται όμως ότι αν πραγματικά κάτι δες μας επηρεάζει σημαντικά, οι άνθρωποι είναι δύσκολο να πραγματοποιήσουν δραστικές αλλαγές στην καθημερινότητά τους. Δεν θέλουν να θυσιάσουν την άνεσή τους, ούτε για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, ούτε για το λιώσιμο των πάγων. Μήπως όμως κάτι πιο απτό, άμεσο, σας έκανε να αλλάξετε άποψη και να αρχίσετε να ανακυκλώνετε ή να περιορίσετε τη σπατάλη του νερού.
Πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγαν ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει το μέλλον της ζυθοποιίας και της παραγωγής κρασιού;
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα, η παραγωγή κριθαριού -του βασικού συστατικού της μπύρας- θα μειωθεί σημαντικά ως συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, η οποία θα επηρεάσει την παραγωγή της μπύρας και θα οδηγήσει σε αύξηση της τιμής της. Άλλες παρόμοιες μελέτες δείχνουν ότι η βιομηχανία κρασιού θα επηρεαστεί επίσης σοβαρά.
«Το μελλοντικό κλίμα και οι συνθήκες τιμολόγησης θα μπορούσαν να καταστήσουν την μπύρα απρόσιτη για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο», προβλέπει ο Nathan Mueller, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης που δημοσιεύτηκε στο Nature Plants.
Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες με μακρά παράδοση ζυθοποιίας, όπως το Βέλγιο, η Τσεχία και η Γερμανία, η διαθεσιμότητα κριθαριού έχει μειωθεί πάνω από 30% (οι χειρότερες τιμές των τελευταίων χρόνων). Με την πρώτη ματιά δεν φαίνεται καλό για τον κλάδο και για τους λάτρεις της lager, αλλά η ανησυχία είναι στην πραγματικότητα βαθύτερη, αφού το κριθάρι είναι το τέταρτο πιο καλλιεργημένο δημητριακό στον κόσμο, μετά το σιτάρι, το ρύζι και το καλαμπόκι.
Και ειδικά επειδή το κριθάρι είναι το δημητριακό που προσαρμόζεται καλύτερα σε ένα ευρύ φάσμα κλιμάτων και περιοχών —από υποαρκτικό έως υποτροπικό—, που απαιτεί μικρότερη περίοδο ανάπτυξης και ωρίμανσης και παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αντοχή στη ζέστη και την ξηρασία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι ένας εξαιρετικός δείκτης για τις καλλιέργειες του υπόλοιπου κόσμου.
Η αλλαγή στο κλιματικό σύστημα του πλανήτη θα προκαλέσει μείωση των σημερινών καλλιεργούμενων εκτάσεων, αλλά θα σημαίνει και ότι υπό τις νέες συνθήκες το κριθάρι μπορεί να καλλιεργηθεί και σε άλλες περιοχές. Ωστόσο, πέρα από το να είναι μια λύση στο πρόβλημα, θα μπορούσε να γίνει το επίκεντρο νέων επιπλοκών και συγκρούσεων, αφού θα σήμαινε την αποψίλωση των δασών αυτών των περιοχών και την καταστροφή των οικοσυστημάτων τους.
Νέες περιοχές καλλιέργειας αμπελιού
Με τον ίδιο τρόπο, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2013 καταλήγει ότι μέχρι το έτος 2050, μερικές από τις καλύτερες περιοχές για την καλλιέργεια αμπελιού θα έχουν επηρεαστεί. Η μπύρα δεν είναι το μόνο αλκοολούχο ποτό που έχει μελετηθεί σε αυτό το πλαίσιο. Έχουν επίσης μελετηθεί οι προβλέψιμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη μελλοντική παραγωγή κρασιού.
Σε αυτήν την περίπτωση, και πέρα από το πώς θα επηρεάσει την παραγωγή (την ποσότητα του κρασιού), αυτές οι μελέτες έχουν επίσης επιφορτιστεί με τον προσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει την ποιότητα του μελλοντικού κρασιού – οι οργανοληπτικές του ιδιότητες, το σώμα του- και τα ευρήματα είναι εκπληκτικά .
Οι καλύτερες συνθήκες για αμπελώνες είναι σε περιοχές που είναι ξηρές —καθώς τα αμπέλια δεν ανέχονται το νερό— και ηλιόλουστες, με αρκετές ώρες έκθεσης στον ήλιο και όπου η θερμοκρασία παραμένει μεταξύ 22°C και 12°C κατά την περίοδο ανάπτυξης και ωρίμανσης. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι δύο τελευταίοι παράγοντες είναι βασικοί για την ποιότητα του κρασιού.
Το φως του ήλιου και οι υψηλές θερμοκρασίες διεγείρουν τη φωτοσύνθεση στα φύλλα και επηρεάζουν την ωρίμανση των σταφυλιών και τη διάρκεια ζωής τους στο αμπέλι, γεγονός που με τη σειρά του κάνει τον καρπό να φορτωθεί με σάκχαρα και να αποκτήσει μια πιο γλυκιά, πιο βαθιά γεύση. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ζύμωσης, οι ζύμες μετατρέπουν αυτά τα σάκχαρα σε φρουτώδεις αλκοόλες.
Αυτός είναι ο λόγος που η αύξηση της θερμοκρασίας που βιώνει ο πλανήτης τα τελευταία χρόνια είναι ευλογία για πολλούς οινοπαραγωγούς, ειδικά σε παραδοσιακά ψυχρότερες και υγρότερες περιοχές όπως η Αγγλία ή η γαλλική Βρετάνη. Στην πραγματικότητα, πολλοί παραγωγοί κρασιού στη Βρετάνη αναφέρονται στην κλιματική αλλαγή ως le bon problème («το καλό πρόβλημα», στα γαλλικά). Το ερώτημα είναι: για πόσο καιρό;
Καλό ή πραγματικό πρόβλημα για το κρασί;
Δυστυχώς, αν η θερμοκρασία συνεχίσει να ανεβαίνει, το καλό πρόβλημα θα γίνει πραγματικό πρόβλημα: τα σταφύλια θα ωριμάσουν πολύ γρήγορα, γεγονός που δεν θα αφήσει αρκετό χρόνο για να παραχθούν τα σάκχαρα και, αντίθετα, θα οδηγήσει στη συσσώρευση περισσότερων οξέων. Και μια πολύ υψηλή θερμοκρασία θα αυξήσει τον κίνδυνο παρασίτων και θα παράγει ένα κρασί με λιγότερη γεύση.
Σύμφωνα με μελέτη, τον τελευταίο μισό αιώνα, η μέση θερμοκρασία των κύριων αμπελουργικών περιοχών αυξήθηκε κατά 1,26°C. Η πρόβλεψη είναι ότι μέχρι το 2049 η μέση θερμοκρασία θα έχει ανέβει άλλους 2°C, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο πολλές από αυτές τις περιοχές. Για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι στην Τοσκάνη της Ιταλίας οι αμπελώνες θα συρρικνωθούν κατά 70%. «Το κλίμα της Γης αλλάζει πολύ πιο γρήγορα από τη βιομηχανία κρασιού», λέει ο κλιματολόγος Gregory Jones, υπεύθυνος για τη μελέτη.
Αυτό δεν σημαίνει ότι το κρασί πρόκειται απλώς να εξαφανιστεί, αλλά ότι οι ιδανικές περιοχές καλλιέργειας θα μετακινηθούν σε υποαρκτικά γεωγραφικά πλάτη. Θα είναι ιδανικά ως προς τη θερμοκρασία, αλλά ίσως όχι τόσο για άλλους βασικούς παράγοντες, όπως οι ώρες έκθεσης στον ήλιο ή η υγρασία και η σύνθεση του εδάφους.
Αυτά επηρεάζουν τα αμπέλια και αποτελούν το λεγόμενο terroir (γη και έδαφος), που διαμορφώνει την προσωπικότητα κάθε κρασιού. Επιπλέον, αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν και τον μικροβιακό πληθυσμό που κατοικεί στην επιφάνεια του σταφυλιού, ο οποίος επίσης συμμετέχει στις οργανοληπτικές του ιδιότητες.
Πώς επηρεάζει η κλιματική αλλαγή το terroir του εδάφους;
Αυτή η έννοια εισήχθη αρχικά από Γάλλους Κιστερκιανούς μοναχούς τον Μεσαίωνα για να διακρίνουν κρασιά από διαφορετικές περιοχές. Η χρήση του επεκτάθηκε επίσης σε διάφορα αλκοολούχα ποτά και, με την έλευση του μάρκετινγκ, σε άλλα προϊόντα των οποίων η γεύση συνδέεται με έναν συγκεκριμένο τόπο προέλευσης, όπως ο καφές, το τσάι και η σοκολάτα.
Η κλιματική απειλή, ωστόσο, ήδη τροποποιεί αυτό το δακτυλικό αποτύπωμα. Αυτός ο αντίκτυπος εγείρει μια σειρά ερωτημάτων για τους οινοποιούς: πώς θα είναι αυτές οι αλλαγές σε κάθε περιοχή. πώς αυτή η αβεβαιότητα θα επηρεάσει πιθανούς αγοραστές και επενδυτές· και, κυρίως, αν θα αλλοιώσει την έννοια του terroir και την αξία που θεωρείται ότι έχει ένα κρασί ορισμένης προέλευσης δυνάμει αυτού.
Ήδη διερευνώνται μέτρα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της αύξησης της θερμοκρασίας. Μια επιλογή είναι η μετατόπιση της καλλιέργειας σε περιοχές με παρόμοια σύνθεση εδάφους και σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν επί του παρόντος «παραδοσιακές» συνθήκες. Αλλά αυτό έρχεται σε αντίθεση με την ίδια την ουσία του τι σημαίνει terroir. Η άλλη εναλλακτική είναι να παραμείνουμε πιστοί στο αρχικό terroir εισάγοντας νέες ποικιλίες σταφυλιού —ή μπερδεύοντάς τες με παραδοσιακές— που είναι πιο αργές στην ωρίμανση, καλύτερα προσαρμοσμένες και πιο ανθεκτικές στη θερμότητα, την έλλειψη νερού και τα αυξανόμενα παράσιτα.
Η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής είναι τεράστια. Εκατομμύρια άνθρωποι δέχονται τις συνέπειες στην ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, τους υδατικούς πόρους, τη δημόσια υγεία, την προσφορά τροφής, τη βιομηχανία, τις γεωργικές καλλιέργειες, τις μεταφορές και τις υποδομές.
Για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή πρέπει να αλλάξει ο τρόπος ζωής των ανθρώπων και όλοι μπορούν και πρέπει να κάνουν τη διαφορά
Σύμφωνα με τον Mahatma Gandhi : «Αν μπορούσαμε να αλλάξουμε τον εαυτό μας, θα μπορούσαν επίσης να αλλάξουν κι οι τάσεις στον κόσμο . Όπως ένας άνθρωπος αλλάζει τη δική του φύση, το ίδιο αλλάζει και η συμπεριφορά του κόσμου απέναντί του… Δεν πρέπει να περιμένουμε να δούμε τι κάνουν οι άλλοι».
Φαίνεται όμως ότι αν πραγματικά κάτι δες μας επηρεάζει σημαντικά, οι άνθρωποι είναι δύσκολο να πραγματοποιήσουν δραστικές αλλαγές στην καθημερινότητά τους. Δεν θέλουν να θυσιάσουν την άνεσή τους, ούτε για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, ούτε για το λιώσιμο των πάγων. Μήπως όμως κάτι πιο απτό, άμεσο, σας έκανε να αλλάξετε άποψη και να αρχίσετε να ανακυκλώνετε ή να περιορίσετε τη σπατάλη του νερού.
Πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγαν ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει το μέλλον της ζυθοποιίας και της παραγωγής κρασιού;
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα, η παραγωγή κριθαριού -του βασικού συστατικού της μπύρας- θα μειωθεί σημαντικά ως συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, η οποία θα επηρεάσει την παραγωγή της μπύρας και θα οδηγήσει σε αύξηση της τιμής της. Άλλες παρόμοιες μελέτες δείχνουν ότι η βιομηχανία κρασιού θα επηρεαστεί επίσης σοβαρά.
«Το μελλοντικό κλίμα και οι συνθήκες τιμολόγησης θα μπορούσαν να καταστήσουν την μπύρα απρόσιτη για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο», προβλέπει ο Nathan Mueller, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης που δημοσιεύτηκε στο Nature Plants.
Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες με μακρά παράδοση ζυθοποιίας, όπως το Βέλγιο, η Τσεχία και η Γερμανία, η διαθεσιμότητα κριθαριού έχει μειωθεί πάνω από 30% (οι χειρότερες τιμές των τελευταίων χρόνων). Με την πρώτη ματιά δεν φαίνεται καλό για τον κλάδο και για τους λάτρεις της lager, αλλά η ανησυχία είναι στην πραγματικότητα βαθύτερη, αφού το κριθάρι είναι το τέταρτο πιο καλλιεργημένο δημητριακό στον κόσμο, μετά το σιτάρι, το ρύζι και το καλαμπόκι.
Και ειδικά επειδή το κριθάρι είναι το δημητριακό που προσαρμόζεται καλύτερα σε ένα ευρύ φάσμα κλιμάτων και περιοχών —από υποαρκτικό έως υποτροπικό—, που απαιτεί μικρότερη περίοδο ανάπτυξης και ωρίμανσης και παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αντοχή στη ζέστη και την ξηρασία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι ένας εξαιρετικός δείκτης για τις καλλιέργειες του υπόλοιπου κόσμου.
Η αλλαγή στο κλιματικό σύστημα του πλανήτη θα προκαλέσει μείωση των σημερινών καλλιεργούμενων εκτάσεων, αλλά θα σημαίνει και ότι υπό τις νέες συνθήκες το κριθάρι μπορεί να καλλιεργηθεί και σε άλλες περιοχές. Ωστόσο, πέρα από το να είναι μια λύση στο πρόβλημα, θα μπορούσε να γίνει το επίκεντρο νέων επιπλοκών και συγκρούσεων, αφού θα σήμαινε την αποψίλωση των δασών αυτών των περιοχών και την καταστροφή των οικοσυστημάτων τους.
Νέες περιοχές καλλιέργειας αμπελιού
Με τον ίδιο τρόπο, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2013 καταλήγει ότι μέχρι το έτος 2050, μερικές από τις καλύτερες περιοχές για την καλλιέργεια αμπελιού θα έχουν επηρεαστεί. Η μπύρα δεν είναι το μόνο αλκοολούχο ποτό που έχει μελετηθεί σε αυτό το πλαίσιο. Έχουν επίσης μελετηθεί οι προβλέψιμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη μελλοντική παραγωγή κρασιού.
Σε αυτήν την περίπτωση, και πέρα από το πώς θα επηρεάσει την παραγωγή (την ποσότητα του κρασιού), αυτές οι μελέτες έχουν επίσης επιφορτιστεί με τον προσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει την ποιότητα του μελλοντικού κρασιού – οι οργανοληπτικές του ιδιότητες, το σώμα του- και τα ευρήματα είναι εκπληκτικά .
Οι καλύτερες συνθήκες για αμπελώνες είναι σε περιοχές που είναι ξηρές —καθώς τα αμπέλια δεν ανέχονται το νερό— και ηλιόλουστες, με αρκετές ώρες έκθεσης στον ήλιο και όπου η θερμοκρασία παραμένει μεταξύ 22°C και 12°C κατά την περίοδο ανάπτυξης και ωρίμανσης. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι δύο τελευταίοι παράγοντες είναι βασικοί για την ποιότητα του κρασιού.
Το φως του ήλιου και οι υψηλές θερμοκρασίες διεγείρουν τη φωτοσύνθεση στα φύλλα και επηρεάζουν την ωρίμανση των σταφυλιών και τη διάρκεια ζωής τους στο αμπέλι, γεγονός που με τη σειρά του κάνει τον καρπό να φορτωθεί με σάκχαρα και να αποκτήσει μια πιο γλυκιά, πιο βαθιά γεύση. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ζύμωσης, οι ζύμες μετατρέπουν αυτά τα σάκχαρα σε φρουτώδεις αλκοόλες.
Αυτός είναι ο λόγος που η αύξηση της θερμοκρασίας που βιώνει ο πλανήτης τα τελευταία χρόνια είναι ευλογία για πολλούς οινοπαραγωγούς, ειδικά σε παραδοσιακά ψυχρότερες και υγρότερες περιοχές όπως η Αγγλία ή η γαλλική Βρετάνη. Στην πραγματικότητα, πολλοί παραγωγοί κρασιού στη Βρετάνη αναφέρονται στην κλιματική αλλαγή ως le bon problème («το καλό πρόβλημα», στα γαλλικά). Το ερώτημα είναι: για πόσο καιρό;
Καλό ή πραγματικό πρόβλημα για το κρασί;
Δυστυχώς, αν η θερμοκρασία συνεχίσει να ανεβαίνει, το καλό πρόβλημα θα γίνει πραγματικό πρόβλημα: τα σταφύλια θα ωριμάσουν πολύ γρήγορα, γεγονός που δεν θα αφήσει αρκετό χρόνο για να παραχθούν τα σάκχαρα και, αντίθετα, θα οδηγήσει στη συσσώρευση περισσότερων οξέων. Και μια πολύ υψηλή θερμοκρασία θα αυξήσει τον κίνδυνο παρασίτων και θα παράγει ένα κρασί με λιγότερη γεύση.
Σύμφωνα με μελέτη, τον τελευταίο μισό αιώνα, η μέση θερμοκρασία των κύριων αμπελουργικών περιοχών αυξήθηκε κατά 1,26°C. Η πρόβλεψη είναι ότι μέχρι το 2049 η μέση θερμοκρασία θα έχει ανέβει άλλους 2°C, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο πολλές από αυτές τις περιοχές. Για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι στην Τοσκάνη της Ιταλίας οι αμπελώνες θα συρρικνωθούν κατά 70%. «Το κλίμα της Γης αλλάζει πολύ πιο γρήγορα από τη βιομηχανία κρασιού», λέει ο κλιματολόγος Gregory Jones, υπεύθυνος για τη μελέτη.
Αυτό δεν σημαίνει ότι το κρασί πρόκειται απλώς να εξαφανιστεί, αλλά ότι οι ιδανικές περιοχές καλλιέργειας θα μετακινηθούν σε υποαρκτικά γεωγραφικά πλάτη. Θα είναι ιδανικά ως προς τη θερμοκρασία, αλλά ίσως όχι τόσο για άλλους βασικούς παράγοντες, όπως οι ώρες έκθεσης στον ήλιο ή η υγρασία και η σύνθεση του εδάφους.
Αυτά επηρεάζουν τα αμπέλια και αποτελούν το λεγόμενο terroir (γη και έδαφος), που διαμορφώνει την προσωπικότητα κάθε κρασιού. Επιπλέον, αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν και τον μικροβιακό πληθυσμό που κατοικεί στην επιφάνεια του σταφυλιού, ο οποίος επίσης συμμετέχει στις οργανοληπτικές του ιδιότητες.
Πώς επηρεάζει η κλιματική αλλαγή το terroir του εδάφους;
Αυτή η έννοια εισήχθη αρχικά από Γάλλους Κιστερκιανούς μοναχούς τον Μεσαίωνα για να διακρίνουν κρασιά από διαφορετικές περιοχές. Η χρήση του επεκτάθηκε επίσης σε διάφορα αλκοολούχα ποτά και, με την έλευση του μάρκετινγκ, σε άλλα προϊόντα των οποίων η γεύση συνδέεται με έναν συγκεκριμένο τόπο προέλευσης, όπως ο καφές, το τσάι και η σοκολάτα.
Η κλιματική απειλή, ωστόσο, ήδη τροποποιεί αυτό το δακτυλικό αποτύπωμα. Αυτός ο αντίκτυπος εγείρει μια σειρά ερωτημάτων για τους οινοποιούς: πώς θα είναι αυτές οι αλλαγές σε κάθε περιοχή. πώς αυτή η αβεβαιότητα θα επηρεάσει πιθανούς αγοραστές και επενδυτές· και, κυρίως, αν θα αλλοιώσει την έννοια του terroir και την αξία που θεωρείται ότι έχει ένα κρασί ορισμένης προέλευσης δυνάμει αυτού.
Ήδη διερευνώνται μέτρα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της αύξησης της θερμοκρασίας. Μια επιλογή είναι η μετατόπιση της καλλιέργειας σε περιοχές με παρόμοια σύνθεση εδάφους και σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν επί του παρόντος «παραδοσιακές» συνθήκες. Αλλά αυτό έρχεται σε αντίθεση με την ίδια την ουσία του τι σημαίνει terroir. Η άλλη εναλλακτική είναι να παραμείνουμε πιστοί στο αρχικό terroir εισάγοντας νέες ποικιλίες σταφυλιού —ή μπερδεύοντάς τες με παραδοσιακές— που είναι πιο αργές στην ωρίμανση, καλύτερα προσαρμοσμένες και πιο ανθεκτικές στη θερμότητα, την έλλειψη νερού και τα αυξανόμενα παράσιτα.
