Πολλές έννοιες που εγκαθίστανται σιωπηλά στη συλλογική φαντασία, αποκτούν το κύρος του “αυτονόητου” και μένουν εκεί για δεκαετίες. Μία από αυτές είναι το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Για χρόνια μάς έλεγαν να πίνουμε χυμούς, να παίρνουμε βιταμίνες, να “το ενισχύουμε” λες και πρόκειται για μια μπαταρία που φορτίζεται. Το πρόβλημα είναι πως η πραγματικότητα του ανοσοποιητικού δεν έχει καμία σχέση με αυτήν την απλοϊκή εικόνα. Δεν είναι ούτε κουμπί on/off ούτε μια μηχανή που δυναμώνει με “superfoods” και μαγικά συμπληρώματα. Είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο, ευαίσθητο και απρόβλεπτο οικοσύστημα που περισσότερο χρειάζεται κατανόηση και σεβασμό, παρά εμπορικά συνθήματα. 

Ας ξεκινήσουμε με τον πιο διαδεδομένο μύθο: «να ενισχύσεις το ανοσοποιητικό σου». Πρόκειται για μια φράση που επαναλαμβάνεται τόσο συχνά ώστε μοιάζει αυτονόητη. Όμως στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει τρόπος να “ανεβάσουμε” απλώς την ισχύ του ανοσοποιητικού. Αν το σύστημα υπερλειτουργήσει αδιακρίτως δε θα μας προστατέψει καλύτερα, μάλιστα θα στραφεί εναντίον μας. Αυτή είναι η ουσία των αυτοάνοσων νοσημάτων και των αλλεργιών: το ανοσοποιητικό επιτίθεται εκεί όπου δεν πρέπει. 

Η φράση «να το κάνουμε πιο έξυπνο» επίσης είναι παραπλανητική. Δεν υπάρχει ένα κουμπί που αυξάνει την ευφυΐα των κυττάρων μας. Κάθε άνθρωπος έχει ένα ανοσοποιητικό μοναδικό σαν το δακτυλικό του αποτύπωμα, διαμορφωμένο από τα γονίδιά του, το μικροβίωμά του, τις εμπειρίες του. Ό,τι λειτουργεί για έναν μπορεί να μην έχει καμία αξία για κάποιον άλλον. Οι “καθολικές συνταγές ενίσχυσης” είναι απλώς ψευδαισθήσεις της αγοράς των συμπληρωμάτων. 

Αν υπάρχει ένα παράδειγμα που συμπυκνώνει αυτή την ψευδαίσθηση είναι η βιταμίνη C. Για δεκαετίες μεγαλώσαμε με την πεποίθηση ότι ο χυμός πορτοκάλι είναι το καλύτερο όπλο απέναντι στο κρυολόγημα. Η πραγματικότητα είναι διαφορετική: οι επιστημονικές μελέτες έδειξαν ότι η υψηλή πρόσληψη βιταμίνης C δεν επηρεάζει το αν θα κολλήσουμε κρυολόγημα. Στην καλύτερη περίπτωση μειώνει τη διάρκεια κατά 8% μια διαφορά αμελητέα και μάλιστα πιθανώς να οφείλεται όχι στη βιταμίνη, αλλά στον συνολικό τρόπο ζωής όσων την παίρνουν. 

Αυτή η μικρή δόση μύθου έγινε κοινός τόπος γιατί την υποστήριξε κάποτε ένας από τους πιο διάσημους επιστήμονες του 20ού αιώνα. Όταν μια ισχυρή φωνή μιλήσει με βεβαιότητα, η κοινωνία σπάνια ζητά αποδείξεις και κάπως έτσι μια διαφημιστική ατάκα έγινε … “ιατρική γνώση”. 

Αν υπάρχει ένας παράγοντας που έχει αποδειχθεί με βεβαιότητα ότι επηρεάζει το ανοσοποιητικό, αυτός είναι το χρόνιο στρες. Το σώμα διαθέτει έναν μηχανισμό άμυνας, το γνωστό “fight or flight” που σε καταστάσεις απειλής ενεργοποιεί την παραγωγή αδρεναλίνης και κορτιζόλης. Βραχυπρόθεσμα αυτό δεν είναι πρόβλημα, μόλις η κρίση περάσει, το σύστημα επανέρχεται. Όταν όμως ζούμε μέσα σε μια κατάσταση διαρκούς πίεσης, οι ορμόνες αυτές παραμένουν σε υψηλά επίπεδα και καταστέλλουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού. 

Η απόδειξη είναι ξεκάθαρη: αν βάλεις κύτταρα του ανοσοποιητικού σε ένα εργαστήριο και προσθέσεις κορτιζόλη γίνονται λιγότερο αποτελεσματικά στην εξουδετέρωση μολυσμένων ή καρκινικών κυττάρων. Αν παρακολουθήσεις ανθρώπους σε κατάσταση χρόνιου στρες, θα δεις πως ανταποκρίνονται χειρότερα στα εμβόλια και είναι πιο ευάλωτοι σε λοιμώξεις.  

Ένα άλλο κομμάτι της παλιάς αφήγησης που καταρρέει είναι η ιδέα ότι το ανοσοποιητικό “μένει στο σώμα” και η ψυχική υγεία “μένει στο μυαλό”. Η επιστήμη δείχνει ακριβώς το αντίθετο: το ένα διαπερνά το άλλο. Παιδιά με υψηλά επίπεδα φλεγμονωδών κυτοκινών, όπως η IL-6, έχουν σημαντικά αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν κατάθλιψη στην εφηβεία. Ζώα που δέχονται έγχυση των ίδιων ουσιών αλλάζουν συμπεριφορά, κλείνονται στον εαυτό τους, μένουν στο σκοτάδι του κλουβιού τους. 

Αυτό δεν σημαίνει ότι βρήκαμε το μαγικό χάπι για την ψυχική υγεία, τα κοινά αντιφλεγμονώδη φάρμακα δεν έχουν αποδώσει στις δοκιμές. Όμως η γνώση αυτή μετατοπίζει τη ματιά μας: η ψυχική υγεία δεν είναι κάτι άυλο, ξεκομμένο από το σώμα. Είναι βαθιά βιολογική και εξίσου σωματική όσο κάθε άλλη λειτουργία μας. 

Η μεγαλύτερη παγίδα του καιρού μας είναι η λαχτάρα για εύκολες απαντήσεις. Θέλουμε “το ένα πράγμα” που θα μας κάνει άτρωτους. Θέλουμε το τέλειο συμπλήρωμα, τη μία συνήθεια, τον έναν κανόνα. Το ανοσοποιητικό όμως δεν υπακούει σε τέτοια σχήματα. Είναι ένα σύστημα που επηρεάζεται από εκατοντάδες παράγοντες: στρες, ύπνο, μικροβίωμα, ηλικία, περιβάλλον, κληρονομικότητα. 

Κανένας ειδικός, όσο προβεβλημένος κι αν είναι δεν μπορεί να δώσει μια καθολική λύση. Η επιστημονική αλήθεια βρίσκεται στη συλλογική γνώση, στη σταδιακή αποκάλυψη μέσα από μελέτες και αμφισβήτηση, όχι στη βεβαιότητα ενός προσώπου. 

Αν λοιπόν αναζητάμε τρόπους να φροντίσουμε το ανοσοποιητικό μας, δεν χρειάζεται να ψάχνουμε για μύθους. Η αλήθεια είναι πολύ πιο ταπεινή και πιο δύσκολη: 

• Η διαχείριση του χρόνιου στρες είναι ουσιώδης. 
• Ο επαρκής ύπνος είναι αναντικατάστατος. 
• Η φυσική δραστηριότητα και μια ισορροπημένη διατροφή στηρίζουν το σώμα μας χωρίς υπερβολές, χωρίς φανταστικές υποσχέσεις. 
• Το μικροβίωμά μας είναι σημαντικό, αλλά δεν υπάρχει “μαγικό προβιοτικό” που να το φτιάχνει για όλους. 

Η φροντίδα της υγείας είναι μια πράξη συνέπειας, όχι θεαματικό κόλπο. 

Η μεγαλύτερη ανατροπή ίσως να είναι αυτή: δεν χρειάζεται να “ενισχύσουμε” το ανοσοποιητικό μας. Χρειάζεται να το καταλάβουμε. Να σταματήσουμε να το βλέπουμε σαν κάτι απλό και εύκολα χειραγωγήσιμο και να το αντιμετωπίσουμε με τον σεβασμό που αξίζει σε ένα από τα πιο περίπλοκα και ευφυή συστήματα που διαθέτει ο ανθρώπινος οργανισμός. 

Όσο η επιστήμη ξετυλίγει τα μυστήριά του, τόσο περισσότερο καταλαβαίνουμε ότι η πραγματική δύναμη δεν βρίσκεται στα “boosters” και στα trends των social media, αλλά στη γνώση και στη φροντίδα της καθημερινότητας.Δεν υπάρχει μαγική βιταμίνη, αλλά υπάρχει πραγματική ισορροπία. Δεν υπάρχει ένας κανόνας για όλους, αλλά υπάρχει επίγνωση και αυτή η επίγνωση σε μια εποχή γεμάτη ψευδείς βεβαιότητες είναι το πιο ισχυρό εμβόλιο που διαθέτουμε. 

*Με στοιχεία από το New Scientist 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.