Αν επισκεφθείς τη συνοικία Harajuku στο Τόκιο θα εκπλαγείς τις ευφάνταστες ενδυματολογικές τάσεις που κυριαρχούν κυρίως ανάμεσα στους νέους και στις νέες του Τόκιο. Τα σοκάκια του Harajuku κατακλυσμένα από κόσμο, λειτουργούν ως πασαρέλες για τους εφήβους που με μια παραστατικότητα φιγουράρουν με πολύχρωμα, ευρηματικά ρούχα.
Οι μπουτίκ είναι γεμάτες με καλλυντικά και προϊόντα ομορφιάς που προορίζονται τόσο για άνδρες όσο και για γυναίκες, και συχνά είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς το φύλο των περαστικών. Δεδομένου ότι η εμφάνιση με βάση το φύλο («θηλυκή» ή «αρσενική») συχνά, αν και όχι πάντα, υποδηλώνει το φύλο ενός ατόμου, οι πρόσφατες «άφυλες» μορφές μόδας της Ιαπωνίας μπορεί να μπερδέψουν μερικούς επισκέπτες – ήταν αυτό το άτομο που μόλις πέρασε από μπροστά μας γυναίκα ή άνδρας;
Παρόλο που η gender-bending εμφάνιση απευθύνεται εξίσου στις νεαρές Γιαπωνέζες και στους άνδρες, τα μέσα ενημέρωσης τείνουν να επικεντρώνονται στους νεαρούς άνδρες που μακιγιάρονται, βάφουν και χτενίζουν τα μαλλιά τους και ντύνονται με ανδρόγυνα ρούχα. Σε συνεντεύξεις, αυτοί οι άντρες χωρίς φύλο επιμένουν ότι δεν προσπαθούν να περάσουν ως γυναίκες ούτε είναι απαραίτητα ομοφυλόφιλοι.
Κάποιοι που καταγράφουν τη σημερινή άφυλη εμφάνιση στην Ιαπωνία τείνουν να την αντιμετωπίζουν σαν να πρόκειται για ένα σύγχρονο φαινόμενο. Ωστόσο, αγνοούν τη μακρά ιστορία της ρευστής και αμφιλεγόμενης σεξουαλικότητας στην Ιαπωνία και των gender-bending πρακτικών.
Σεξ χωρίς σεξουαλικότητα
Στην προνεωτερική Ιαπωνία, οι αριστοκράτες κυνηγούσαν συχνά άνδρες και γυναίκες εραστές- τα σεξουαλικά τους ραντεβού αποτελούσαν συχνή θεματολογία της κλασικής ιαπωνικής λογοτεχνίας. Γι’ αυτούς, το βιολογικό φύλο των εραστών τους, ήταν συχνά λιγότερο σημαντικό από τον στόχο: την υπερβατική ομορφιά. Και ενώ πολλοί σαμουράι και σογκούν είχαν μια βασική σύζυγο για λόγους αναπαραγωγής και πολιτικών συμμαχιών, απολάμβαναν πολυάριθμες σχέσεις με νεότερους άνδρες εραστές.
Μόνο μετά τον σχηματισμό ενός σύγχρονου στρατού στα τέλη του 19ου αιώνα αποθαρρύνθηκαν οι συνευρέσεις του ίδιου φύλου που είχαν κεντρική θέση στο ήθος των σαμουράι. Για μια δεκαετία, από το 1872 έως το 1882, οι σεξουαλικές συνευρέσεις μεταξύ ανδρών ποινικοποιήθηκαν. Ωστόσο, έκτοτε, δεν υπάρχουν νόμοι στην Ιαπωνία που να απαγορεύουν τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, μέχρι πολύ πρόσφατα, οι σεξουαλικές πράξεις στην Ιαπωνία δεν συνδέονταν με τη σεξουαλική ταυτότητα. Με άλλα λόγια, οι άνδρες που έκαναν σεξ με άνδρες και οι γυναίκες που έκαναν σεξ με γυναίκες δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους γκέι ή λεσβίες. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν ήταν ούτε πολιτικός ούτε πολιτικοποιημένος στην Ιαπωνία μέχρι πρόσφατα, όταν αναδύθηκε μια γκέι ταυτότητα στο πλαίσιο του ακτιβισμού για τον HIV/AIDS τη δεκαετία του 1990. Σήμερα, υπάρχουν ετήσιες παρελάσεις υπερηφάνειας των ομοφυλοφίλων σε μεγάλες πόλεις όπως το Τόκιο και η Οσάκα.
Στην Ιαπωνία, οι σχέσεις του ίδιου φύλου μεταξύ παιδιών και εφήβων θεωρούνταν από πολύ παλιά ως μια φυσιολογική φάση της ανάπτυξης τους, γεγονός που ισχύει μέχρι σήμερα. Από πολιτιστική άποψη, αποδοκιμάζονται μόνο όταν παρεμβαίνουν στο γάμο και στη διατάραξη της γενεαλογίας μιας οικογένειας. Για το λόγο αυτό, πολλοί άνθρωποι θα έχουν σχέσεις με άτομα του ίδιου φύλου όσο είναι νέοι, στη συνέχεια θα παντρευτούν και θα αποκτήσουν παιδιά. Και κάποιοι μάλιστα αργότερα συνεχίζουν να έχουν ομόφυλες σχέσεις αφού εκπληρώσουν αυτές τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις.
Αμφιλεγόμενο cross-dressing
Όπως και οι σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, έτσι και το cross-dressing έχει μακρά ιστορία στην Ιαπωνία. Τα πρώτα γραπτά αρχεία χρονολογούνται από τον όγδοο αιώνα και περιλαμβάνουν ιστορίες για γυναίκες που ντύνονταν ως πολεμιστές. Στην προνεωτερική Ιαπωνία, υπήρχαν επίσης περιπτώσεις γυναικών που μεταμφιέζονταν σε άνδρες είτε για να απορρίψουν τα προβλεπόμενα όρια της θηλυκότητας είτε για να βρουν εργασία σε επαγγέλματα στα οποία κυριαρχούσαν οι άνδρες.
Πριν από έναν αιώνα, τα «μοντέρνα κορίτσια» (moga) ήταν νεαρές γυναίκες με κοντά μαλλιά που φορούσαν παντελόνια. Προσέλκυαν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης – κυρίως αρνητική – αν και οι καλλιτέχνες τις απεικόνιζαν ως μια τάση της μόδας. Ορισμένοι κακεντρεχείς τις αποκαλούσαν «garçons», μια προσβολή που υπονοεί ότι δεν είναι θηλυκές ή ελκυστικές.
Το φύλο, εκείνη την εποχή, αντιμετωπίστηκε με όρους μηδενικού αθροίσματος: Αν οι γυναίκες γίνονταν πιο αρρενωπές, αυτό σήμαινε ότι οι άνδρες γίνονταν πιο θηλυκοί.
Αυτές οι ανησυχίες έφτασαν μέχρι το θέατρο. Για παράδειγμα, η αμιγώς γυναικεία επιθεώρηση Takarazuka Revue ήταν ένα πρωτοποριακό θέατρο που ιδρύθηκε το 1913 (και εξακολουθεί να είναι πολύ δημοφιλές μέχρι σήμερα). Οι γυναίκες παίζουν τους ρόλους των ανδρών, γεγονός που, στις αρχές του 20ού αιώνα, προκάλεσε έντονες συζητήσεις (που συνεχίζονται και σήμερα) σχετικά με τις «αρρενωπές» γυναίκες επί σκηνής – και πώς αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τις γυναίκες εκτός σκηνής.
Ωστόσο, οι σημερινοί άντρες χωρίς φύλο δεν είναι απλώς cross-dressers του Σαββατοκύριακου. Αντίθετα, θέλουν να καταρρίψουν τις υπάρχουσες νόρμες που λένε ότι οι άνδρες πρέπει να ντύνονται και να παρουσιάζονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο.
Αναρωτιούνται: Γιατί μόνο τα κορίτσια και οι γυναίκες πρέπει να μπορούν να φορούν φούστες και φορέματα; Γιατί μόνο οι γυναίκες πρέπει να μπορούν να φορούν κραγιόν και σκιά ματιών; Αν οι γυναίκες μπορούν να φορούν παντελόνια, γιατί να μην μπορούν οι άνδρες να φορούν φούστες;
Στην πραγματικότητα, ο χαρακτηρισμός «άφυλος», είναι παραπλανητικός, καθώς αυτοί οι νεαροί άνδρες δεν είναι καθόλου χωρίς φύλο– μάλλον, διεκδικούν τόσο τη θηλυκότητα όσο και τον ανδρισμό ως στυλ μέσω των ενδυματολογικών τους προτιμήσεων στην καθημερινή τους ζωή.
Από αυτή την άποψη, αυτοί οι λεγόμενοι άφυλοι άνδρες έχουν ιστορικούς ομολόγους: Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, κοσμοπολίτες άνδρες με «υψηλά κολάρα», τα λεγόμενα haikara, φορούσαν πούδρα προσώπου και κρατούσαν αρωματικά μαντήλια, δίνοντας σχολαστική προσοχή στη δυτικοποιημένη εμφάνισή τους. Ένας κριτικός παραπονέθηκε ότι «κάποιοι άνδρες μοχθούν για το μακιγιάζ τους περισσότερο από τις γυναίκες». Συντηρητικοί ειδήμονες χλεύαζαν τους haikara ως «θηλυπρεπείς» λόγω του «μη ιαπωνικού» τους στυλ.
Στο άλλο άκρο του φάσματος της αρρενωπότητας βρίσκονταν οι εθνικιστές «πρωτόγονοι» άνδρες, οι λεγόμενοι bankara, που φορούσαν ξύλινα τσόκαρα- geta– για να συμπληρώσουν τις στρατιωτικού τύπου σχολικές στολές τους. Κατά την ειρωνεία της τύχης, όπως και οι προκάτοχοί τους σαμουράι – και σε αντίθεση με τους κομψούς haikara – οι μάτσο bankara επιδίδονταν σε σεξουαλικές πράξεις με πρόσωπα του ίδιου φύλου.
Οι «όμορφοι νέοι» της Ιαπωνίας
Πιθανώς η μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης για τους σημερινούς άφυλους άντρες είναι μια πληθώρα δημοφιλών ανδρόγυνων boy bands που προωθούνται από την Johnny & Associates Entertainment Company, το μεγαλύτερο πρακτορείο ανδρικών ταλέντων της Ιαπωνίας, και περιλαμβάνουν μπάντες όπως οι SMAP, οι Johnny’s West και οι Sexy Zone.
Υπάρχει ένας όρος για τον τύπο του έφηβου αγοριού που προωθεί η Johnny & Associates: «όμορφοι νέοι», γνωστός και ως «bishōnen», ο οποίος επινοήθηκε πριν από έναν αιώνα για να περιγράψει έναν νεαρό άνδρα του οποίου το αμφιλεγόμενο φύλο και ο σεξουαλικός προσανατολισμός απευθύνονται σε γυναίκες και άνδρες όλων των ηλικιών.
Παρομοίως, το Visual Kei είναι ένα είδος glam-rock και punk μουσικής της δεκαετίας του 1980 που περιλαμβάνει bishōnen ερμηνευτές οι οποίοι ντύνονται με φανταχτερά κοστούμια και χτενίσματα που παραμορφώνουν το φύλο. Στη νέα, ενσάρκωσή του στον 21ο αιώνα ως Neo-Visual Kei, η έμφαση του ανδρόγυνου στοιχείου είναι ακόμη πιο έντονη, όπως φαίνεται από την καριέρα του ανδρόγυνου ποπ σταρ του Neo-Visual Kei, Gackt που αυτή τη στιγμή απολαμβάνει παγκόσμια καριέρα.
Δεδομένου ότι η λέξη «genderless» είναι παραπλανητική, ένας καλύτερος όρος θα μπορούσε να είναι “gender-more”, με την έννοια ότι οι νέοι άνδρες -ιδιαίτερα στο Τόκιο- επιμένουν στο δικαίωμα να παρουσιάζονται και να εκφράζονται με τρόπους που έρχονται σε αντίθεση και υπερβαίνουν την παραδοσιακή αρρενωπότητα. Στη μακρά διάρκεια της ιαπωνικής πολιτιστικής ιστορίας, υπήρξαν πολλά πράγματα που ήταν -και είναι- καινούργια κάτω από τον ήλιο. Αλλά οι άντρες χωρίς φύλο δεν βρίσκονται ανάμεσά τους.
