Εκ των αρχαιοτέρων αθλημάτων στην Ελλάδα, οι ιπποδρομίες, αναπτύχθηκαν στα Αρχαία χρόνια και συνεχίζονται μέχρι και στις ημέρες μας, επιδεχόμενες μικρές αλλαγές και προσαρμοζόμενες στις συνθήκες της κάθε εποχής! Από τους αγώνες της Κλασικής Αθήνας τον 5ο αιώνα π.Χ., μέχρι τον Ιππόδρομο του Μαρκοπούλου Αττικής στον 21ο αιώνα, παραμένει ένα άθλημα, με φανατικούς φίλους, αλλά και τεράστια ποσά να παίζονται σε στοιχήματα, με την βιομηχανία των ιπποδρομιών να έχει εξελιχθεί σε τεράστιες επιχειρήσεις και σε αντίθεση με τις περισσότερες αθλητικές αρένες, οι ιπποδρομίες, με λίγες εξαιρέσεις, υποστηρίζονται άμεσα από το νόμιμο τζόγο.

Οι οικονομικές δυνάμεις πίσω από τις πίστες είναι ο λόγος που εξακολουθούν να υπάρχουν, παρά τις ανησυχίες που αφορούν τους εθισμούς στα τυχερά παιχνίδια αλλά και την σκληρότητα που επιδεικνύεται στα ζώα και τις αυξανόμενες ανησυχίες που επιφέρει η βιομηχανίας αυτής προς την ευημερία των αλόγων. Το να πιέζεις και πολύ συχνά να μαστιγώνεις ένα άλογο να φτάσει στα φυσικά του όρια, είναι αρκετό για να προκαλέσει ατυχήματα και τραυματισμούς, αλλά και άλλες πρακτικές που καθιστούν το άθλημα ιδιαίτερα σκληρό και επικίνδυνο για τα ζώα.

Όταν η Βρετανική Αρχή Ιπποδρομιών (BHA) δημοσίευσε την πρόσφατη έκθεση διαβούλευσης για το μαστίγιο, ισχυρίστηκε ότι ζήτησε τη γνώμη της επιστήμης. Αλλά επιμένει ότι το μαστίγωμα, όταν γίνεται «σωστά», δεν βλάπτει τα άλογα και δεν συνιστά ουσιαστικά να αλλάξει η ιπποδρομιακή βιομηχανία την προσέγγισή της στον τρόπο χρήσης των μαστιγίων.

Η BHA αναγνωρίζει δύο χρήσεις του μαστιγίου. Για ενθάρρυνση, για την ενεργοποίηση του αλόγου ή για την ενεργοποίηση μιας αλλαγής της ταχύτητας. Επιπλέον, για την ασφάλεια του αλόγου και του αναβάτη, όπως κατά την υπερπήδηση ενός εμποδίου. Επομένως συνιστά να συνεχίζεται το μαστίγωμα «για λόγους ασφάλειας και ενθάρρυνσης». Οι ηγέτες του κλάδου και οι αναβάτες υποστηρίζουν ότι η χρήση του μαστιγίου είναι απαραίτητη για την ασφάλεια των αλόγων και των αναβατών.

Η έκθεση της BHA αναφέρει ότι η χρήση του μαστιγίου ως μορφή «ενθάρρυνσης» λειτουργεί «ως βοήθημα για την ενεργοποίηση του αλόγου, το οποίο παρακινεί το άλογο να δώσει τον καλύτερό του εαυτό και να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του σε μια κούρσα». Αυτό δίνει την εντύπωση ότι το χτύπημα των αλόγων με μια ράβδο είναι προς το συμφέρον τους, με τον ίδιο τρόπο που  το βάζετε τα παιδιά σας να τρώνε τα λαχανικά τους. Αλλά η επιστημονική έρευνα σχετικά με το πώς τα άλογα βιώνουν το μαστίγωμα, αποκαλύπτει μια εντελώς διαφορετική αλήθεια.

Τα άλογα εξελίχθηκαν για να τρέχουν γρήγορα για να ξεφύγουν μακριά από μια φυσική αιτία που μπορεί να τους προκαλέσει πόνο, όπως για παράδειγμα η επαφή με ένα αρπακτικό. Τα μαστίγια προκαλούν αυτή την εξελικτική αντίδραση για να αποτρέψουν τα άλογα από το να επιβραδύνουν στα τελευταία στάδια μιας κούρσας. Όμως, σε αντίθεση με την επαφή με ένα αρπακτικό, τα χτυπήματα με μαστίγιο από έναν αναβάτη είναι εντελώς αναπόφευκτα και έτσι μπορεί να δώσουν στα άλογα μια αίσθηση αποδοχής της αδυναμίας τους.

 

Μια μελέτη του 2020 έδειξε ότι το δέρμα των αλόγων είναι εξίσου ευαίσθητο με αυτό των ανθρώπων, συγκρίνοντας δείγματα δέρματος στο μικροσκόπιο και διερευνώντας τυχόν διαφορές στη δομή του δέρματος και την παροχή νεύρων. Διαπίστωσε ότι το εξωτερικό στρώμα του δέρματος των αλόγων δεν είναι παχύτερο (ή πιο προστατευτικό) από ό,τι στους ανθρώπους. Έτσι, αν τα χτυπήματα με το μαστίγιο προκαλούν πόνο στους ανθρώπους, είναι πιθανό να πληγώσουν και τα άλογα.

Όμως όταν πρόκειται για την αλλαγή της συμπεριφοράς ενός αλόγου, τα μαστίγια χρησιμοποιούνται στις ιπποδρομίες ως μορφή τιμωρίας (για την αποτυχία του να αποδώσει) και όχι ενθάρρυνσης (για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων του).

Τι λέει η έκθεση

Η έκθεση συνιστά μία αλλαγή στον τρόπο χρήσης των μαστιγίων: να περιοριστεί η χρήση τους μόνο για «ενθάρρυνση» και μόνο στη θέση του πίσω χεριού. Στους αγώνες, τα μαστίγια κρατιούνται όπως ένα κοντάρι του σκι (backhand) ή όπως μια ρακέτα του τένις (forehand). Το σκεπτικό της BHA για τη μετάβαση σε χτυπήματα μόνο με το πίσω χέρι είναι ότι «το πίσω χέρι αποθαρρύνει μια ευρεία κίνηση του βραχίονα, η οποία δεν είναι μόνο πιο κομψή, αλλά μειώνει επίσης την πιθανότητα το μαστίγιο να χρησιμοποιηθεί με υπερβολική δύναμη ή/και με φόρα από ψηλά πάνω από τον ώμο». Η έκθεση προσθέτει ότι «είναι πιο δύσκολο, αν και φυσικά όχι αδύνατο, να χτυπήσετε ένα άλογο με υπερβολική δύναμη από τη θέση του πίσω χεριού».

Ωστόσο, μια μελέτη του 2013, η οποία δεν αναφέρεται στην έκθεση της BHA, έδειξε ότι όταν οι αναβάτες χτυπούσαν με χέρι τους, χτυπούσαν με μεγαλύτερη δύναμη στη θέση του πίσω χεριού παρά στη θέση του μπροστινού χεριού. Κομψά ή όχι, τα χτυπήματα με το πίσω χέρι είναι εξίσου βίαια για τα άλογα.

Η έκθεση συνέστησε επίσης στην BHA, εξ ονόματος της ιπποδρομιακής βιομηχανίας, να αναθέσει και να υποστηρίξει αντικειμενική έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις του μαστιγίου, χρησιμοποιώντας τις επιστημονικές εξελίξεις για να ενημερώσει την πολιτική της. Είναι αξιοσημείωτο ότι απέτυχε να τεκμηριώσει επιστημονικά την έκθεσή της.

Όταν μάλιστα η BHA επανεξέτασε το μαστίγωμα το 2011, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μαστίγωμα διεγείρει το άλογο και δεν προκαλεί πόνο. Αυτή τη φορά, η έκθεση περιορίστηκε στο να παραθέσει απλώς έναν κατάλογο των δημοσιεύσεων που έχουν δημοσιευτεί από το 2011 σχετικά με το μαστίγωμα, χωρίς να συζητήσει καμία από αυτές.

Ωστόσο, η έκθεση του 2022 αποκαλύπτει ότι φέτος ορισμένα μέλη της επιτροπής θεώρησαν ότι υπήρχαν αρκετά στοιχεία για να καταργηθεί πλέον η χρήση των μαστιγίων για λόγους «ενθάρρυνσης».

Τι γίνεται με την ασφάλεια;

Η έκθεση αναφέρει ότι «σε γενικές γραμμές, ένα συγκεντρωμένο, κατάλληλα ενεργοποιημένο άλογο τείνει να τρέχει με μεγαλύτερη ασφάλεια», αλλά δεν αναλύει περαιτέρω το πώς το μαστίγωμα κρατάει το άλογο και τον αναβάτη ασφαλή.

Αυτή η άποψη έρχεται σε αντίθεση με μια μελέτη του 2020 (που αναφέρεται, αλλά δεν συζητείται, στην έκθεση), η οποία συνέκρινε αγώνες χωρίς μαστίγιο για μαθητευόμενους (στους οποίους τα μαστίγια κρατούνταν  αλλά δεν χρησιμοποιούνταν) με αγώνες στους οποίους επιτρεπόταν η χρήση μαστιγίου.

Οι ιπποδρομίες και των δύο τύπων συνδυάστηκαν σχολαστικά ως προς τον ιππόδρομο, την απόσταση, και τον αριθμό των αλόγων που ξεκινούσαν σε κάθε ιπποδρομία. Μια λεπτομερής ανάλυση των εκθέσεων των κριτών μετά την ιπποδρομία δεν αποκάλυψε καμία διαφορά μεταξύ των δύο τύπων ιπποδρομιών όσον αφορά την κίνηση των αλόγων κατά μήκος της πίστας και την παρέμβαση σε άλλους ίππους. Δεν υπήρχαν ενδείξεις ότι το μαστίγωμα βελτίωσε την ασφάλεια.

Βελτιώνουν τα μαστίγια την απόδοση;

Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, το μαστίγωμα ενός αλόγου το καθιστά πιο πιθανό να κερδίσει. Ωστόσο, μια μελέτη-ορόσημο που δημοσιεύθηκε το 2011 έδειξε ότι το αυξημένο μαστίγωμα δεν επηρεάζει σημαντικά την ταχύτητα ενός αλόγου κατά τον τερματισμό. Αυτό αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα ότι, καθώς τερματίζουν μια κούρσα, τα περισσότερα άλογα χάνουν ταχύτητα επειδή είναι κουρασμένα. Η προαναφερθείσα συγκριτική μελέτη δεν διαπίστωσε επίσης καμία διαφορά στους χρόνους τερματισμού μεταξύ των ιπποδρομιών χωρίς μαστίγιο και των συμβατικών ιπποδρομιών.

Ενώ η ηθική της προώθησης του τζόγου είναι μια εντελώς διαφορετική συζήτηση, οι ιπποδρομίες χωρίς μαστίγιο στη Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθούν να επιτρέπουν στον κόσμο να στοιχηματίζει. Ίσως μάλιστα να είναι πιο ελκυστικές για τους χορηγούς που αναζητούν τη διαβεβαίωση ότι η μάρκες τους συνδέονται μόνο με ηθικές δραστηριότητες.

Τι σκέφτονται οι άλλοι

Ένας εκπρόσωπος της BHA δήλωσε: «Η επανεξέταση της BHA για τα μαστίγια ήταν η πιο λεπτομερής και αυστηρή του είδους της που πραγματοποιήθηκε από έναν οργανισμό ιπποδρομιών. Περιελάμβανε μια λεπτομερή δημόσια διαβούλευση και οι συστάσεις διατυπώθηκαν από μια διευθύνουσα ομάδα η οποία περιείχε εμπειρογνωμοσύνη από όλο τον κλάδο των ιπποδρομιών και των ιπποειδών, μαζί με ουδέτερους και εξωτερικούς συμμετέχοντες, μεταξύ άλλων από τον τομέα της ευημερίας των ιπποειδών και την κυβέρνηση.

Περιελάμβανε λεπτομερή εξέταση του κοινού αισθήματος και του επιστημονικού τοπίου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το μαστίγιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις ιπποδρομίες μόνο για την ασφάλεια, τη διόρθωση ή για την ενεργοποίηση ή την ενθάρρυνση ενός αλόγου και ποτέ για τον εξαναγκασμό. Ως αποτέλεσμα της αναθεώρησης του μαστιγίου οι βρετανικές ιπποδρομίες θα έχουν πλέον από τους πιο αυστηρούς και καινοτόμους κανόνες για το μαστίγιο στις παγκόσμιες ιπποδρομίες».

Ωστόσο, κάθε μορφή ιππασίας, συμπεριλαμβανομένης της λεγόμενης φυσικής ιππασίας, είναι ως ένα βαθμό συνυφασμένη με την κακομεταχείριση των αλόγων. Αυτό συμβαίνει λόγω της άσκησης πίεσης μέχρι το άλογο να ανταποκριθεί στις επιθυμίες του αναβάτη του. Μια δήλωση από τη Διεθνή Εταιρεία για την Επιστήμη της Ιππασίας αναφέρει ότι οι εκπαιδευτές πρέπει να χρησιμοποιούν ελάχιστη δύναμη και να αποφεύγουν να τιμωρούν τα άλογα ή να τα κάνουν να αισθάνονται φοβισμένα, όπως επίσης ότι αντιτίθενται στο να μαστιγώνουν οι αναβάτες τα άλογα για να βελτιώσουν τη θέση τους σε μια κούρσα.

Οι ομάδες για την προστασία των ζώων λένε ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να εφαρμόζουν την αρχή της προφύλαξης όταν τα ζώα αναγκάζονται να συμμετέχουν σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Η θέση των δικαιωμάτων των ζώων είναι ότι τα ζώα έχουν δικαίωμα να είναι απαλλαγμένα από ανθρώπινη χρήση και εκμετάλλευση, ανεξάρτητα από το πόσο καλά αντιμετωπίζονται. Το μαστίγωμα,η εκτροφή, η πώληση, η αγορά και η κατάρτιση αλόγων ή οποιουδήποτε ζώου, παραβιάζει αυτό το δικαίωμα. Η σκληρότητα, η σφαγή και οι τυχαίοι θάνατοι και οι τραυματισμοί είναι πρόσθετοι λόγοι για να αντιταχθούν στους αγώνες ιπποδρομιών. Ως οργάνωση δικαιωμάτων των ζώων. Ορισμένες οργανώσεις αναγνωρίζουν ότι κάποιες προφυλάξεις μπορούν να μειώσουν την κακοποίηση και τους τραυματισμούς των αλόγων, αλλά κατηγορηματικά αντιτάσσονται στους ιπποδρομικούς αγώνες γενικότερα. Αλλά η BHA απέρριψε την αρχή της προφύλαξης λόγω της «αναλογικότητας της αρχής σε σχέση με το συγκεκριμένο ζήτημα».

Αντίθετα, η ιστοσελίδα της φιλανθρωπικής οργάνωσης World Horse Welfare καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το μαστίγωμα για ενθάρρυνση θα πρέπει να απαγορευτεί, θέση που συνοδεύεται από φωτογραφικές αποδείξεις ότι το μαστίγιο μπορεί να αφήσει σημάδια στα άλογα.

Μια μελέτη του 2018 που χρηματοδοτήθηκε από την Animal Aid και πραγματοποιήθηκε από την YouGov, διαπίστωσε ότι το 68% των ενήλικων ερωτηθέντων στο Ηνωμένο Βασίλειο είτε αντιτίθεται (30%) είτε αντιτίθεται σθεναρά (38%) στη χρήση του μαστιγίου στις ιπποδρομίες. Όταν εξαιρέθηκαν όσοι δεν εξέφρασαν γνώμη για το θέμα, ο αριθμός των ερωτηθέντων που αντιτίθενται ή αντιτίθενται σθεναρά στη χρήση του μαστιγίου στις ιπποδρομίες αυξήθηκε στο 83%.

Η αλλαγή των πεποιθήσεων

Ομάδες που κάποτε η BHA θεωρούσε συμμάχους επικρίνουν πλέον ανοιχτά τη στάση της σχετικά με το μαστίγιο. Εν μέρει ως αποτέλεσμα της διαβούλευσης του 2022, η RSPCA (Αγγλία και Ουαλία) και η World Horse Welfare απέσυραν την υποστήριξή τους στο μαστίγωμα των αλόγων για λόγους ενθάρρυνσης.

Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί το μαστίγωμα στις ιπποδρομίες έχει αναδυθεί σε σοβαρό ζήτημα που αντιπαθεί η πλειοψηφία του κοινού και αποτελεί κεντρική απειλή για την κοινωνική άδεια λειτουργίας των ιπποδρομιών και άλλων ιπποδρομιακών αθλημάτων. Όταν η αιτιολόγηση για το μαστίγωμα των κουρασμένων αλόγων καταλήγει σε ανακρίβειες που αγνοούν τις επιστημονικές προτροπές για την κατάργηση των μαστιγίων, για πόσο ακόμη η κοινωνία θα ανέχεται αυτή τη βίαιη μορφή «ενθάρρυνσης»;